Σε πολλές συζητήσεις που γίνονται στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης σχετικά με τη βία των ανήλικων παιδιών τίθεται το ερώτημα αν το παιδί γεννιέται ή γίνεται. Το πρόβλημα αυτό είχε απασχολήσει την αρχαία ελληνική φιλοσοφία. Από τότε που αυτή στράφηκε από τη Φύση στον Άνθρωπο αναζήτησε και μελέτησε τις αξίες εκείνες που ρυθμίζουν τη ζωή του. Στη μελέτη αυτή εξέχουσα θέση κατέλαβε το θέμα της Αρετής, η έρευνα δηλαδή του Αγαθού σε όλες τις μορφές του, γιατί το «κατ’ αρετήν ζην» επιβάλλεται από την πνευματικότητα του ανθρώπου και μέσω αυτού επιτυγχάνεται ο αληθινός του προορισμός ως πνευματικού όντος και η ευτυχία του.

Είναι αξιοσημείωτο ότι ο Αριστοτέλης είπε πως «η ευδαιμονία εστί ψυχής ενέργειά τις κατ’ αρετήν τελείαν», δηλαδή «η ευτυχία είναι μια ψυχική ενέργεια που συμφωνεί με την τέλεια αρετή» (Ηθικ. Νικομ. 1102 α). Ο ίδιος φιλόσοφος στον Ύμνο του εις Ερμίαν ύμνησε την αρετή και είπε πως αυτή μπορεί να αποκτιέται δύσκολα, αλλά είναι το ωραιότερο «θήραμα» στη ζωή, κάτι για το οποίο αξίζει να πεθάνει κανείς και να υποστεί αδιάκοπους σκληρούς κόπους. Αλλά και ο Πλάτων εγκωμίασε την αρετή και είπε πως «όλος ο χρυσός που υπάρχει πάνω στη γη και κάτω από αυτή δεν αξίζει όσο η αρετή» (Νόμ. Ε 727 α: πας ο τ’ επί γης και υπό γης χρυσός αρετής ουκ αντάξιος). Είπε ακόμη πως η αρετή είναι «υγεία και ομορφιά και ευεξία της ψυχής» (Πολιτ. Δ 444 d: υγίεια τε τις αν είη και κάλλος και ευεξία ψυχής) και πως «ο νομοθέτης με ολόκληρη τη νομοθεσία του πρέπει να προσπαθεί να κάνει τους πολίτες όσο το δυνατό πιο πειθαρχικούς και υπάκουους στην αρετή» ( Νόμ. Δ 718 c: Βουλοίμην αν αυτούς ως ευπειθεστάτους προς αρετήν είναι , και δήλον ότι πειράσεται τούτο ο νομοθέτης εν απάσηι ποιείν τηι νομοθεσία).

Παλιά οι άνθρωποι πίστευαν πως η αρετή είναι έμφυτο προσόν, ότι είναι θέμα κληρονομικότητας και ότι συνδέεται με την ευγενική και αριστοκρατική καταγωγή και οικογένεια. Πίστευαν πως η «φύση», η κληρονομημένη φυσική προδιάθεση του καθενός, μορφώνει και τον χαρακτήρα του. Πίστευαν πως αυτός που είναι ταπεινής καταγωγής κλίνει από φυσικού του στην κακία και καμιά ευγενική ιδέα δεν μπορεί να προέλθει από τις λαϊκές μάζες. Βέβαια, οι θεωρίες αυτές επικρατούσαν σε εποχές αριστοκρατικών πολιτευμάτων και αποσκοπούσαν στο να στηριχθεί η άποψη πως μόνο οι αριστοκρατικής καταγωγής πολίτες έχουν το δικαίωμα να κυβερνούν τους άλλους. Βέβαια οι αντιλήψεις αυτές κυκλοφορούσαν και στην αθηναϊκή δημοκρατία και υποστηρίζονταν από διανοούμενους -οπαδούς των ολιγαρχικών ή αριστοκρατικών πολιτευμάτων.

Και ο Πίνδαρος πίστευε στην κληρονομική παρουσία της αρετής. «Μεγάλη», έλεγε, «είναι η υπεροχή εκείνου που από τη γενιά του έχει κληρονομήσει την ανωτερότητα στο ήθος» (Νέμ. ΙΙΙ στ. 40: Συγγενεί δε τις ευδοξία μέγα βρίθει). Έλεγε, ακόμα, πως «Το φυσικό του ανθρώπου δεν μπορεί να αλλάξει. Εκείνο που γεννήθηκε, αυτό είναι. Το φυσικό τους δεν μπορούν να το αλλάξουν ούτε η ξανθοκόκκινη αλεπού ούτε τα λιοντάρια , που τόσο δυνατά βρυχώνται» (Ολ. ΧΙ , στ. 19-20: Το γαρ εμφυές ούτ’ αίθων αλώπηξ /ούτ’ ερίβρομοι λέοντες διαλλάξαιντ’ αν ήθος).

Η ιδέα της κληρονομημένης αρετής αμφισβητήθηκε από πολλούς αρχαίους Έλληνες διανοούμενους που υποστήριξαν πως η παιδεία είναι ένας σημαντικός παράγοντας που διαμορφώνει τον χαρακτήρα του παιδιού. Ο Δημόκριτος μάλιστα είπε πως «Περισσότεροι γίνονται ενάρετοι με την άσκηση παρά από τη φύση» (Diels-Kranz, Αποσπ. Προσωκρ. ΙΙ 68Β, 242: πλέονες εξ ασκήσιος αγαθοί γίγνονται ή από φύσιος). Είναι γνωστό πως οι σοφιστές προσπαθούσαν με την παιδεία να κάνουν τους νέους ικανούς να ασκήσουν τα πολιτικά τους δικαιώματα με επιτυχία. Ο Πλάτων αφιερώνει έναν ολόκληρο διάλογο , τον Πρωταγόρα, σε αυτό το θέμα, αν δηλαδή η αρετή είναι διδακτή. Ο Πρωταγόρας ονομάζει τον εαυτό του «διδάσκαλον της πολιτικής αρετής» και πρόσφερε παιδεία με στόχο «ποιείν άνδρας αγαθούς πολίτας». Τόνιζε μάλιστα πως η πολιτική αρετή «δεν προέρχεται από τη φύση ούτε και αυτόματα, αλλά την αποκτούν οι άνθρωποι με την επιμέλεια και τη διδασκαλία» (Πλάτ. Πρωτ. 323 c: ου φύσει ουδέ από του αυτομάτου , αλλά διδακτή και εξ επιμελείας παραγίγνεται τοις ανθρώποις). Ο Σωκράτης προκαλούσε τον σοφιστή Πρωταγόρα φέρνοντας σαν παράδειγμα τα παιδιά του Περικλή, ενός αξιόλογου Αθηναίου πολιτικού, που δεν πήραν τίποτε από τον πατέρα τους και «περιιόντες νέμονται ως άφετοι» και συμπλήρωνε « Και άλλους πάρα πολλούς θα μπορούσα να αναφέρω σε εσένα που, ενώ οι ίδιοι είναι ενάρετοι, κανένα δεν έκαναν καλύτερο ούτε από τους δικούς τους ούτε από τους ξένους» (Πρωταγ. Χ 620).

Η ιδέα του κληρονομημένου ήθους, ότι δηλαδή ο άνθρωπος γίνεται καλός, αν κατάγεται από αριστοκρατική οικογένεια, από καλούς γονείς, και κακός, αν είναι ταπεινής καταγωγής , συνάντησε και την αντίδραση του Ευριπίδη. Αυτός υποστήριξε πως κανείς δεν μπορεί να πει με ακρίβεια πότε θα βγει καλός ένας άνθρωπος* πως η ανθρώπινη φύση είναι πολύ ακατάστατη. Είδα τον γιο, λέει, ευγενικού πατέρα να βγαίνει τιποτένιος και κακούς ανθρώπους να βγάζουν καλά παιδιά. Δεν μπορεί, λοιπόν, κανείς να βγάλει σωστή κρίση γι’ αυτά τα θέματα (Ηλ. 367-373). Κάπως συμβιβαστικός εμφανίζεται και ο Ξενοφών σε αυτό το θέμα και προσθέτει στην καταγωγή και στα φυσικά προσόντα και την παιδεία. Στην Κύρου Παιδεία (Α Ι 6) φέρνει σαν παράδειγμα τον Κύρο και λέει πως η καταγωγή του, τα φυσικά του προσόντα , αλλά και η παιδεία που έλαβε είναι τα αίτια που αυτός «τοσούτον διήνεγκεν εις το άρχειν ανθρώπων», δηλαδή «ξεχώρισε τόσο πολύ στο να εξουσιάζει τους ανθρώπους».

Όμως τι πιστεύει η σύγχρονη Ψυχολογία και Παιδαγωγική όσον αφορά αυτό το θέμα; (Στο επόμενο).