Γράφει ο ΣΤΑΘΗΣ Ν. ΚΑΛΥΒΑΣ*

H δύναμη του ελληνικού καλοκαιριού προσδίδει στις αρχές του φθινοπώρου την πάγια χρονική αφορμή για μια αποτύπωση του στίγματος της χώρας.

Είναι δύσκολο να παρακάμψουμε τέσσερα αδιαμφισβήτητα δεδομένα. Κατ’ αρχάς, η Ελλάδα «βγήκε από τα μνημόνια», δηλαδή δεν υπόκειται πλέον στην υποχρεωτική και στενά επιτηρούμενη εφαρμογή ενός συγκεκριμένου προγράμματος μεταρρυθμίσεων με αντάλλαγμα την οικονομική στήριξη. Δεύτερον, για άλλη μια χρονιά, ο τουρισμός εκτινάχθηκε προσφέροντας ζωτική στήριξη στην οικονομία. Τρίτον, η καταστροφική πυρκαγιά στο Μάτι ανέδειξε την προϊούσα αποσάθρωση του κρατικού μηχανισμού. Τέλος η κυβέρνηση συνεχίζει τη σπασμωδική της προσπάθειά της να καταλήξει σε μια βιώσιμη εκλογική στρατηγική. Το αδιαμφισβήτητο των διαπιστώσεων αυτών δεν σημαίνει όμως πως η εξέλιξή τους είναι σαφής. Το αντίθετο.

Η πολυθρύλητη «έξοδος από τα μνημόνια» θα μπορούσε να συνοδεύεται από μια έκρηξη αισιοδοξίας και ανάπτυξης. Η Ελλάδα προσφέρει μεγάλες ευκαιρίες και διαθέτει ένα αχτύπητο αφήγημα, την απρόσμενη για τους περισσότερους επιβίωσή της. Αλλά κάτι τέτοιο προϋποθέτει χρηστή οικονομική διοίκηση, φιλική συμπεριφορά στις ξένες επενδύσεις και μεγάλες μεταρρυθμίσεις στη δημόσια διοίκηση, την παιδεία και τη δικαιοσύνη. Δίχως αυτά, η έξοδος παραμένει στην καλύτερη περίπτωση μια φτωχή προίκα: μια σταθεροποιημένη οικονομία, 25% χαμηλότερη σε σχέση με το 2009 και με το μελλοντικό βάρος ενός τεράστιου χρέους. Αν η παροχολογία της κυβέρνησης οδηγήσει σε δημοσιονομική εκτροπή, η κρίση θα επιστρέψει δριμύτερη.

Ο τουρισμός είναι οπωσδήποτε μια μεγάλη οικονομική ανάσα, αλλά με όρια και προϋποθέσεις. Έως τώρα βρίσκεται στον αυτόματο πιλότο, όμως τα όριά του φάνηκαν φέτος. Σε πολλά νησιά οι υποδομές δεν αντέχουν πια, ενώ η πολυκοσμία κινδυνεύει να καταστρέψει το βασικό μας πλεονέκτημα, δηλαδή την ομορφιά και μοναδικότητα του ελληνικού τοπίου. Και εννοείται πως από μόνος του ο τουρισμός δεν μπορεί να σηκώσει μια σύγχρονη οικονομία. Αν όμως μετατρέπαμε τα σημερινά όρια του τουρισμού σε αφορμή για τη συνολική μεταμόρφωση του τουριστικού προϊόντος, θα είχαμε στα χέρια μας ένα τεράστιο και συγχρόνως σπάνιο συγκριτικό πλεονέκτημα. Βέβαια κάτι τέτοιο απαιτεί όραμα και πρόγραμμα.

Η αποσάθρωση του κρατικού μηχανισμού που έγινε πασιφανής με την πυρκαγιά στο Μάτι συνεχίζεται ακάθεκτη. Μολονότι βασικό συστατικό στοιχείο του τρίτου μνημονίου (και των μνημονίων εν γένει) ήταν η διοικητική μεταρρύθμιση με πυλώνες τον επαγγελματισμό και τη μείωση του ρόλου των κομμάτων, παρατηρούμε μια επιστροφή στις χειρότερες πρακτικές του παρελθόντος: ακατάσχετος κομματισμός, διάβρωση των διοικητικών μηχανισμών, ροπή προς τη μετριοκρατία, την προσοδοθηρία, τη διαπλοκή και την ακινησία. Η διοικητική, όμως, μεταρρύθμιση είναι προϋπόθεση όχι μόνο ανάπτυξης αλλά, όπως φάνηκε το καλοκαίρι, ελάχιστη εγγύηση για τη ζωή και την ασφάλεια των πολιτών.

Τέλος, το κυβερνητικό αφήγημα είναι ένα εντελώς αντιφατικό μείγμα. Από τη μια η τεχνοκρατική γλώσσα που καθόλου δεν ταιριάζει στην κυβέρνηση αλλά παίζει καλά στο εξωτερικό. Από την άλλη, η γλώσσα της πόλωσης, σχεδιασμένη έτσι ώστε να απευθύνεται στα εξαρτημένα αντανακλαστικά όσων γαλουχήθηκαν από τον Μένιο Κουτσόγιωργα, τον Ευάγγελο Γιαννόπουλο και την «Αυριανή». Με άλλα λόγια, μια αναπαλαιωμένη εκδοχή του «σκληρού ροκ» του Λαλιώτη. Το μείγμα αυτό έχει περιορισμένη επιρροή και δεν οδηγεί βέβαια σε εκλογική νίκη. Όμως, με δεδομένη την απουσία ενός ανταγωνιστικού προς τον ΣΥΡΙΖΑ πειστικού αντιδεξιού πόλου, του εξασφαλίζει την κομματική επιβίωση. Το κόστος της επιβίωσης αυτής ενδέχεται να είναι ιδιαίτερα δυσβάστακτο.

Μπορούμε να φανταστούμε τόσο τη χειρότερη δυνατή εκδοχή του σημερινού στίγματος, δηλαδή ένα θανατηφόρο κοκτέιλ πολιτικής αστάθειας, ακραίας πόλωσης και οικονομικής δυσπραγίας όσο και την καλύτερη εκδοχή του, που δεν είναι άλλη από το νέο ξεκίνημα που τόσο έχει ανάγκη η χώρα - με αρκετά ενδιάμεσα σενάρια. Ο κόσμος τρέχει με ιλιγγιώδη ταχύτητα. Η Ελλάδα παραμένει μια χώρα σε αναμονή.

* Ο κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.