Το σχολείο, μετά την οικογένεια, αποτελεί τον κύριο φορέα κοινωνικοποίησης για παιδιά και εφήβους. Ο ρόλος του δεν περιορίζεται στη μεταλαμπάδευση γνώσεων και πληροφοριών, αλλά επεκτείνεται και στην αναπαραγωγή κοινωνικών ρόλων και διαφυλικών προτύπων και στη διαμόρφωση στάσεων απέναντι σε θεσμούς και φαινόμενα. Ο κοινωνικοποιητικός αυτός ρόλος επιτελείται με πολλούς τρόπους: α) μέσα από την εφαρμογή του νομοθετικού/θεσμικού πλαισίου που αφορά το εκπαιδευτικό σύστημα, β) μέσω των υπαγορεύσεων και των κατευθύνσεων που δίνονται από τα Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών, γ) με την καθημερινή εκπαιδευτική διαδικασία και τη συναναστροφή με δασκάλους και καθηγητές, οι οποίοι αποτελούν σημαντικά πρότυπα για τους μαθητές και είναι οι δημιουργοί των «κρυφών αναλυτικών προγραμμάτων», δ) με τα πρόδηλα ή λανθάνοντα μηνύματα που μεταδίδουν τα σχολικά εγχειρίδια, μέσω κειμένων, εικόνων και δραστηριοτήτων.
Σύμφωνα με τη θεωρία της κοινωνικής μάθησης, τα παιδιά υιοθετούν το ρόλο που τους αποδίδεται από το σχολείο, την οικογένεια και τον κοινωνικό περίγυρο και μαθαίνουν να ανταποκρίνονται σε αυτόν μέσω της παρατήρησης και της μίμησης.
Οι γνωστικές θεωρίες, αντίθετα, δίνουν έμφαση στη δημιουργία αξιών και στάσεων από το ίδιο το άτομο, που δε μένουν, βέβαια, ανεπηρέαστες από εξωτερικούς παράγοντες και στερεότυπα, ιδιαίτερα κατά τις μικρές ηλικίες, στις οποίες η κριτική ικανότητα δεν έχει επαρκώς αναπτυχθεί.

Στο παρελθόν το σχολείο έδινε έμφαση στο θεσμό της οικογένειας και στους διακριτούς ρόλους μέσα σε αυτή. Στα κείμενα και στις εικόνες των σχολικών εγχειριδίων οι ρόλοι ήταν ξεκάθαροι: Ο πατέρας παρουσιαζόταν ως ο αρχηγός και ο προστάτης της οικογένειας, που φρόντιζε για την εξασφάλιση αγαθών και οικονομικών πόρων, ενώ η μητέρα εμφανιζόταν να ασχολείται με την ανατροφή των παιδιών και τη φροντίδα του νοικοκυριού. Οι εκπαιδευτικοί συχνά ανέθεταν διαφορετικές δραστηριότητες σε αγόρια και κορίτσια, συμβατές στο ρόλο του κάθε φύλου.
Κατά τη δεκαετία τού ’80 έγιναν προσπάθειες να εκσυγχρονιστούν τα αναλυτικά προγράμματα σπουδών και πολλά από τα σχολικά εγχειρίδια αντικαταστάθηκαν, ώστε να εκλείψει η μετάδοση στερεοτύπων. Ωστόσο, χρειαζόταν χρόνος για να αλλάξει και η νοοτροπία των εκπαιδευτικών, οι οποίοι δεν ήταν δυνατό να απαλλαχτούν από τις προκαταλήψεις τους από τη μια μέρα στην άλλη.
Σήμερα το εκπαιδευτικό σύστημα παρέχει ίσες ευκαιρίες σε αγόρια και κορίτσια και τα προετοιμάζει εξίσου για να ενταχθούν στο ανθρώπινο δυναμικό της χώρας. Ο σεβασμός στο άλλο φύλο αναφέρεται στις θεματικές ενότητες και στους σκοπούς των αναλυτικών προγραμμάτων, ενώ και ο θεσμός της οικογένειας αποτελεί θεματικό αντικείμενο, τόσο σε αυτά, όσο και στα σχολικά εγχειρίδια, αλλά δεν προβάλλεται πια με την παλιά του διάσταση, όπου οι ρόλοι, από άποψης φύλου, ήταν διακριτοί και απόλυτοι, ούτε στην ίδια συχνότητα. Η οικογένεια τώρα παρουσιάζεται ως ένας μικρόκοσμος, στον οποίο όλα τα μέλη της είναι ισότιμα και έχουν δικαιώματα και υποχρεώσεις. Τα σχολικά εγχειρίδια - βασικά κοινωνικοποιητικά εργαλεία - είναι απαλλαγμένα από τα στερεότυπα του παρελθόντος, αλλά και η αντίληψη που θέλει τα αγόρια να είναι καλύτερα στις θετικές επιστήμες και τα κορίτσια στις θεωρητικές, θεωρείται ξεπερασμένη, αν και πολλές φορές συναντάται ακόμη.

* Η Ειρήνη - Μυρσίνη Παπάνη, Med, είναι υποψήφια διδάκτωρ Πανεπιστημίου Μακεδονίας.