Είναι γνωστό ότι το νησί μας, ένα από τα μεγαλύτερα της Μεσογείου, υπήρξε κατά τη διάρκεια της οθωμανικής κατοχής -την οποία κυρίως έχουμε ως αντικείμενο ιστορικής θέασης στα σημειώματα αυτά- σημαντικός τόπος εξαγωγικού εμπορίου.

Βέβαια η μεγάλη ιστορική παραγωγή, όσον αφορά το λεσβιακό εμπόριο, περιστρέφεται γύρω από τέλη του 18ου αιώνα και κυρίως γύρω από το 19ο αιώνα, όταν πράγματι το νησί μας βρίσκεται στο επίκεντρο μεγάλης και εντατικής εμπορικής κίνησης.

Και φυσικά το προϊόν που προσδιορίζει αυτήν την εμπορική κίνηση είναι το λάδι, με το οποίο συνδέεται άρρηκτα το νησί μας, ενώ αργότερα αρκετοί έμποροι από το νησί μας θα διαπρέψουν σε εμπορικές επιχειρήσεις μεγάλης πνοής, που δε θα έχουν αποκλειστικά ως βάση τους το προϊόν της ελιάς, αλλά και τα σιτηρά, τις μεταφορές, τις τραπεζικές κ.τ.λ..

Βρισκόμαστε όμως πάντα στο οθωμανικό πλαίσιο του 19ου και του αρχόμενου 20ού αιώνα.

Ωστόσο, καθώς πυκνώνουν οι ιστορικές έρευνες που αναζητούν στοιχεία οικονομικά και στους προηγούμενους αιώνες, γίνεται πλέον φανερό και μάλιστα με εμφατικό τρόπο, ότι εξαγωγή προϊόντων από ένα μεγάλο νησί, όπως η Λέσβος, δεν μπορεί παρά να γινόταν και στους περασμένους αιώνες.

Αυτό μάλιστα το γεγονός μπορεί να ερμηνεύσει και την κορύφωση του φαινομένου στους δύο τελευταίους αιώνες της οθωμανοκρατίας.

Εάν αφήσουμε έξω από την περιοδολόγηση αυτή την αρχαιότητα και τα βυζαντινά χρόνια, για τα οποία δεν έχω μεγάλη εξοικείωση, και επικεντρώσουμε την προσοχή μας σε μια περίοδο που αρχίζει με τους Γατελούζους (1355 - 1462) και φθάνει έως την συνθήκη τού Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774), που αλλάζει άρδην την κατάσταση στο χώρο της ναυτιλίας και του εμπορίου προς όφελος των ραγιάδων, νομίζω ότι έχουμε ένα καλό πλαίσιο αναφοράς για την εξέλιξη του λεσβιακού εξαγωγικού εμπορίου.

Ωστόσο, πρέπει να είμαστε πάντα προσεκτικοί: όταν αναφερόμαστε σε λεσβιακό εξαγωγικό εμπόριο, πάντα πρέπει να έχουμε κατά νου ότι δε μιλάμε για αυτόνομη λεσβιακή δραστηριότητα: ο επικυρίαρχος υπάρχει πάντα και μέσα στο πλαίσιο δικαίου που ορίζει αυτός διεξάγονται οι αντίστοιχες κινήσεις.

Στην περίοδο λοιπόν των Γατελούζων, όταν κύριοι του νησιού γίνονται αφέντες με σαφή ευρωπαϊκό προσανατολισμό, νομίζω ότι πρέπει να αναζητήσουμε τα πρώτα σοβαρά στοιχεία της οικονομικής σύνδεσης του νησιού με την οικονομική πραγματικότητα της Δύσης, επειδή η ανατολική διάσταση του πράγματος πρέπει να θεωρείται δεδομένη, ήδη από την αρχαιότητα.

Οι σοβαρές μελέτες που έχουν γίνει για την περίοδο αυτή των Γατελούζων και από την ελληνική ιστοριογραφία αλλά και από την ιταλική, έφεραν στο φως πληθώρα γραπτών μνημείων που συνθέτουν μια καλή εικόνα γύρω από την οικονομική πραγματικότητα του νησιού μας.

Οι Γατελούζοι φαίνεται ότι εντοπίζουν -ή καλύτερα εκμεταλλεύονται- ένα προϊόν που είναι απαραίτητο στις δυτικές αγορές και υπάρχει εν αφθονία στο νησί μας.

Πρόκειται βέβαια για τη στυπτηρία, τη στύψη (η ονομασία του χωριού της βόρειας Λέσβου πρέπει να έχει άμεση σχέση με το προϊόν αυτό, αφού άλλωστε πολύ κοντά σε αυτό βρίσκονται σημεία εξαγωγής της στυπτηρίας και ανάλογος δρόμος της εποχής των Γατελούζων που οδηγεί σε αυτά: βλ. φωτογραφία του στο σημαντικό βιβλίο του Παναγ. Παρασκευαΐδη για τους Γατελούζους της Λέσβου).

Το προϊόν αυτό που είναι θειικό άλας αργιλίου και καλίου, υπάρχει σε πολλά σημεία του νησιού μας και τα χρόνια αυτά ήταν περιζήτητο ή πάντως απαραίτητο στη βιοτεχνία, καθώς το χρησιμοποιούσαν στην επεξεργασία των δερμάτων και στη βαφική, ασχολίες ιδιαίτερα ανεπτυγμένες στην εποχή αυτή στη δυτική Ευρώπη.

Ήταν λοιπόν το προϊόν αυτό μια καλή οικονομική ευκαιρία για τους πανέξυπνους τυχοδιώκτες Γατελούζους, οι οποίοι πέτυχαν να οργανώσουν ολόκληρο νησιωτικό και στεριανό κράτος, στο οποίο το εμπόριο της στυπτηρίας έπαιζε βασικό ρόλο.

Άλλωστε, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι και στην περιοχή της Θράκης, όπου είχε επεκταθεί η κυριαρχία της αλλά και στην απέναντι της Λέσβου Φώκαια, την οποία κάποια στιγμή έβαλαν στο χέρι, το προϊόν αυτό υπήρχε εν αφθονία.

Πέρα από αυτά, οι Γατελούζοι, έχοντας ως κέντρο τη Λέσβο, θα επεκταθούν και σε άλλες δραστηριότητες, οι οποίες πολύ συχνά ενισχύονταν και από πειρατικές καταδρομές με αντίστοιχες λείες και εμπορικές δραστηριότητες κάθε είδους...

Όμως για όλα αυτά θα μιλήσουμε και στα επόμενα σημειώματά μας.