Ο χαρακτηρισμός ενός κτηρίου ως παραδοσιακού είναι μια γενική κατηγοριοποίηση η οποία οδηγεί συχνά σε ασάφειες. Τα κτήρια αυτά όπως και αν τα αναφέρουμε αποτελούν αναμφίβολα μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς του κάθε τόπου και γι’ αυτό διέπονται από ένα ειδικό καθεστώς προστασίας. Η αναγκαιότητα αυτή έχει εδώ και χρόνια διαπιστωθεί και καθιερωθεί με κανόνες, οι οποίοι έχουν διατυπωθεί στη «Χάρτα της Βενετίας». Με βάση αυτές τις αποφάσεις, όσον αφορά τη συντήρηση και την αποκατάστασή τους, προβλέπεται ευνοϊκότερη μεταχείριση και ειδικό καθεστώς φορολογικών διευκολύνσεων από το Υπουργείο Οικονομικών για την αποκατάστασή τους.

Στην περίπτωση ωστόσο κατά την οποία ένα κτήριο έχει χαρακτηριστεί και αντιμετωπίζεται ως μνημείο από το Υπουργείο Πολιτισμού, ο ορισμός είναι αναμφίβολα πιο σαφής από ό,τι για ένα παραδοσιακό. Σ’ αυτήν τη περίπτωση, υιοθετείται μια διαφορετική προσέγγιση, γιατί υπάρχει πλέον το πλαίσιο αρχών και κανόνων που έχει οριστεί ειδικότερα για την αντιμετώπιση μνημείων, όπως αναφέρονται στη «Χάρτα της Βενετίας» για τα μνημεία (1964).

Θέματα αποκατάστασης

Οι εργασίες αποκατάστασης αφορούν περισσότερο ένα κτήριο χαρακτηρισμένο ως μνημείο από ό,τι ένα διατηρητέο και το «Σάρλιτζα Παλλάς» έχει χαρακτηριστεί ως ιδιαίτερο μνημείο, αποτελώντας αρχιτεκτονικά μια σύνθεση διάφορων ιστορικών ρυθμών, γεγονός που το κατατάσσει στην κατηγορία του Εκλεκτισμού. Για την αποκατάστασή του χρειάζονται προδιαγραφές και παρεμβάσεις που να μην αλλοιώνουν τα τεχνικά και αισθητικά χαρακτηριστικά που προσδιορίζουν το ρυθμό αυτόν.

Στα κτήρια αυτά δίνεται προτεραιότητα στα θέματα στατικότητας, ενώ το κόστος παίζει σημαντικό ρόλο στην επιλογή των εργασιών και των υλικών που θα εφαρμοστούν στην αποκατάστασή του, με σεβασμό ωστόσο στην αρχική μορφή του. Είναι προτιμότερο σε αυτές τις περιπτώσεις να χρησιμοποιούνται υλικά και τεχνικές που έχουν συμβατότητα με τα αρχικά στοιχεία του και να μη δημιουργούνται αισθητικές παραφωνίες. Οι εργασίες αυτές πρέπει να αξιολογούνται και με βάση το συνολικό αισθητικό αποτέλεσμα.

Επίσης, θα πρέπει η τελική εμφάνιση στο σύνολο αλλά και στις λεπτομέρειες να ταυτίζεται στο μέγιστο δυνατό βαθμό με την αρχική εικόνα που είχε το κτήριο από τις πρώτες φάσεις της εμφάνισής του, που θα πρέπει να γνωρίζουμε και η οποία μπορεί να τεκμηριωθεί. Είναι φανερό ότι οι εργασίες αποκατάστασης ενός κτηρίου προϋποθέτουν την εκπόνηση μιας αναλυτικής και εξαντλητικά τεκμηριωμένης μελέτης, η οποία, μετά την έγκρισή της από τα αρμόδια όργανα του Υπουργείου Πολιτισμού, θα υλοποιηθεί με σχολαστικό τρόπο από τον επιβλέποντα αρχιτέκτονα και τα εξειδικευμένα συνεργεία.

Το διατηρητέο μνημείο «Σάρλιτζα Παλλάς»

Το μεγαλοπρεπές για την εποχή του ξενοδοχείο «Σάρλιτζα Παλλάς» κτίστηκε το 1909 σε σχέδια Γάλλων αρχιτεκτόνων. Αρχικά ήταν ιδιοκτησίας του Χασάν Εφέντη Μολλά, αδερφού του Χιλμή Πασά, σημαντικού Οθωμανού αξιωματούχου της Θερμής.

Τα εγκαίνιά του έγιναν την 1η Μαΐου 1910, όπως διασώζεται από τη διαφήμιση των εγκαινίων του που δημοσιεύτηκε στη λεσβιακή εφημερίδα «Σάλπιγξ», στην οποία γίνεται αναφορά στα δωμάτια, στην τοποθεσία, στο εστιατόριο του ξενοδοχείου και κυρίως στα «θαυμάσια θερμά ύδατα της Θερμής τα από των αρχαίων χρόνων ονομαστά δι’ ιαματικά ιδιότητας».

Το υψηλό επίπεδο των υπηρεσιών που προσέφερε το ξενοδοχείο, σε συνδυασμό με τις λουτροπηγές, οι οποίες -ελλείψει κτηριακής υποστήριξης- είχαν μείνει επί σειρά ετών στο περιθώριο, είχε ως αποτέλεσμα την προσέλκυση πελατών κυρίως από τη Μικρά Ασία και την προβολή των λουτρών στην Ανατολή και τη Δύση.

Μετά την απελευθέρωση της Λέσβου από τους Οθωμανούς, το ξενοδοχείο γνωρίζει μεγάλη δόξα. Ο απελευθερωτής του νησιού Παύλος Κουντουριώτης με το επιτελείο του το επισκέφτηκε για να γιορτάσει την απελευθέρωση του νησιού, ενώ σημαντικές ελληνικές οικογένειες από την Κωνσταντινούπολη και τη Σμύρνη το χρησιμοποιούν για τις διακοπές τους. Αποκορύφωμα αποτέλεσαν οι επισκέψεις του Ελευθέριου Βενιζέλου και ο λόγος που εκφώνησε από μπαλκόνι του ξενοδοχείου.

Στα μέσα της δεκαετίας του 1920, το «Σάρλιτζα» παραδόθηκε στο ελληνικό δημόσιο και τον Αύγουστο του 1933 περιήλθε στην κυριότητα του Ταμείου Αυτασφαλίσεως και Συντάξεως Ιατρών (Τ.Σ.Α.Υ.), το οποίο έχει την ιδιοκτησία μέχρι και σήμερα.

Το «Σάρλιτζα» συνεχίζει να ακτινοβολεί κυρίως χάρη στις προσπάθειες επιφανών ανθρώπων της τοπικής κοινωνίας και κυρίως του προέδρου του Ιατρικού Συλλόγου Λέσβου κου Θεοδόση Θεοδοσιάδη, ο οποίος μάλιστα ήταν ο εμπνευστής της αγοράς των λουτροπηγών από το Τ.Σ.Α.Υ., της ανέγερσης υδροθεραπευτηρίου αλλά και της επέκτασης του ξενοδοχείου. Δυστυχώς, η αδυναμία καλής επικοινωνίας που υπήρχε με το Τ.Σ.Α.Υ. έφερνε εμπόδια στις αξιόλογες αυτές προσπάθειες εκ μέρους των τοπικών παραγόντων. Παρ’ όλα αυτά, το ξενοδοχείο συνεχίζει να δέχεται την επίσκεψη σημαντικών προσωπικοτήτων αλλά και την απρόσκοπτη προσέλευση λουόμενων.

Από τις αρχές της δεκαετίας του 1960, το «Σάρλιτζα» αρχίζει να παρακμάζει, κυρίως εξαιτίας της αδιαφορίας που επιδεικνύεται από την πλευρά του Τ.Σ.Α.Υ. και μοιραία θα οδηγηθεί στο κλείσιμό του το 1980.

Το κτήριο σήμερα και το μέλλον του

Αναρωτιέται κανείς γιατί έφτασε η αποκατάσταση ενός ιστορικού και αξιόλογου για την τουριστική ανάπτυξη της πόλης της Μυτιλήνης μνημείου, μετά των θερμοπηγών του, να εξαρτάται από ενέργειες που θα έπρεπε να είχαν ολοκληρωθεί προ πολλού.

Έτσι λίγες μέρες πριν φύγει το 2016 ολοκληρώθηκε, μετά από πολλά χρόνια, η διαδικασία σύναψης της προγραμματικής σύμβασης με σκοπό τη διάσωση, ανάδειξη, αξιοποίηση και εκμετάλλευση τόσο των θερμοπηγών όσο και των κτηρίων του «Σάρλιτζα» από την Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου.

Συμφωνήθηκε και προβλέπεται στην προγραμματική σύμβαση παραχώρησης στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου η παραχώρηση να είναι διάρκειας 25 ετών με υποχρέωση να ολοκληρωθούν οι απαιτούμενες εργασίες το αργότερο εντός πενταετίας! Προφανώς, η ιδέα του ΤΣΑΥ ήταν να αναλάβει την αξιοποίησή του ένας φορέας με καλύτερη γνώση των τοπικών συνθηκών και αναγκών, διότι η επαναλειτουργία ενός τόσο σημαντικού περιουσιακού στοιχείου χρειάζεται μελέτη και επαγγελματικό management αναλόγως της χρήσης του.

Με αυτό το δεδομένο, απομένουν περί τα 20 έτη για τη λειτουργία και εκμετάλλευσή του ώστε να αποσβεστεί η επένδυση!

Ερωτήματα και προϋποθέσεις

1η ερώτηση: Είναι αρκετά τα 20 έτη προκειμένου να γίνει η απόσβεση;

2η ερώτηση: Βάσει ποιας μελέτης σκοπιμότητας προέκυψαν τα 25 αυτά έτη παραχώρησης που ορίζονται στη σύμβαση;

3η ερώτηση: Υπάρχει ειλημμένη απόφαση για τη χρήση του ακινήτου; Διότι, αν δεν έχει καθορισθεί εκ των προτέρων η χρήση του, πώς θα δημιουργηθεί η μελέτη σκοπιμότητας-βιωσιμότητας του έργου ώστε να προκύψει ο επενδυτής που θα το χρηματοδοτήσει;

4η ερώτηση: Η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου ως φορέας έχει τη γνώση για την εκμετάλλευση της επιχείρησης που θα δημιουργηθεί ως ο μελλοντικός διαχειριστής, αν δεν το δημοπρατήσει;

Τα ανωτέρω είναι κύρια θέματα για την επίτευξη του στόχου, δηλαδή της σύντομης αποκατάστασής του και της λειτουργίας του, που μόνο η σύμπραξη δημοσίου και ιδιωτικού φορέα -ΣΔΙΤ- μπορεί να τον πετύχει.

Κατά τη γνώμη μας, το όλο εγχείρημα θα πρέπει να αντιμετωπισθεί στο σύνολό του -δημοτικοί και οθωμανικοί λουτήρες, ανάδειξη αρχαιοτήτων, αποκατάσταση και διάσωση των κτηριακών εγκαταστάσεων μετά των θερμοπηγών του «Σάρλιτζα»- από έμπειρο τεχνικό γραφείο που θα διαθέτει ο επενδυτής, σε συνεργασία με τις τεχνικές υπηρεσίες της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου και του Υπουργείου Πολιτισμού, διότι οι απαιτούμενες μελέτες και η μελέτη σκοπιμότητας απαιτούν γνώση και εμπειρία σε ανάλογα έργα.

Εφαρμογή νομοθεσιών αποκατάστασης

Η σπατάλη του χρόνου με την παθητική αναμονή έχουν φέρει το ιστορικό αυτό μνημείο σε κατάσταση δύσκολα αναστρέψιμη από τεχνικής και οικονομικής πλευράς λόγω βεβαρημένου πλέον κόστους αποκατάστασης και αυτό διότι οι μελέτες που θα απαιτηθούν, μετά την υπογραφή της οριστικής παραχώρησης, είναι χρονοβόρες λόγω της ιδιαιτερότητάς του, όπως: Η αξιολόγηση στατικών ερευνητικών εργασιών για την τεκμηρίωση του φέροντος οργανισμού σήμερα, τον προσδιορισμό συνθηκών θεμελίωσης. Τα γεωμετρικά στοιχεία του φορέα με αναφορά στα υλικά δόμησης και της αντοχής τους. Βαθμός οξειδώσεων των μεταλλικών στοιχείων κ.λπ., τα αποτελέσματα των οποίων θα καταγραφούν ως η υπάρχουσα κατάσταση των κτηρίων και θα προσδιορίσουν τις δυνατότητες επέμβασης στους επιμέρους φορείς και οι οποίες απαιτούν επιστημονική θεώρηση και τεκμηρίωση. Η τρέχουσα κατάσταση και νομοθεσία της ιαματικής πηγής που διαθέτει καθώς και του περιβάλλοντος χώρου χρήζει προσεκτικής αποκατάστασης, λαμβάνοντας υπόψη και τα αρχαιολογικά ευρήματα.

Αρχικά είναι απαραίτητη η αποτίμηση του κόστους αναστήλωσης, το οποίο είναι σαφώς υψηλό. Χρέος της Περιφέρειας είναι να εκτελέσει προκαταρκτική μελέτη ώστε τουλάχιστον ένα μέρος των παραμέτρων να εξειδικευθούν στο μεγαλύτερο βαθμό. Οι όποιες υπάρχουσες εκπονηθείσες μελέτες -προ 13 ετών- από το Ε.Μ.Π. θα ληφθούν μεν υπόψη, αλλά θα απαιτηθούν νέες μελέτες μετά την πάροδο τόσων ετών. Όλα αυτά και άλλα πολλά στοιχεία θα αποτελέσουν στη συνέχεια βάση των στατικών-αρχιτεκτονικών μελετών και των παρεμβάσεων σωτηρίας του κτηρίου.

Ο χρόνος που ξεκινά θα πρέπει να αξιοποιηθεί σωστά, με στόχο την επιτυχημένη αποκατάσταση και επαναλειτουργία του διατηρητέου μνημείου «Σάρλιτζα». Είναι απαραίτητο, επίσης, όπως ήδη ανέφερα, να υπάρξει μελέτη βιωσιμότητας η οποία να καταδεικνύει το απαραίτητο χρονικό διάστημα διάρκειας της σύμβασης, προκειμένου να ολοκληρωθούν οι απαραίτητες εργασίες και να υπάρξει ο χρόνος ώστε να γίνει απόσβεση της επένδυσης από το μελλοντικό επενδυτή, διότι, αν δεν υπάρξει το στοιχείο αυτό, δεν θα υπάρξει και ενδιαφερόμενος, εφόσον φυσικά αυτός είναι ο στόχος.

Κάτω απ’ αυτές τις συνθήκες, είναι δεδομένο ότι θα πρέπει σύντομα, μετά την υπογραφή μιας βιώσιμης σύμβασης με τον επενδυτή, να γίνουν οι απαιτούμενες ενέργειες ώστε να δημιουργηθούν όλα όσα προανέφερα και απαιτούνται για την αναστήλωση και τη λειτουργία του.

* Ο Παράσχος Καραβατάκης είναι Αρχιτέκτονας και μέλος του Ελληνικού «ICOMOS» (Διεθνές συμβούλιο ιστορικών μνημείων).