«Οι πρόσφυγες δεν έχουν πατρίδα», λένε ορισμένοι. Κι όμως, έχουν. Αυτή που αφήνουν, αυτή ή αυτές που βρίσκουν. Και τι είναι «πατρίδα», εξάλλου; Ό,τι θέλει ο καθένας να αποκαλεί έτσι. Κάποιοι νοσταλγούν για πάντα τον τόπο που άφησαν. Άλλοι, οι περισσότεροι ίσως, προσδοκούν να νιώσουν πατρίδα τους τον τόπο προορισμού τους. Ορισμένοι συνεχίζουν να ψάχνουν. Οι ρίζες τους και αυτό που αναζητούν, μια καλύτερη ζωή, είναι αυτά που τους προσδιορίζουν…

Παγκόσμια Ημέρα Προσφύγων η Δευτέρα 20 Ιουνίου. Τη μέρα αυτή διάλεξε η αντιπροσωπεία της Ύπατης Αρμοστείας τού ΟΗΕ να καθιερώσει, το 1952 ως ημέρα αναγνώρισης των δοκιμασιών που αντιμετωπίζουν τα εκατομμύρια ξεριζωμένων ανθρώπων ανά τον κόσμο.
Η Λέσβος ξέρει από πρόσφυγες. Τους έχει δείξει και την καλή και την κακή της πλευρά. Από το χώρο κράτησης της Παγανής, που έκλεισε το 2009, μέχρι τη Μονάδα Φιλοξενίας Ασυνόδευτων Ανήλικων Προσφύγων της Αγιάσου, τη «Villa Azadi» («Σπίτι της Ελευθερίας») για τους ίδιους. Χιλιάδες πρόσφυγες έχουν περάσει τα τελευταία χρόνια από το νησί. Ορισμένοι - πολύ λίγοι - έμειναν, καταφέρνοντας να ενσωματωθούν στην τοπική κοινωνία και να τη νιώσουν «σπίτι» τους. Άλλοι - οι περισσότεροι - έφυγαν, αναζητώντας καλύτερη τύχη και ελπίζοντας σε ευνοϊκότερη μεταχείριση, κάπου αλλού. Ελάχιστοι από αυτούς άφησαν πίσω τους κάτι που να τους θυμίζει, για τους περισσότερους κανείς δε γνωρίζει τίποτα από τη στιγμή που άφησαν το νησί.
Όλοι, όμως, αποτελούν έναν κρίκο σε μια αλυσίδα, τα κομμάτια της οποίας ενώνονται κάθε τόσο, σε ίδιους τόπους και χρόνους. Της αέναης αλυσίδας της προσφυγιάς και της μετανάστευσης που, δυστυχώς, φαίνεται να μην έχει τέλος…

«Τα Φώτα Απέναντι»
Η ιστορία του σχήματος

Το μουσικό σχήμα «Τα Φώτα Απέναντι» δημιουργήθηκε το 2007 ως Πολυπολιτισμική Ορχήστρα του Δήμου Ευεργέτουλα. Τα ιδρυτικά μέλη του ήταν ο Μάκης Ψαραδέλλης, ο Ηλίας Μτσεντλισβίλι και η Τσάρω Μπασιασβίλι. Πολύ καλοί φίλοι και οι τρεις, έπαιζαν συχνά ελληνικά και γεωργιανά τραγούδια. Από τις μουσικές αυτές συναντήσεις γεννήθηκε η ιδέα για τη δημιουργία ενός μουσικού συνόλου, που θα έβγαζε και «προς τα έξω» τη μουσική συνύπαρξη διαφορετικών χωρών, με πρώτη σκέψη μια συναυλία στην Τιφλίδα. Τη συναυλία αυτή πρόλαβε τελικά η 1η Συνάντηση ενάντια στο Ρατσισμό και την Ξενοφοβία, που πραγματοποιήθηκε το Μάρτιο του 2007 στο Ίππειος του τέως Δήμου Ευεργέτουλα, μια γιορτή που καθιερώθηκε από τότε από τον τέως δήμαρχο Μιχάλη Πολυπαθέλλη και την οποία στηρίζει το συγκρότημα έκτοτε κάθε χρόνο.

Η συναυλία στην Τιφλίδα πραγματοποιήθηκε τελικά τον Ιούνιο της ίδιας χρονιάς, στο θέατρο «Sakhioba», με μεγάλη επιτυχία. Εκεί ήταν που τα μέλη του σχήματος ξεκίνησαν τη συνεργασία τους και με το Μάριο Λέλεκα, για να εμφανιστούν τελικά μαζί, τον επόμενο μήνα, στο πλευρό του Λουδοβίκου των Ανωγείων, στους Αγίους Αναργύρους του Δήμου Ευεργέτουλα. Το πρόγραμμα περιελάμβανε τραγούδια του καλλιτέχνη στα γεωργιανά και τα αλβανικά, ενώ είχαν ήδη προστεθεί στο σχήμα η Βόικα Σέκουλιτς από τη Σερβία και ο Μάριος Πρέγκα από την Αλβανία. Το καλοκαίρι εκείνο η Πολυπολιτισμική Ορχήστρα έδωσε πολλές συναυλίες στη Λέσβο.
Το 2008 το σχήμα ταξίδεψε στη Γεωργία, μετά από πρόταση που έγινε στα μέλη του από Ελληνογεωργιανό παραγωγό να ηχογραφήσουν ένα CD με τίτλο «Παράξενο Φύλλο», που θα περιείχε τραγούδια στα ελληνικά και τα γεωργιανά. Ο πόλεμος που ξέσπασε την ίδια χρονιά, δεν επέτρεψε τελικά την ολοκλήρωση του CD. Το 2009, η Πολυπολιτισμική Ορχήστρα συμμετείχε στη συναυλία-αφιέρωμα στο Λευτέρη Παπαδόπουλο, που πραγματοποιήθηκε επίσης στους Αγίους Αναργύρους, ερμηνεύοντας δύο τραγούδια του στα γεωργιανά και τα ελληνικά.
Στην 4η Συνάντηση ενάντια στο Ρατσισμό και την Ξενοφοβία, το Μάρτιο του 2010, το σχήμα παρουσίασε ένα πρόγραμμα μαζί με τον Ηλία Μακρίδη και τον Πάνο Σπυρόπουλο, ενώ τον Απρίλιο της ίδιας χρονιάς συμμετείχε στα γυρίσματα ενός ντοκυμαντέρ με θέμα τον Πολιτισμό της Καππαδοκίας, σε συνεργασία και με τη «Στέγη Πολιτισμού Νέας Καρβάλης». Το 2010 η Πολυπολιτισμική Ορχήστρα βρέθηκε και πάλι στους Αγίους Αναργύρους, συμμετέχοντας στη συναυλία του Βασίλη Παπακωνσταντίνου με το τραγούδι «Ο πλανόδιος».
Η σημερινή ονομασία του σχήματος προέκυψε τον Αύγουστο του 2010, με μια μουσική παράσταση που δόθηκε στην παραλία της Θερμής, όπου συμμετείχε και η ηθοποιός Άννα Τσουκαλά. Το θέμα της παράστασης, που τον περασμένο Σεπτέμβριο παρουσιάστηκε στο Κηποθέατρο της Νίκαιας, ήταν η διαδρομή των προσφύγων από την Καππαδοκία μέχρι τη Λέσβο. Ο τίτλος που της δόθηκε και που υιοθετήθηκε και από το συγκρότημα, ήταν «Τα Φώτα Απέναντι».

Τραγούδια για τη μετανάστευση και την προσφυγιά
Το σχήμα είχε ορισμένα κομμάτια, ήδη από τη στιγμή της ίδρυσής του. Το πρώτο από αυτά ήταν το «Ένα παράξενο φύλλο», που τραγουδούσε ο Ηλίας Μτσεντλισβίλι ήδη από το 2006. Το δεύτερο τραγούδι, αυτό που στη συνέχεια ονόμασαν «Έλζα», άκουσαν να το τραγουδάει η μητέρα του Ηλία κατά την επίσκεψή τους στην Τιφλίδα, το 2007. Την επόμενη χρονιά, στη 2η Συνάντηση ενάντια στο Ρατσισμό και την Ξενοφοβία, η Τσάρω Μπασιασβίλι τούς έδωσε τον «Αποχωρισμό» (σημερινό «Αντίο Τσάρω»).
Κατά τη συναυλία με το Λουδοβίκο των Ανωγείων γνωρίστηκαν με τον Αθηναίο συγγραφέα Λευτέρη Παπασίδερη, που τους έδωσε τους στίχους για επτά τραγούδια, ώστε να ηχογραφήσουν ένα CD. Τα δύο από αυτά είχαν σχέση με τη μετανάστευση. Ήταν «Τα ταξίδια του Μοχάμεντ» και «Ο χορός του κυρ-Γιάννη». Με αφορμή τη βράβευση από το Δήμο Ευεργέτουλα, το 2009, του Μάκη Ψαραδέλλη και της στιχουργού Ντέπης Χατζηκαμπάνη, οι δύο τους αποφάσισαν να γράψουν κάποια κομμάτια μαζί. Έτσι, γεννήθηκαν «Ο πλανόδιος» και το «Άδειο όστρακο» (που μετέπειτα ονομάστηκε «Στο Μανώλη», αφιερωμένο από την Ντέπη Χατζηκαμπάνη στο συνεργάτη του Φίλιππου Πλιάτσικα MC Yinka) και το «Σε έναν τύπο αλλοπαρμένο».

Στη συνέχεια ήρθαν δύο ορχηστρικές συνθέσεις του Μάριου Λέλεκα, τα «Ιόλ» και «Γράμμα από τα ξένα». Το 2011, τα μέλη του σχήματος γνωρίστηκαν με το στιχουργό Πάνο Σταθόγιαννη. Ο ίδιος ενδιαφέρθηκε να συμμετάσχει στην 5η Συνάντηση ενάντια στο Ρατσισμό και την Ξενοφοβία και τους έδωσε τα τραγούδια «Θα ‘ρθεις μια νύχτα» και «Τάνια». Κατά την τελευταία επίσκεψή τους στην Καβάλα, τέλος, ο πρόεδρος του «Κέντρου Καππαδοκικών Μελετών», Καπλάνης Ιωσηφίδης, τους έδωσε το ποίημα «Αφήνοντας τη γη μας πίσω».
Όλα τα τραγούδια του σχήματος είναι προσωπικές ιστορίες από μετανάστες, που τα μέλη του γνωρίζουν προσωπικά και οι οποίοι είτε ζουν ακόμη στη Λέσβο είτε έχουν περάσει από το νησί. Ιστορίες προσφύγων από τη Γεωργία, το Αφγανιστάν, τη Σερβία, την Αλβανία, την Αίγυπτο, το Ιράκ, τη Νότια Αφρική και την κεντρική Ευρώπη, αλλά και ιστορίες Ελλήνων μεταναστών. Αυτό που τονίζουν οι μουσικοί, είναι πως δεν ήθελαν να ερμηνεύουν τραγούδια που να αναφέρονται γενικά στην προσφυγιά, αλλά να δείξουν πως στη θέση του κάθε αφηγητή θα μπορούσε να είναι ο οποιοσδήποτε.


«Ένα φύλλο ταξιδεύει»: το CD

Το CD «Ένα φύλλο ταξιδεύει», που σήμερα προσφέρεται ως ένθετο με το «Ε», ηχογραφήθηκε στο Στούντιο «Σίρις» και είναι μια παραγωγή της Αστικής Πολιτιστικής Εταιρείας «Τα Φώτα Απέναντι», του Λαογραφικού, Εξωραϊστικού, Πολιτιστικού Συλλόγου Λουτρόπολης Θερμής «Άγιος Γεώργιος» και της εφημερίδας «Εμπρός».



Περιέχει τα οκτώ από τα 13 συνολικά τραγούδια που έχει στα χέρια του το συγκρότημα. Πέρα από αυτά, περιέχει την ηχογράφηση της πρόσφυγα από την Καππαδοκία Αθηνάς Μανουσακίδου, που έγινε τον Απρίλιο του 2011, καθώς και το ποίημα «Πού βρίσκομαι», του Μοχάμεντ Ναΐμ, που ακούγεται στα αφγανικά και έχει ηχογραφηθεί συνοδεία μουσικής πριν το τραγούδι «Τα ταξίδια του Μοχάμεντ». Όλα τα παραπάνω είναι το υλικό που ήταν έτοιμο και συνθετικά μέχρι την περίοδο που έγινε η ηχογράφηση του CD.
Στίχοι, ωστόσο, υπήρχαν και για τα υπόλοιπα τραγούδια, των οποίων η μουσική επένδυση είχε ολοκληρωθεί τελικά μέχρι την κυκλοφορία τού CD, τον περασμένο Μάιο. Για το λόγο αυτό, στο σημερινό αφιέρωμα παρουσιάζονται οι στίχοι όλων των συνθέσεων.
Τα τραγούδια αυτά θα παρουσιαστούν στην εκδήλωση-αφιέρωμα στους πρόσφυγες και τους μετανάστες, που θα πραγματοποιηθεί αύριο Κυριακή 19 Ιουνίου από «Τα Φώτα Απέναντι» και το «Ε», στον αύλειο χώρο της Γενικής Γραμματείας Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής, το χώρο που σφράγισε την ελληνική προσφυγιά τού 1922.

Κεντρική ομιλήτρια της εκδήλωσης θα είναι η επίκουρη καθηγήτρια του Τμήματος Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου Σεβαστή Τρουμπέτα, ενώ θα μιλήσουν επίσης εκπρόσωποι της εταιρείας «Τα Φώτα Απέναντι» και του «Ε», καθώς και οι στιχουργοί Πάνος Σταθόγιαννης, Ντέπη Χατζηκαμπάνη και Καπλάνης Ιωσηφίδης.
Οι μετανάστες Άντζελα και Ιρένα Χόντζα, Μοχάμεντ Ναΐμ και Άτεφ Μαρούφ θα αφηγηθούν τις ιστορίες τους, ενώ θα μιλήσει και ο τέως δήμαρχος Ευεργέτουλα Μιχάλης Πολυπαθέλλης.
Στο CD παίζουν κι ερμηνεύουν οι μουσικοί:
Παναγιώτης Κουνέλλης (κιθάρα - φωνητικά), Ελπιδοφόρος Λέλεκας (κρουστά), Μάριος Λέλεκας (μαντολίνο), Γιώργος Τριχόπουλος (πλήκρα), Ντέπη Χατζηκαμπάνη (φωνητικά), Μάκης Ψαραδέλλης (κιθάρα - τραγούδι)
Χορωδία: Μαρία Αργυρού, Χαράλαμπος Αργυρός, Ελένη Βουτσή, Γεωργία Ζαχαρίου, Μανώλης Ζαχαράκης, Μάκης Κανόγκας, Ταξιαρχούλα Καραγιάννη, Ραφαηλία Καλογιαννίδου, Αμέρσα Κολαρά, Καλλιόπη Λαμπρινού, Παρασκευή Λαμπρινού, Λεωνίδας Λαμπρινός, Μαρία Λούπου, Μαρία Φωτέλλη, Κατερίνα Φωτέλλη, Σταυρίτσα Ασλάνη, Άρτεμις Βαλάκου, Δήμητρα Βαλάκου, Τασούλα Βαλάκου, Ντίνα Βογιατζή, Άννα Δήμου, Ρούλα Δήμου, Χαρίκλεια Καραγιάννη, Μαίρη Στεφάτου, Μυρσίνη Καραφωτιά, Σοφία Μανωλάκα, Βούλα Μαρινέλλη, Βασιλική Τσιβγούλη, Πέρσα Χριστοφέλλη, Σοφία Κουταλλέλη, Μαρία Ορφανού, Παναγιώτης Χτενέλλης, Κατερίνα Χριστοφαρή, Μυρσίνη Χριστοφαρή, Ελένη Χρυσάφη, Χριστίνα Γιακούπη, Αναστασία Σγουρέλλη, Ευαγγελία Σαρδέλλη, Δέσποινα Καντανά, Χρύσα Καλαφάτη, Πηνελόπη Κατσαρού, Αθηνά Δεληγιάννη, Ειρήνη Καλαϊτζίδου, Μαρίνα Λέλεκα, Παναγιώτα Λέλεκα, Μαριάμ Εγγλέζου, Αντώνης Ξουχέλης, Μαρία Κανέλλου, Ελένη Κανέλλου, Μαρία Κανέλλου, Αντώνης Κανέλλος, Μαρία Μιχαλέλλη, Σταύρος Χατζηνικολάου, Αθανασία Τσαγκάρη, Νάνσυ Τσαγκάρη, Ταξούλα Αψαθά, Ερμιόνη Τζάνου, Δημήτρης Εγγλεζόπουλος, Άγγελος Δρακούλης, Δημήτρης Ζαλούμης, Σταύρος Κοντέλλης, Περσεφόνη Κοντέλλη, Παναγιώτης Κομνηνάκης, Χριστίνα Κορωναίου, Ξενοφών Κουκούτας, Δημήτρης Μακαρώνης, Ταξιάρχης Μακρής, Στέφανος Μαυρουδής, Ιγνάτης Παπαγιαννάκης, Γιάννης Πίκουλος, Αλεξάνδρα Πλιάκα, Νίκος Πρωτόγηρος, Θοδωρής Σέντας, Παναγιώτης Σέντας, Πελαγία Σέντα, Παναγιώτης Τζιτζίνας, Δημήτρης Φινδανής, Παναγιώτης Φουσκολαγουδάκης, Έφη Χατζηχαραλάμπους, Μαρία Χαχαδάκη, Μιχάλης Χαχάλιος.
Γεωργία: Ηλίας Μτσενλισβίλι, Ταμάρα Μτσενλισβίλι, Τσάρω Μπασιασβίλι, Μανάνα Ζενινίτζε. Σερβία: Μπόγιαννα Μπόσκοβιτς, Βοϊσλάβα Σέκουλιτς. Βουλγαρία: Αντωνία Καπάσοβα, Γιώργος Κιρστόφ. Αλβανία: Άλμα Νίκολι, Ίντα Ντρέτσα, Άντι Ντρέτσα, Έρικλαντ Πρέγκα, Βρασίδας Πρέγκα, Ερίντα Πρέγκα, Ελόνα Πρέγκα, Φατμίρ Μουζάκι, Άντζελα Χόντζα, Ιρένα Χόντζα, Καμελίτα Μπεντάι, Λόλα Μπεντάι, Ραφαέλα Μπεντάι. Ρουμανία: Μαρία Στενίλα. Αφγανιστάν: Μοχάμεντ Ναΐμ. Αίγυπτος: Μωχάμετ Αχμέτ Σιλεμάν.


Ιστορίες και στίχοι

Αφήνοντας τη γη μας πίσω
Στίχοι: Καπλάνης Ιωσηφίδης



Ρόδισε η αυγή φάνηκαν οι βουνοκορφές και τα λιβάδια
Εμείς τραβούσαμε σκυφτοί το δρόμο σέρνοντας τα ποδάρια μας σαν ξύλα
Θέλαμε ή δεν θέλαμε να περπατήσουμε
Τα χνάρια από τις πατούσες μας και των ποδιών τα δάχτυλα
‘μείναν, ξεράθηκαν από του μεσημεριού τη λάβα.
Γίναν δεξαμενές νερού για τα πουλιά και τα μυρμήγκια
Τα χνώτα μας γίναν δροσοσταλιές
Κι’ ο πόνος μας χαρά και γέννα
Έργα χειρών κόπος ζωής
Θεμέλιο για το αύριο
τα όνειρά μας ελπίδα πως θα ξανασμίξουμε
τι είχαμε τι χάσαμε γνωρίσαμε τη φύση μας - ότι χούς εσμέν.


Elza
Μουσική - Στίχοι: Νίνο Ντολίτζε



Η Εlza, μαία από την Τιφλίδα της Γεωργίας, κατάγεται από οικογένεια καλλιτεχνών. Η μητέρα της, Νίνο, ήταν σπουδαία τραγουδίστρια, ο πατέρας της μουσικός και η αδελφή της, Θέα, γνωστή ηθοποιός στο θέατρο. «Η ζωή παίζει παράξενα παιχνίδια στους ανθρώπους» έλεγε, και η ίδια δεν έμεινε έξω από αυτά. Τον Ιούνιο του 2007 αναγκάστηκε να αφήσει τη Γεωργία και να έρθει στη Λέσβο, σε μια προσπάθεια να βρει δουλειά και να είναι μαζί με τα παιδιά της, που ζούνε στο νησί εδώ και 10 χρόνια. Αλλά και να δει - για πρώτη φορά - τον εννιάχρονο εγγονό της, το Μαμούκα. Η κύρια Έλζα όμως, αν και βρήκε δουλειά, δεν μπόρεσε να μείνει για πολύ στο νησί και τον Ιούλιο το 2010 ξεκίνησε το ταξίδι της επιστροφής γιατί, όπως μας είπε, «η Γεωργία είναι ο τόπος του θεού» και δεν μπορεί - τελικά - να την αποχωριστεί.
Σήμερα ζει με τα παιδιά και τα εγγόνια της στην Τιφλίδα, αφού μετά από 14 ολόκληρα χρόνια ολόκληρη η οικογένειά της επέστρεψε στον τόπο της.

Λα μαζίχαρ γκίτσερ βέγαρ ξορντεμπί
γκιγουρέπ ντα τβάλι γκε αλερσεμπά
μάγκραμ ράμντες γκαγκβιρντέμπι βγοντεμπί
γκουλι σεβντιν σινανούλιτ μέβσεμπα

Σιλαμάζες νου εντομπι λα μαζό
Αργκισβέλις γκαρεγκάνι παρτσεμπί
Σιλαμάζε τσάβα γκάγκι πρίντεμπα
Γκαγκετσλέμπα μαρτοντμάρτο ναρτσεμπί

Γκαπριντέμπα τσαριέλι νταρντεμπί
Σένζε πικριτ μάρτο νταβιαρέμπι
Ράκβνα κάλο τσαμαλιτς χομ τσάρεα
Του αρντάλεβ άμπα ρόγκορ μόρτσεμπι


Αντίο Τσάρω
Μουσική: Τσάρω Μπασιασβίλι
Στίχοι: Τσάρω Μπασιασβίλι, Μάκης Ψαραδέλλης



Η Τσάρω Μπασιασβίλι γεννήθηκε στην Τιφλίδα, από Ελληνίδα μητέρα και πατέρα Γεωργιανό. Σπούδασε Νοσηλευτική αλλά την κέρδισε η μουσική. Παίζει κιθάρα, τραγουδά, γράφει στίχους και τους μελοποιεί. Στη Λέσβο ήρθε το 1997 με την οικογένειά της, θέλοντας να πάρει την ελληνική υπηκοότητα και να ζήσει μόνιμα στην Ελλάδα που, όπως μας έλεγε, αγαπούσε πάρα πολύ. Εργάστηκε σε ξενοδοχεία, αλλά και σε διάφορα café του νησιού. Το 2007 έγινε βασικό μέλος της Πολυπολιτισμικής Ορχήστρας του τέως Δήμου Ευεργέτουλα και βοήθησε στις συναντήσεις Ελλήνων και Γεωργιανών καλλιτεχνών για τα επόμενα δύο χρόνια, τόσο στη Λέσβο, όσο και στην Τιφλίδα. Το Μάρτιο, όμως, του 2010 η Τσάρω αποφάσισε να επιστρέψει στη Γεωργία, καθώς τα πράγματα στην Ελλάδα γίνονταν όλο και πιο δύσκολα.

Μ’ ένα φύλλο μοιάζει απόψε η ζωή μου
Που ο αέρας σέρνει μες στον άδειο δρόμο
Μ’ ένα φύλλο κίτρινο του φθινοπώρου
Που στις μπόρες του χειμώνα θα χαθεί

Τσβένι γκζέμπι σαμουντάμοτ ντάι κόπα
Τσάβα ρόγκορτς σεμοντγκόμις πότολι
Άμας βνάτρο σούλσενς γκβέρντζε μαμ κοπίνα
Σένι κούλι μάρτο με μεκούτνοντες

Ρίστβις μήντα ες σιτσοτσχλε με ουσένοτ
Ούσε νόμπιτ τσέμι γκούλι μκβντάρια
Μούνταμ τόβεπ χολοντ άμας γκεβεντρέμπι
Μούνταμ σενι μοπερέμπα μτσχούρια

Σαν τα φύλλα τα ξερά του φθινοπώρου
Έτσι Τσάρω μοιάζουν να ‘ναι οι ζωές μας
Που χορεύουν στις σκέπες και στα μπαλκόνια
πριν σκορπίσουν στα νερά των ποταμών


Γράμμα από τα ξένα (ορχηστρικό)
(Αφιερωμένο σε όλους τους Έλληνες μετανάστες)
Μουσική: Μάριος Λέλεκας



«“Γράμμα από τα ξένα” φώναζε με χαρά ο πατέρας μου, κάθε φορά που λάμβανε γράμμα από τον αδελφό του. Ο θείος μου, Μανώλης Λέλεκας, γεννήθηκε στη Λουτρόπολη Θερμής της Λέσβου το 1939, όπου έζησε μέχρι τα 24 του χρόνια. Το Οκτώβριο του 1963 μετανάστευσε στο Βέλγιο και συγκεκριμένα στην πόλη Εΐζεν, όπου δούλεψε στο ανθρακωρυχείο «Μίνα» για τρεισήμισι χρόνια. Το 1966 παντρεύτηκε την θεία μου Ευθυμία και ένα χρόνο μετά, το 1967, γεννήθηκε το πρώτο του παιδί, η Μαρία. Τότε μετακόμισαν στις Βρυξέλλες και ο Μανώλης έπιασε δουλειά σε ένα εργοστάσιο που επεξεργαζόταν καουτσούκ, ψάχνοντας ταυτόχρονα και για άλλη δουλειά, αφού τα χρήματα που του έδιναν δεν ήταν αρκετά. Έτσι, μετά από εννιά μήνες βρήκε δουλειά σε ένα εργοστάσιο που έφτιαχνε μέταλλα (χαλκό, μπακίρι, μπρούτζο κ.ά.), όπου δούλεψε περίπου για ενάμιση χρόνο. Το 1968 γεννήθηκε το δεύτερό του παιδί, ο Ελπιδοφόρος, και την επόμενη χρονιά ο Μανώλης έπιασε δουλειά σε ένα εργοστάσιο που έφτιαχνε και εγκαθιστούσε συστήματα πυρασφάλειας. Εκεί έμεινε έξι χρόνια. Το 1972 γεννήθηκε το τρίτο του παιδί, η Ελένη. Μετά το 1974 δούλεψε για τέσσερα χρόνια σε ένα εργοστάσιο που έφτιαχνε αμίαντο όπου, παρ’ όλο που τα χρήματα που έπαιρνε ήταν πολύ καλά, οι συνθήκες εργασίας ήταν χειρότερες από το ανθρακωρυχείο. Το 1979 άνοιξε ένα καφενείο, το οποίο κράτησε για 24 χρόνια. Το 2003 βγήκε στη σύνταξη και ζει μέχρι σήμερα στις Βρυξέλλες με τη γυναίκα του, τα παιδιά του και τα οκτώ εγγόνια του.»


Θα ‘ρθεις μια νύχτα
(στο Μωχάμετ Αχμέτ Σιλεμάν)
Μουσική: Μάκης Ψαραδέλλης
Στίχοι: Πάνος Σταθόγιαννης



Συντροφιά του ο καπνός, τραγούδια αιγυπτιακά αλλά και τα τραγούδια του Βαμβακάρη, τραγούδια που μιλάνε για κείνη. Κι είναι σίγουρος πως μια νύχτα θα φάνει, θα τη φέρει μαζί του κάποιος άνεμος της ερήμου. Ο Μωχάμετ είναι από την Αίγυπτο, γεννήθηκε το 1980 στη πόλη Ντόμιατ και μεγάλωσε στο χωριό Αϊμπήτ Ιμπούρτ, όπου έμαθε τη σκληρή δουλειά του ψαρά και το να αγαπά τη θάλασσα, με τα κακά και τα καλά της. Το 1991 ο πατέρας του αγόρασε αλιευτικό σκάφος και πλέον είχε άλλες βλέψεις για τη δουλειά του, όμως τα πράγματα δεν πήγαν όπως τα περίμενε, αφού η υπεραλιεία των ετών που είχαν προηγηθεί, είχε ως αποτέλεσμα τη μεγάλη πτώση στην παραγωγή των αλιευμάτων, αναγκάζοντάς τον να πάρει το δρόμο της ξενιτιάς. Το 1998 ήρθε στην Ελλάδα, ξέροντας ότι το επάγγελμα του ψαρά που γνώριζε καλά είχε αρκετά μεγάλη ζήτηση και ελπίζοντας πως θα έβρισκε σίγουρα δουλειά, για να μπορέσει να συντηρήσει εκείνον και την οικογένειά του. Πρώτα πήγε στην Κρήτη, στον Άγιο Νικόλαο, όπου έμεινε εννέα μήνες, μετά στην Αλεξανδρούπολη για περίπου δύο χρόνια, στη συνέχεια για ένα χρόνο στη Λευκάδα. Το πιο μεγάλο διάστημα μέχρι στιγμής, αυτό των έξι ετών, το πέρασε στο Κερατσίνι. Στη συνέχεια έμεινα για ένα χρόνο στη Σάμο και το 2007 παντρεύτηκε την όμορφη Μάρεουεν, για να επιστρέψει και πάλι στη Σάμο, για άλλη μια χρονιά. Το 2009 γεννήθηκε ο γιος του Άχμετ και τα τελευταία τρία χρόνια ζει και εργάζεται στη Λέσβο. Η καρδιά και το μυαλό του, όμως, θα είναι πάντα στην Αίγυπτο...

Θα ‘ρθεις μια νύχτα να με χτίσεις στο κορμί σου,
στενό γεφύρι να περνούν οι λυπημένοι,
γύρω γκρεμός και μια σημαία νικημένη
θα κυματίζει στους ανέμους της αβύσσου.

Σαν το μπατσάδικο θα τρέχει το φεγγάρι
σε πυρκαγιές αλλοτινών οδοφραγμάτων,
κι εσύ ηχώ από τη Χώρα των θαυμάτων,
ένα ταξίμι μακρινό του Βαμβακάρη.

(Ref.) Έξω η πόλη θα βυθίζεται στη σκόνη,
μες στην καρδιά σου θα ‘μαι ξένος κι ισοβίτης
στης ξενιτιάς μου το σκοτάδι σταλακτίτης
που από τα δάκρυα της πέτρας μεγαλώνει.

Θα ‘ρθεις μια νύχτα να κουρνιάσεις στο πλευρό μου
σαν προσφυγάκι που δε γνώρισε πατρίδα,
είναι τσιγάρο που μοιράζεται η ελπίδα,
τζούρες καυτές σε κάποιο διάλειμμα του τρόμου.

(Ref.) Έξω η πόλη θα βυθίζεται στη σκόνη,
μες στην καρδιά σου θα ‘μαι ξένος κι ισοβίτης
στης ξενιτιάς μου το σκοτάδι σταλακτίτης
που από τα δάκρυα της πέτρας μεγαλώνει.


Ιόλ (ορχηστρικό)
Μουσική: Μάριος Λέλεκας

Ο Ιόλ ειναι παιδί των Ιρακινών Suan και Sillan. Ο πατέρας του είναι γιατρός και η μητέρα του ειδική νοσηλεύτρια. Λόγω των πολιτικών του πεποιθήσεων, ο πατέρας του φυλακίστηκε και βασανίστηκε πολλές φόρες από το καθεστώς τού Σαντάμ Χουσεΐν. Σε μια από αυτές τις φυλακίσεις, η μητέρα του έφυγε λαθραία για την Τουρκία, προκειμένου να προστατεύσει το παιδί που περίμενε. Κι ενώ ο πατέρας ήταν στη φυλακή, εκείνη γέννησε μόνη το παιδί της. Όταν ο Suan δραπέτευσε από τις φυλακές, πήγε στην Τουρκία, πήρε τη γυναίκα του και το παιδί του και πέρασαν στη Λέσβο. Έπειτα έφυγαν στην Αθήνα, όπου ζήτησαν πολιτικό άσυλο και διέμεναν στον καταυλισμό των «Γιατρών του Κόσμου». Το πολιτικό άσυλο άργησε να έρθει κι έτσι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την Ελλάδα και να αναζητήσουν την τύχη τους στη Γερμανία. Έχοντας πάρει πια πολιτικό άσυλο, στη Γερμανία ο Suan εργάζεται ως γιατρός, ενώ η Sillan μεγαλώνει τα παιδιά της. Στο αγόρι που γεννήθηκε στη Τουρκία έδωσαν το όνομα Ιόλ, εμπνευσμένο από την ταινία του Τούρκου σκηνοθέτη Yılmaz Güney. «Iόλ» σημαίνει δρόμος. Ο δρόμος για την αναζήτηση μιας νέας πατρίδας…


Ισαάκ, ένα παράξενο φύλλο
Μουσική: Ισαάκ Μτσεντλισβίλι
Στίχοι: Ισαάκ Μτσεντλισβίλι , Μάκης Ψαραδέλλης



Ο Ισαάκ Μτσεντλισβίλι γεννήθηκε στην Τιφλίδα της Γεωργίας. Σπούδασε φωτογραφία, κουκλοθέατρο και υποκριτική στη θεατρική σχολή «Giorgi Shavgulidze», απ’ όπου αποφοίτησε με άριστα. Αμέσως μετά την αποφοίτησή του, εργάστηκε ως ηθοποιός στο θέατρο και την τηλεόραση. Μέσα σε λίγα χρόνια, ο Ισαάκ (Ηλίας) κατάφερε να παίξει πρωταγωνιστικούς ρόλους στο θέατρο, αλλά και να γίνει θιασάρχης και μάνατζερ της ομάδας. Το 1994 η ομάδα του θεάτρου «Sakhioba» ήρθε στη Λέσβο, προκειμένου να συμμετάσχει το Φεστιβάλ «Μελίνα Μερκούρη» που πραγματοποιήθηκε στο Θέατρο Κάστρου της Μυτιλήνης. Καθώς γνώριζε τον ιδιοκτήτη του ξενοδοχείου όπου διέμενε η θεατρική ομάδα, του ζήτησε να τον φέρει στην Ελλάδα, μια και ήθελε να γυρίσει όλο το κόσμο. Το 1997 εγκαταστάθηκε με την οικογένειά του στη Λέσβο, όπου εργάστηκε ως ψήστης και μάγειρας σε διάφορες ταβέρνες και σε ξενοδοχεία. Το όνειρό του ήταν να ανοίξει ένα εστιατόριο με γεωργιανή κουζίνα στη Μυτιλήνη. Όνειρο που δεν πραγματοποιήθηκε, καθώς τον Απρίλιο του 2011 επέστρεψε στη Γεωργία.
Υ.Γ. Ο Ισαάκ σκέφτεται τώρα να ανοίξει μια ταβέρνα με ελληνική κουζίνα, στην… Τιφλίδα.

Ουτσναούρι ποτιλίβαρ ουτσναούραντ μόβγκτζντι τοτς
Ουτσναούραντ βι παρπάτε μόβγχντι σορς τζάλζε σορς x2

Ουτσναούρι ράμε βνάχε ουτσναούρι κβε κανά
Κβέλα σάχλις σαχουράβζε σουλ ποτλέμπι ε καρά x2

Αχ παράξενο είμαι φύλλο σε παράξενο κλαδί
Κι ένα πρωινό του Αυγούστου έπεσα κάτω στη γη x2

Με αγκάλιασε το χώμα μου δώσε το φως ζωή
Φίλους έκανα το αγέρι τη δροσιά και τη βροχή x2

Στις αρχές του φθινοπώρου ξάφνου ο αέρας με σκορπά
Σε παράξενα χωράφια σε ποτάμια σε βουνά x2

Ουτσναούρι ποτιλίβαρ ουτσναούρι μόβγκτζντι τοτς
Ουτσναούραντ βι παρπάτε μόβγχντι σορς τζάλζε σορς


Ο πλανόδιος
Μουσική: Μάκης Ψαραδέλλης
Στίχοι: Ντέπη Χατζηκαμπάνη



Αμίλητος μα πάντα γελαστός. Ποιος να ‘ναι άραγε; Ο Γερμανός Χανς, ο Ολλανδός Πήτερ, κάποιος άλλος; Oι ιστορίες, είναι πολλές. Κάποιοι λένε ότι τον άφησε στη Λέσβο το καράβι στο οποίο εργαζόταν, ενώ κάποιοι άλλοι ότι τον ξέχασε ένα τσίρκο, που περιόδευε τότε στην Ελλάδα. Δε δέχεται βοήθεια από κανένα και προτιμάει να βρίσκει το φαγητό του στους κάδους των σκουπιδιών ή στα τραπέζια των παραλιακών καφέ, παρά να το πάρει από τα χεριά κάποιου συνανθρώπου μας. Γνωρίζοντάς το, κάποιοι αφήνουν τσιγάρα και τρόφιμα σε συγκεκριμένα σημεία της πόλης, απ’ όπου περνά, αφού αυτός είναι ο μοναδικός τρόπος να του προσφέρουν μια μικρή βοήθεια.

Ποιος άνεμος σε έφερε και σ’ άφησε στους δρόμους
Ποιος άνεμος σε έφερε και άραγε από πού
Ένας πλανόδιος που γυρνά μ’ ένα μπουφάν στους ώμους
Μια βρίσκεσαι στο πουθενά και μία στο παντού

Μ’ ένα τσιγάρο πάντοτε στις άκρες των χειλιών σου
Παίζει μαζί σου η ζωή κι εσύ χαμογελάς
Σεντόνι έχεις τον ουρανό τον κόσμο όλο δικό σου
Δυο περιστέρια ολόλευκα στα χέρια σου κρατάς

Βρόμικα ρούχα και μαλλιά μα καθαρή η ψυχή σου
Την περηφάνεια δεν ξεχνάς ποτέ δε ζητιανεύεις
Μες τα σκουπίδια προτιμάς να ψάχνεις το ψωμί σου
Παρά συμπόνια κι έλεος από άλλους να γυρεύεις
 

Ο χορός του κυρ-Γιάννη
Μουσική: Μάκης Ψαραδέλλης
Στίχοι: Λευτέρης Παπασίδερης

«Οι Έλληνες είμαστε ωραίοι άνθρωποι», μας λέει ο κυρ-Γιάννης. «Γλεντζέδες, χαμογελαστοί, έξω καρδιά. Δε φοβόμαστε τη ζωή, ξέρουμε να την κουμαντάρουμε. Όταν σηκωνόμαστε να χορέψουμε στα μαγαζιά τις ζεϊμπεκιές μας, οι ξένοι μας κάνουνε χάζι. Και στο τέλος μας χειροκροτούν και φωνάζουν “μπράβο Ελλάδα”.»
Ο ίδιος, λεβεντάνθρωπος και ανοιχτοχέρης. Ο κυρ-Γιάννης έζησε πολλά χρόνια στην ξενιτιά. Στην Αυστράλια. Αυτός είναι ο τόπος που σέβεται και αγαπά. Το μεγάλο του, όμως, όνειρο ήταν να επιστρέψει πίσω στην πατρίδα. «Σαν τη Μυτιλήνη μας πουθενά», λέει. Σήμερα, ο κυρ-Γιάννης ζει με την οικογένειά του στη Λέσβο.

Τη ζωή μου την σκορπάω στον αέρα
Και ξοδεύω τόσα χρόνια σα μια μέρα
Την αφήνω μες το κύμα ν’ αρμενίζει
Κι ας το ξέρω πως ξανά δεν μου γυρίζει

Την εδίνω σ’ ένα σύννεφο να φύγει
Τη χαρίζω του ανέμου κι είναι λίγη
Την αφήνω μες το χιόνι να παγώνει
Κι αρρωσταίνει και μου κλαίει που ναι μόνη

Σ’ εν’ αστέρι την εδίνω να την κάψει
Πυροτέχνημα στον κόσμο για μια λάμψη
Μια ζωή κι άλλη κανένας πια δε κάνει
Μας ξεφεύγει στ’ ουρανού τους δρόμους φτάνει
 

Σ’ έναν τύπο αλλοπαρμένο
Μουσική: Μάκης Ψαραδέλλης
Στίχοι: Ντέπη Χατζηκαμπάνη



Την πατρίδα τού Α. δεν τη μάθαμε ποτέ. Κανένας τόπος δε μας ανήκει, έλεγε.
Ήρθε στην Ελλάδα, με το πρώτο μεγάλο κύμα των μεταναστών. Δούλεψε δυο χρόνια στη Θεσσαλονίκη, ένα χρόνο στην Κρήτη και το 1998, ο δρόμος του τον έβγαλε στη Λέσβο. Του άρεσε να ζωγραφίζει και να γράφει συνθήματα στους τοίχους και στα παγκάκια: «Ένας ήλιος για όλους» και «Όλοι είμαστε μετανάστες» ήταν από τα αγαπημένα του. Σε κάποιους η παρουσία του προκαλούσε το φόβο, καθώς το βλέμμα του ήταν μυστήριο και σκοτεινό. Το σώμα του κάλυπταν αμέτρητα τατουάζ, το κάθε ένα από τα οποία έκρυβε και μια ιστορία, που δε μοιράστηκε ποτέ με κανένα.
Έχει να φάνει αρκετά χρόνια στο χωριό, αλλά θα επιστρέψει σίγουρα. Μας άφησε και κάτι για να τον θυμόμαστε. Ένα σύνθημα σκαλισμένο, σε μια γέρικη καρδιά: «Αγάπη, Θεός, πόνος»...

Κάποτε γνώρισα έναν τύπο αλλοπαρμένο
Τους τοίχους έβαφε με τ’ άσπρα όνειρά του
Σ’ έναν τόπο έλεγε εγώ ποτέ δεν μένω
Και σαν πουλί διάπλατα άνοιγε τα φτερά του

Το σκοτεινό το βλέμμα του πάντα φουρτουνιασμένο
Λες κι ένα ποίημα του Μπωντλαίρ μέσα ήταν γραμμένο
Σ’ ένα τοίχο χάραξε λίγο πριν φύγει κάτι
Για να τον θυμόμαστε θεός πόνος αγάπη

Κάποτε γνώρισα ένα τύπο αλλοπαρμένο
Σκάλιζε τις ελπίδες τους επάνω στα παγκάκια
Οι χωριανοί τρομάζανε με το μυστήριο ξένο
Και σα σκιά χανότανε γελώντας στα σοκάκια

Το σκοτεινό το βλέμμα του πάντα φουρτουνιασμένο
Λες κι ένα ποίημα του Μπωντλαίρ μέσα ήταν γραμμένο
Σ’ ένα τοίχο χάραξε λίγο πριν φύγει κάτι
Για να τον θυμόμαστε θεός πόνος αγάπη


Στο Μανώλη
(Αφιερώνεται στο Νοτιοαφρικανό ράπερ, συνεργάτη του Φίλιππου Πλιάτσικα, MC Yinka)
Μουσική: Μάκης Ψαραδέλλης
Στίχοι: Ντέπη Χατζηκαμπάνη, Μπόγιαννα Μπόσκοβιτς

Τα όνειρά μου ξάπλωσαν στον ώμο των κυμάτων
Μα ήρθε η καταιγίδα μιας νύχτας θερινής
Τα ξέβρασε σε μια αμμουδιά στη χώρα των θαυμάτων
Με ξένες όμως άγκυρες δεν άραξε κανείς

Μικρό καράβι είμαι μες τον ωκεανό
Έναν πλανόδιο άγγελο έχω για καπετάνιο
Λοστρόμους τους ανέμους πυξίδα τον καπνό
Γι’ αυτό και σε λιμάνια ποτέ μου εγώ δεν φτάνω

Πολύχρωμους χιτώνες έχω αντί πανιά
Και στις μικρές καμπίνες μου φιμέ σπασμένα τζάμια
Άδειο όστρακο η ψυχή μου μέσα στη λησμονιά
Και τα όνειρα μου στις ακτές της μοναξιάς καλάμια


Τα ταξίδια του Μοχάμεντ
Μουσική: Μάκης Ψαραδέλλης
Στίχοι: Λευτέρης Παπασίδερης, Μοχάμεντ Ναΐμ



«Πατρίδα μου, θα σε ξαναχτίσω ακόμα και με τούβλα του σώματός μου»…
Ποιητής, χορευτής, άνθρωπος της τέχνης, ο Μοχάμεντ γεννήθηκε στο χωριό Αγκούρι, της επαρχίας Τζαγούρι του Αφγανιστάν. Εκεί έζησε μέχρι τα 13 του χρόνια. Mετανάστευσε στο Πακιστάν για να τελειώσει το σχολείο και εννιά χρόνια μετά ήρθε στην Ελλάδα. Κύριος στόχος του ήταν η συνέχιση των σπουδών του (ο Μοχάμεντ σπούδαζε Κοινωνιολογία), στόχο που δεν πέτυχε, καθώς οι οικονομικές δυσκολίες που αντιμετώπισε δεν του έδωσαν καμμία ευκαιρία. Το 2001 πήρε αρνητική απάντηση στην αίτησή του για πολιτικό άσυλο, συνέχισε όμως να δουλεύει ως διερμηνέας, στην Αστυνομία, στο Δικαστήριο και στο Λιμεναρχείο. Έπειτα από ένα σεμινάριο που παρακολούθησε με επιτυχία, έπιασε δουλειά στη μη κυβερνητική οργάνωση «ΜΕΤΑδραση». Μέσω εξετάσεων πέρασε σε διαγωνισμό ως διερμηνέας σε συνεντεύξεις για πολιτικό άσυλο, ενώ από το 2007 δουλεύει οδηγός σε εταιρεία για απολυμάνσεις. Ο μοναδικός δρόμος για να φτάσει ο Μοχάμεντ στην Ευρώπη ήταν, αναγκαστικά, ο παράνομος δρόμος. Περπάτησε νύχτες και για πολλά χιλιόμετρα στα παγωμένα βουνά της Τουρκίας και με ένα φουσκωτό σκάφος πέρασε στη Λέσβο. Ο Μοχάμεντ, όμως, αναρωτιέται αν άξιζε τελικά όλη αυτή η προσπάθεια…

Καράβι που αρμενίζει στ’ ανοιχτά
χωρίς να ξέρει το λιμάνι που θ’ αράξει
αστέρι που ‘πεσε από ψηλά
και δε γνωρίζει πια παλάμη θα τ’ αρπάξει

Έτσι είναι η μικρούλα μου κάρδια
στον ουρανό το γαλανό σύννεφο γυρίζω
αυτή με στέλνει στου θανάτου τη φωλιά
και γω πηγαίνω πίσω δεν ξαναγυρίζω

Πουλί με τσακισμένα τα φτερά
και κάποιο βόλι στη καρδούλα του επάνω
άνεμος που ζήτω να κρατηθώ
κι όσο κι αν τρέχω όνειρο και δεν το φτάνω


Τάνια
(Αφιερώνεται στην Τόνια Γαλάτη)
Μουσική: Μάκης Ψαραδέλλης
Στίχοι: Πάνος Σταθόγιαννης

Χρόνια στο νοίκι
Σ’ ένα παράδεισο-πυριτιδαποθήκη
Κι εσύ ανθίζεις μες στου κήπου μου το χιόνι
Καπνίζουν κάνες και λουλάδες και λιβάνια
Μέσα στη σκόνη
Άμα χαθώ θα μείνεις μονή
Να χαιρετάς τα καραβάνια
- σε θέλω, Τάνια.

Σκοπιά στον Έβρο
Ισορροπίες σ’ ένα τεντωμένο νεύρο
Μαύρο αστέρι μ’ έχει βάλει στο σημάδι
Σε μια στιγμή περνάνε χρόνια και ζαμάνια
Αύριο βράδυ
Κερνάω ρακή στο Βελιγράδι
Στο τσιπουράδικο «Βαλκάνια»
- σε θέλω Τάνια

Αυτό σου λέω
Αν δε με θέλεις θα φουντάρω στο Αιγαίο
Στη Μαύρη θάλασσα και στα στενά του Οτράντο
Και θα με ψάχνεις στα νησιά και τα λιμάνια
Κάνε κουμάντο
Όνειρα φέρνω κοντραμπάντο
Με καραβάνι στα Βαλκάνια
- σε θέλω Τάνια

Χρόνια στο νοίκι
Σ’ ένα παράδεισο-πυριτιδαποθήκη
Κι εσύ ανθίζεις μες στου κήπου μου το χιόνι
Καπνίζουν κάνες και λουλάδες και λιβάνια
Και στο μπαλκόνι
Το ματωμένο σου σεντόνι
Κρεμούν σημαία τα Βαλκάνια
- σε θέλω Τάνια