Η κατάντια, η αδιαφορία και η εγκατάλειψη, τα τελευταία χρόνια, του πολύπαθου Μουσείου Tériade στη Βαρειά της Λέσβου, μας αφήνουν μια πικρή γεύση κι ένα αίσθημα ντροπής. Ένα κόσμημα παγκόσμιας ακτινοβολίας που θα το ζήλευαν και οι μεγαλύτερες πόλεις του κόσμου, με εκθέματα αξιόλογων ζωγράφων της ευρωπαϊκής καλλιτεχνικής πρωτοπορίας (Ματίς, Μιρό, Πικάσο, Τζιακομέτι, Σαγκάλ), καθώς και Ελλήνων (Κανέλλη, Τσαρούχη, Θεόφιλου) θα έπρεπε να το προσέχαμε ως κόρη οφθαλμού. Σε μια εποχή τεχνοκρατίας και φθηνής κουλτούρας ας κατανοήσουν, επιτέλους, όλοι οι πνευματικοί και πολιτιστικοί φορείς ότι έχουν χρέος στο όνομα της μνήμης του Στρατή Ελευθεριάδη (Tériade) να σεβαστούν το μοναδικής αξίας Μουσείο που ο μεγάλος ευεργέτης δημιούργησε και δώρισε στην πατρίδα του τη Λέσβο. Ενώ εκείνη… τον αγνοούσε! Κι όπως θα δούμε και στη συνέχεια, ξεχάστηκε απ’ όλους.
Παρευρέθηκα προ ημερών στο θέατρο «Βρετάνια», στην εκδήλωση της ΟΛΣΑ «Δρόμοι της τέχνης: Θεόφιλος και Τεριάντ», και με πολύ ενδιαφέρον παρακολούθησα, μεταξύ άλλων, την ομιλία του ποιητή και κριτικού κ. Δημήτρη Νικορέτζου, να αναφέρεται στον Tériade. Σαν Έλληνας και σαν Λέσβιος ένιωσα να με αγγίζουν τα όσα άκουσα. Εντυπωσιάστηκα και δεν κρύβω τη θλίψη μου για τη συμπεριφορά και την αντιμετώπιση των συμπατριωτών μου στον κορυφαίο αυτόν άνθρωπο της Τέχνης. Με την άδεια του κ. Νικορέτζου - και θέλω να τον ευχαριστήσω γι’ αυτό - παραθέτω ένα μικρό μέρος απ’ τα όσα εκφώνησε:
«Αισθάνομαι την ανάγκη μιας προσωπικής εξομολόγησης για τον Tériade, το μεγάλο αδικημένο της αναγνώρισης και της υστεροφημίας. Ο Tériade, ο μεγάλος μύστης και μέντορας της καλλιτεχνικής πρωτοπορίας στο Παρίσι, ο μαικήνας όλων των ιερών τεράτων της ζωγραφικής, δεν ευτύχισε και δεν αξιώθηκε - στο μέτρο και στο βαθμό που του αναλογούσε - να βρει στην πατρίδα του την τιμή που του έπρεπε. Για το πλατύ κοινό έμεινε - και μένει ακόμα - ένας μεγάλος άγνωστος, καλυμμένος στη σκιά της ανωνυμίας ή το πολύ-πολύ με την ταυτότητα ενός κάποιου σημαντικού ανθρώπου “που ανακάλυψε το Θεόφιλο”. Η αποκατάσταση της ιστορικής αυτής ανακολουθίας ήταν που κατηύθυνε την ευαισθησία μου να δώσω μια κάποια ειδική έμφαση στη δική του φυσιογνωμία.



»Η Λέσβος στάθηκε η αγλαόδωρη μοίρα και η μυθική τροφός του Tériade. Η μοίρα αυτή που ξεπήδησε απ’ αυτά τα νερά - τα ιστορικά νερά - του Αιγαίου, απ’ το νησί της Ψάπφας ως τα παράλια τα “καρσινά”, εννοώ τ’ “απεναντινά”, της μικρασιατικής Ιωνίας. Ο αέρας ο θαλασσινός, που ερχόταν απ’ τα μπουγάζια του Αϊβαλιού, μαστόρεψε τη γλώσσα του, κάνοντάς την με την τέχνη, εργαλείο μαγείας. Όμως η μικρή πατρίδα δεν έδεσε τα φτερά του. Του έδωσε το γκόλφι και τον ξεπροβόδησε σε άλλους ορίζοντες, πιο μεγάλους και πιο θαυμαστούς.
»Είναι πια καιρός που ο Tériade εγκατέλειψε τις εγκόσμιες μέριμνες και τη ματαιότητα των ανθρωπίνων και “έδεσε κάβους” στην πολιτεία των ασφοδελών και των ίσκιων. Από τις 23 Νοεμβρίου του 1983 αναπαύεται μακριά απ’ το νησί της καταγωγής του, σε αλλότρια γη στο κοιμητήριο του Montparnasse. Τον τύλιξε η τεφρότητα του γαλλικού φθινοπώρου, χωρίς ένα μαντήλι αποχαιρετισμού από τη Ελλάδα, μακριά απ’ τη θαλπωρή και την έγνοια των συμπατριωτών του. Εκεί στην ξενιτιά, στα χώματα της Εσπερίας, όπου η μοίρα όρισε να πληρώσει το κοινό ανθρώπινο χρέος, κανένας Έλληνας δε βρέθηκε να τον νεκρολογήσει, να του μιλήσει με λόγια ελληνικά. Κανένας Έλληνας δεν ήρθε απ’ την πατρίδα του, απ’ το νησί του, να του φέρει ένα κλωνί λεσβιακής ελιάς, να τον συντροφεύει στο κοιμητήριο του Montparnasse.
»Η πατρίδα γυμνή. Κανένα του άγαλμα, καμμιά προτομή δεν αγλαΐζει τη Λέσβο, τον τόπο της φύτρας του, απ’ όπου βλάστησε το πρώτο του κύτταρο. Πόσο ωραίο θα ήταν - σκέφτομαι - να έφερναν τα οστά του στη γη των πατέρων του και να τα εναπόθεταν σ’ ένα χλοερό ξάγναντο στο αιολικό νησί. Η χοϊκή του ύλη να ξαναεπέστρεφε στη γη, ανάμεσα στις συστοιχίες των ελαιώνων και στη θαλασσοβροχή του Αιγαίου. Πόσο ωραίο θα ήταν…»
Αλήθεια, πόσο ωραίο θα ήταν!