«Σε κάθε ιδέα, πρέπει να ψάχνει κανείς από πού έρχεται και πού πάει. Μόνο έτσι μπορεί να καταλάβει αν είναι καλή ή κακή» (Μπέρτολτ Μπρεχτ)

Ακούω κάποιους, από την «αριστερή όχθη», να δηλώνουν υπερήφανοι για την ιδεολογία τους, διότι «ο παππούς τους ήταν αντάρτης» ή διότι «ο πατέρας τους έζησε τα βασανιστήρια στην Μακρόνησο». Και άλλους να αναθεματίζουν την «Δεξιά», η οποία στην εμφυλιακή και μετεμφυλιακή περίοδο φακέλωνε και δίωκε αριστερούς και «συνοδοιπόρους».

Και από την άλλη, την «δεξιά όχθη», κάποιοι να δικαιολογούν την ιδεολογία τους εκδηλώνοντας το άσβεστο μίσος τους, γιατί «οι άλλοι σκότωσαν τον παππού τους ή τον πατέρα τους».

Στους εμφύλιους πολέμους τα μεν συναισθήματα των «θυμάτων» είναι δίκαια, η δε λογική άδικη, αφού η κάθε παράταξη διεκδικεί το απόλυτο δίκιο για την πλευρά της και καταλογίζει το απόλυτο άδικο για την αντίπαλη παράταξη. Στους εμφύλιους, κυριαρχούν τα πάθη, ο φανατισμός και το μίσος και απουσιάζει, παντελώς, η λογική. Και σε αυτό πρέπει να συμφωνούμε όλοι, όσοι αποδεχόμαστε τον χαρακτηρισμό του εμφυλίου.

Σκοπός, όμως, αυτού του άρθρου δεν είναι να «σκαλίσει» τις πληγές που άφησε ο εμφύλιος.

Εβδομήντα χρόνια, από τότε που έληξε ο Εμφύλιος, βρισκόμαστε σε άλλη εποχή. Πολλά άλλαξαν και πολλά κατάλαβαν, όσοι μπόρεσαν να αναστοχαστούν τα όσα συνέβησαν στο παρελθόν και να εκτιμήσουν, με κριτικό πνεύμα, τα κεκτημένα του παρόντος.

Το ερωτήματα που τίθενται είναι: α) Εάν έχει κάποια λογική να κληρονομείται η προγονική ιδεολογία και β) Εάν τα οικογενειακά και τα προσωπικά βιώματα αποτελούν το μόνο και το ασφαλές υλικό για το χτίσιμο της ιδεολογίας του ανθρώπου-πολίτη.

Η ιδεολογία είναι ένα σύνολο ιδεών, θέσεων και απόψεων -συγκροτημένων σε ένα ενιαίο σύστημα- που εκφράζουν μια συγκεκριμένη αντίληψη για την κοινωνία και την σχέση του ατόμου με αυτήν. Η ιδεολογία, ευρύτερα, είναι ένα σύστημα κοσμοαντίληψης, είναι η «αλήθεια» που πιστεύει το άτομο, με βάση την οποίαν ερμηνεύει τα ανθρώπινα πράγματα και τις σχέσεις των ανθρώπων.

Πόση, όμως αντικειμενική ισχύ μπορεί να έχει μια αλήθεια, που διαμορφώθηκε από αφηγήσεις προσώπων του συγγενικού ή φιλικού περιβάλλοντος ή αποτελούν βιωματική εμπειρία από γεγονότα και καταστάσεις, κάποιας χρονικής περιόδου, οι οποίες επηρέασαν θετικά ή αρνητικά την ζωή του ατόμου;

Ποια είναι η δυνατότητα του ανθρώπου, που γίνεται φορέας μιας ιδεολογίας, να υπερβεί την συναισθηματική σχέση ή την σχέση εμπιστοσύνης και σεβασμού που τον συνδέει με τον «ήρωα» μιας δραματικής περιόδου και να αντιπαραθέσει την δική του άποψη; Η απάντηση είναι ότι τις περισσότερες φορές υιοθετείται άκριτα η «αλήθεια» των άλλων -είτε αυτοί είναι συγγενικά, φιλικά πρόσωπα ή εντεταλμένοι προπαγανδιστές της «μοναδικής αλήθειας» που πρεσβεύει μια κοινωνική ή πολιτική οργάνωση- διότι ο «αποδέκτης» δεν διαθέτει το σύνολο των στοιχείων που συνθέτουν την εικόνα μιας εποχής.

Αλλά και όταν βιώνει ο ίδιος τα γεγονότα που επηρεάζουν δραματικά την ζωή του, και σε αυτή την περίπτωση, είναι, πολλές φορές, εσφαλμένη η εξαγωγή γενικευμένων κρίσεων για την θετική ή αρνητική εξέλιξη των πραγμάτων, που αφορούν το σύνολο της κοινωνίας, διότι, συνήθως, με βάση το προσωπικό κόστος ή το όφελος, αποτιμάται και η συνολική κοινωνική αποτελεσματικότητα των γεγονότων.

Η ιδεολογία, λοιπόν, του ατόμου υπόκειται στον κίνδυνο να μην έχει αντιστοίχιση με την υπαρκτή πραγματικότητα, διότι βασίστηκε σε υποκειμενικά στοιχεία και εκτιμήσεις και επίσης να είναι αναχρονιστική, διότι βασίζεται σε στοιχεία του παρελθόντος που ανήκουν, πλέον, στην Ιστορία και δεν έχουν, τώρα, καμιά ισχύ και καμιά σχέση με την σύγχρονη κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα.

Τον ίδιο κίνδυνο να χαρακτηριστεί ως μερικώς ή καθ’ ολοκληρίαν υποκειμενική και αναχρονιστική αντιμετωπίζει και η ιδεολογία που βασίζεται στην «αλήθεια» που υποστηρίζεται στις θεωρίες φιλοσόφων και πολιτικοκοινωνικών κινημάτων κάποιας εποχής.

Οι θεωρίες που διατυπώθηκαν από φιλοσόφους και κοινωνιολόγους, εκτός του ότι αποτελούν και αυτές υποκειμενικές θεωρήσεις και αξιολογήσεις των πραγμάτων, ερμηνεύουν, συνήθως, κοινωνικά φαινόμενα και προτείνουν λύσεις για υπαρκτά προβλήματα της δικιάς τους εποχής. Ως εκ τούτου, οι ερμηνείες και οι προτάσεις τους διατηρούν την όποια σημασία τους στον βαθμό που τα οικονομικά, πολιτικοκοινωνικά και πολιτισμικά δεδομένα παραμένουν αναλλοίωτα με την πάροδο του χρόνου και την αλλαγή των εποχών. Αυτό, όμως, είναι αντίθετο με ό, τι ισχύει στην πραγματικότητα - ιδιαίτερα στην σημερινή εποχή που τα πράγματα και οι συνθήκες της ανθρώπινης ζωής αλλάζουν με ιλιγγιώδη ταχύτητα. Γι’ αυτό και οι θεωρίες π.χ. του Καρλ Μαρξ που διατυπώθηκαν το 1848 θεωρούνται, σήμερα, μετά από δυο αιώνες, ξεπερασμένες, σε σχέση με τα δεδομένα της σύγχρονης εποχής. Μερικές από τις απόψεις, βέβαια, που διατυπώθηκαν στο βασικό έργο του το «Κεφάλαιο», μπορεί να διατηρούν, ακόμα, την αξία τους, αλλά ως θεωρία, η οποία ερμηνεύει συνολικά την κοινωνική εξέλιξη, έχει ακυρωθεί από την γενική αλήθεια, που συνάγει ο μελετητής από την ίδια την μαρξιστική φιλοσοφία: ότι οι ιδέες παρακολουθούν την εξέλιξη των πραγμάτων. Αλλάζουν τα πράγματα αλλάζουν και οι ιδέες. «Δεν είναι η συνείδηση των ατόμων που καθρεφτίζει την ύπαρξή τους, αλλά η κοινωνική τους ύπαρξη που καθορίζει την συνείδησή τους». (Καρλ Μαρξ. Συμβολή στην κριτική της πολιτικής οικονομίας).

Η προσωπική ιδεολογία, λοιπόν, δεν είναι κάτι που κληροδοτείται ούτε κληρονομείται, δεν υποβάλλεται και δεν επιβάλλεται, αποτελεί γέννημα, πολλές φορές, πολύχρονης κύησης, ελεύθερης βούλησης και καρπός ωριμότητας, μελέτης της Ιστορίας και κριτικού στοχασμού.

Και μόνον με αυτά τα χαρακτηριστικά και από μια τέτοια προέλευση μπορεί η ιδεολογία του ανθρώπου-πολίτη να αποτελέσει τον ασφαλή και σταθερό οδηγό στην πορεία του πάνω στην γη, στην θέση που θα πάρει δίπλα στους συνανθρώπους του, στα ΟΧΙ και στα ΝΑΙ που θα πει, για το πόση και ποια «αλήθεια» θα υποστηρίξει, με ποιους θα συστρατευτεί και ποιους θα πολεμήσει.

Και, τελικά, η ιδεολογία είναι πολύ σοβαρή υπόθεση, για να την εμπιστευτούμε στους κομματικούς «ινστρούχτορες»!