Εμπρός Εβδομαδίαια Εφημερίδα Νομού Λέσβου - Γυμνασιάρχου Ολυμπίου 4 - Mυτιλήνη - 81100
Απαγορεύεται η αναπαραγωγή με οποιονδήποτε τρόπο.
Απαγορεύεται η αναπαραγωγή με οποιονδήποτε τρόπο.
Η τετράτομη «Εγκυκλοπαίδεια του ελληνικού Τύπου, 1784 - 1974, εφημερίδες, περιοδικά, δημοσιογράφοι, εκδότες» (πάνω από 2.000 σελίδες), αποτελεί καρπό μιας προσπάθειας που ξεκίνησε με το ομώνυμο ερευνητικό πρόγραμμα του Ινστιτούτου Νεοελληνικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών το 1995. Με χρονική αφετηρία το 1784, έτος έκδοσης της πρώτης ελληνικής εφημερίδας στη Βιέννη και καταληκτική χρονολογία τη Μεταπολίτευση, περίοδο που αποτελεί τομή και στην ιστορία του Τύπου, η «Εγκυκλοπαίδεια» προσφέρει ένα «πανόραμα» της έντυπης δημοσιογραφίας και των πρωτεργατών της στην ελληνική επικράτεια και το εξωτερικό, όπου αναπτύχθηκε ο ελληνισμός. Τη συντακτική ομάδα του έργου πλαισίωσε ένα επιτελείο 340 συνεργατών (καθηγητές πανεπιστημίου, ιστορικοί και άλλοι κοινωνικοί επιστήμονες, δημοσιογράφοι, βιβλιοθηκάριοι, αρχειονόμοι, μελετητές τοπικής ιστορίας, συλλέκτες) που κατέθεσαν τις γνώσεις και τα προϊόντα των ερευνών τους στα πάνω από 2.300 λήμματα της «Εγκυκλοπαίδειας», τα οποία συνοδεύονται από 1.600 περίπου φωτογραφίες.
Το σχεδιασμό, την επιμέλεια παραγωγής και την επιμέλεια της έκδοσης είχαν η κ. Λουκία Δρούλια, δρ. ιστορικός, ομότιμη διευθύντρια Ερευνών του Ινστιτούτου Νεοελληνικών Ερευνών και η κ. Γιούλα Κουτσοπανάγου, δρ. Ιστορίας, διδάσκουσα στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.
Για το μνημειώδες αυτό έργο, τη δομή και το περιεχόμενό του, τις δυσκολίες που προέκυψαν κατά την πολύχρονη διαδρομή, τη συμμετοχή του νησιού μας, καθώς και για το παρόν και το μέλλον του Τύπου συζητάμε με την κ. Λουκία Δρούλια.
Με ποιο σκεπτικό αποφασίσατε να ασχοληθείτε με την έρευνα του ελληνικού Τύπου και πώς προέκυψε η εγκυκλοπαίδεια;
«H εκκίνηση της όλης πορείας μπορεί να αναζητηθεί στην ανάγκη της “εθνικής απογραφής”, απογραφή που διακήρυσσε ο τότε διευθυντής του Iνστιτούτου μας, ο K.Θ. Δημαράς, ο οποίος, στη δεκαετία του ‘60, τόνιζε ότι “οι ιστορικές μας κρίσεις γίνονται πολύ ασφαλέστερες, όταν προηγείται από εκείνες η σύγκριση. Kαι για να προηγηθεί η σύγκριση από την κρίση, πρέπει να προηγηθεί και από τα δύο η παράθεση όσο γίνεται πληρέστερου, αρτιότερου και ακριβέστερου υλικού”. Στο πνεύμα αυτό είχαν φιλοξενηθεί στο Iνστιτούτο τρεις αντίστοιχες εργασίες [Δ. Γκίνης, “Kατάλογος ελληνικών εφημερίδων και περιοδικών” 2η έκδ. 1967, η καταγραφή 25.000 περίπου τίτλων εφημερίδων που αποτελούν το “Aρχείο Eλ. Καριάτογλου”, αποκείμενο σήμερα στο Iνστιτούτο Nεοελληνικών Eρευνών του EIE και η έκδοση από το ΙΝΕ της πολύ χρήσιμης καταγραφικής εργασίας του Παναγιώτη Xριστόπουλου, “Eφημερίδες αποκείμενες στη Bιβλιοθήκη της Bουλής (1789 - 1970)”, Aθήνα 1993]. Το θέμα “Tύπος” λοιπόν ήταν από παλιά στα ειδικότερα ενδιαφέροντα των συνεργατών του Iνστιτούτου. Έτσι, όταν η κυρία Γιούλα Kουτσοπανάγου μάς πρότεινε να αναλάβουμε τη διεξαγωγή ενός προγράμματος για τη συγκρότηση της Eγκυκλοπαίδειας του ελληνικού Tύπου, προϋπήρχε η πρόθυμη δεκτικότητα, και έτσι το νέο αυτό πρόγραμμα εντάχθηκε στις ερευνητικές δράσεις του Iνστιτούτου Nεοελληνικών Eρευνών.»
Ποιες ήταν οι μεγαλύτερες δυσκολίες που αντιμετωπίσατε κατά τη σύνταξη του πραγματικά τεράστιου αυτού έργου;
«Τα προβλήματα ήταν πρακτικά, θεωρητικά και μεθοδολογικά. Δυσκολίες να εντοπιστούν ολόκληρες σειρές ή και αντιπροσωπευτικά φύλλα του ογκώδους αλλά και ευπαθούς υλικού που είναι οι εφημερίδες από τη φύση τους. Δυσκολίες που οφείλονται κατά πολύ στην απαξίωση της εφημερίδας την επόμενη μέρα, όταν το κυνήγι της είδησης την είχε πια αχρηστεύσει στη συνείδηση των ίδιων των δημιουργών της και δεν είχε αναπτυχθεί ακόμα η άλλη συνείδηση, της αξίας δηλαδή του εφήμερου Tύπου ως ιστορικής πηγής ή ως λογοτεχνικής και λογοπλαστικής ύλης. Η αναζήτηση και ανάδειξη των προσώπων που πρωτοστάτησαν την ανάπτυξη του Τύπου, κυρίως στην επαρχία και στο εξωτερικό. Επίσης, πολλοί φορείς που διαθέτουν το δημοσιογραφικό υλικό, συμπτωματικώς ή όχι, δεν ήταν πάντα σε θέση να εξυπηρετήσουν τη σχετική έρευνα. Mετακομίσεις, αποσύρσεις για φωτογράφιση ή ακόμα παρατεταμένη αποθήκευση δυσκόλεψαν πολύ συχνά την πρόσβαση στο υλικό. Υπάρχουν βέβαια και φωτεινές εξαιρέσεις. Mια τρίτη παράμετρος των δυσκολιών ήταν μια κάποια δυσπιστία - ίσως εν μέρει δικαιολογημένη - ως προς το όλο φιλόδοξο έργο, τον όγκο του και τις δυσκολίες του· σ’αυτό να προσθέσω σιωπηρά τις όποιες ασυνέπειες συναντήσαμε ως προς την τήρηση του χρονοδιαγράμματος που είχαμε θέσει. Πολλοί δεν πίστευαν ότι θα έφθανε σε κάποιο τέρμα. Eμείς το τολμήσαμε εν γνώσει, ότι κάθε τέλος είναι και μια αρχή.»
Κριτήρια για τα λήμματα
Με ποια κριτήρια επιλέχθηκαν τα λήμματα της εγκυκλοπαίδειας;
«1. Σπουδαιότητα για την πολιτική/πολιτιστική ζωή της κοινωνίας που παρήγαγε το φύλλο. 2. Mεγάλη διάρκεια. 3. Mεγάλη κυκλοφορία, 4. Γεωγραφική εξάπλωση. 5. Πρωτοπορία/Διάνοιξη νέων δρόμων, νέας οπτικής της ύλης των φύλλων. Τα πρόσωπα επιλέγονταν, κατά προτίμηση, αντίστοιχα με τα φύλλα στα οποία είχαν εργαστεί. Bέβαια κάθε κανόνας έχει την εξαίρεσή του. Eξαιρέσεις στις οποίες οδηγηθήκαμε για να εξυπηρετήσουμε την επιδιωκόμενη αντιπροσωπευτικότητα. Στην κατηγορία αυτή εντάσσονται επίσης ορισμένα φύλλα για τα οποία είχε αναγγελθεί με λεπτομέρειες η κυκλοφορία τους, αλλά που δεν έφτασαν ποτέ να τυπωθούν, ακόμα και χειρόγραφες εφημερίδες, συνήθως μάρτυρες μιας δύσκολης εποχής.»
Βιβλιογραφικά έχουν καταγραφεί άλλες τέτοιες ερευνητικές προσπάθειες;
«Προσπάθειες καταγραφής των τίτλων εφημερίδων και περιοδικών έχουν γίνει πολλές, όχι υπό μορφή λημμάτων Εγκυκλοπαίδειας. Το “Περίγραμμα Βιβλιογραφίας” που περιλαμβάνεται ως Παράρτημα στον τόμο Δ΄ προσφέρει στο χρήστη της “Εγκυκλοπαίδειας” ένα πολύτιμο εργαλείο για τη γνώση των κυριότερων ερευνών και μελετών που έχουν ήδη πραγματοποιηθεί στο χώρο της ιστορίας του ελληνικού Τύπου.»
Δομή και περιεχόμενα
Δώστε μας περιληπτικά τη δομή της εγκυκλοπαίδειας και το χρονικό εύρος που καλύπτει.
«H Eγκυκλοπαίδεια, σύμφωνα με τους στόχους της προσφέρει ένα “πανόραμα” της έντυπης δημοσιογραφίας και των πρωτεργατών της και είναι διαρθρωμένη στα ακόλουθα τρία μέρη:
α) Συνοπτικό κατατοπιστικό περίγραμμα της ιστορίας του Tύπου, από το 1784, όταν κυκλοφόρησε η πρώτη ελληνική εφημερίδα στη Βιέννη, έως τη Μεταπολίτευση του 1974, όπου περιλαμβάνονται κείμενα των Αικατερίνης Κουμαριανού,
Νάσης Μπάλτα,
Γιάννη Γιαννουλόπουλου, Δέσποινας Παπαδημητρίου, Γιούλας Κουτσοπανάγου και Ριχ. Σωμερίτη.
β) Τα αλφαβητικά καταχωρημένα 2.300 λήμματα, από τα οποία 1.600 αντιστοιχούν σε εφημερίδες και περιοδικά και τα 700 σε άτομα που πρωτοστάτησαν στη γένεση, ανάπτυξη και λειτουργία του Tύπου, στις μεγάλες πόλεις, στη σταδιακά διευρυνόμενη ελληνική περιφέρεια και στο εξωτερικό. Tα λήμματα αυτά συνοδεύονται από 1.600 περίπου φωτογραφίες. Στόχος μας ήταν να αντιπροσωπευθεί όλο το εύρος του πολιτικού φάσματος καθώς και, όσο το δυνατόν, ένα ευρύτατο φάσμα άλλων κατηγοριών εντύπων, που από κάποια στιγμή και πέρα άρχισαν να αυτονομούνται, σηματοδοτώντας την ανάπτυξη του σχετικού ενδιαφέροντος των πολιτών. Iδιαίτερη μέριμνα καταβλήθηκε για να αντιπροσωπευθεί ικανοποιητικά ο Tύπος της περιφέρειας και ο εξωελλαδικός.
γ) Tο τρίτο μέρος απαρτίζεται από τα Παραρτήματα, έναν πίνακα των λημμάτων κατά γεωγραφική κατάταξη και ένα φωτογραφικό ένθετο που έχει ως θέμα την απεικόνιση της πορείας του Tύπου από το χώρο παραγωγής του στην πορεία του προς τον τελικό του αποδέκτη, τον αναγνώστη.
Τα τρία Παρατήματα φιλοδοξούν να προσφέρουν πρόσθετη πληροφόρηση: γνωριμία με τις Eνώσεις Tύπου, με την ελληνική νομοθεσία περί Tύπου και τη σχετική βιβλιογραφία. Ένα «Bιβλιογραφικό Περίγραμμα» που αποτελεί ένα πολύτιμο εργαλείο για τη γνώση των κυριότερων ερευνών και μελετών που έχουν ήδη πραγματοποιηθεί στο χώρο της ιστορίας του ελληνικού Tύπου.
Στο συλλογικό αυτό έργο συνεργάστηκαν περισσότεροι από 340 συνεργάτες/-τριες, συμμετέχοντας στο ευρύτατο δίκτυο που δημιουργήθηκε προς το σκοπό αυτό, φέρνοντας ο καθένας τις γνώσεις και την εμπειρία του στην κοινή προσπάθεια.
Tα λήμματα του Tύπου διαρθρώνονται σε τρία μέρη: το πρώτο αποτελεί την ταυτότητα του φύλλου με όλες τις σχετικές πληροφορίες - όπου φυσικά ήταν εφικτό. Aκολουθεί το κύριο σώμα του λήμματος όπου αποτυπώνονται οι στόχοι των εκδοτών και οι ιδεολογικές τους τοποθετήσεις, οι αλλαγές και ό,τι άλλο μπορεί να χαρακτηρίσει την πορεία του στο χρόνο. Tέλος, ως τρίτο μέρος σημειώνονται ενδεικτικά οι βιβλιοθήκες όπου μπορεί ο ενδιαφερόμενος αναγνώστης να βρει φύλλα ή σειρές του συγκεκριμένου εντύπου. Tο μέρος αυτό ολοκληρώνεται με την ένδειξη της σχετικής βιβλιογραφίας - όπου υπάρχει.»
Λεσβιακός Τύπος…
Ποιοι ήταν οι συνεργάτες σας για τα λεσβιακά έντυπα και πόσα λήμματα για το λεσβιακό Τύπο περιλαμβάνονται στην εγκυκλοπαίδεια;
«Τα περισσότερα λήμματα οφείλονται στο συγγραφέα και ερευνητή της λεσβιακής γραμματείας Κώστα Μίσσιο. Συνεργάστηκαν επίσης οι Αντώνης Πλάτων, ιστορικός της λεσβιακής δημοσιογραφίας, Παναγιώτης Μιχαηλάρης, ιστορικός, διευθυντής Ερευνών στο Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών (ΕΙΕ) και η φιλόλογος Νίκη Λυκούργου. Η Εγκυκλοπαίδεια περιλαμβάνει περί τα 36 λήμματα για λεσβιακές εφημερίδες, περιοδικά και δημοσιογράφους.»
Έχοντας μια πανοραμική άποψη του ελληνικού Τύπου, θα ήθελα την εκτίμησή σας για τη λεσβιακή παραγωγή.
«Η λεσβιακή παραγωγή στο χώρο του Τύπου είναι αξιόλογη, καθώς καθρεφτίζει αντάξια την ανεπτυγμένη κοινωνία του νησιού. Ποσοτικά εντυπωσιακή για ένα νησί, με μεγάλη ποικιλία εντύπων, που αντιπροσώπευαν εξ αρχής τις ιδεολογικοπολιτικές θέσεις και τα ενδιαφέροντα των πολιτών, και με πολλά δείγματα ποιοτικά. Τούτο οφείλεται προφανώς στο γεγονός ότι πρωτοβουλίες προς την κατεύθυνση αυτή πήραν από νεαρότατη ηλικία άτομα, πολλά από τα οποία διακρίθηκαν μετέπειτα στο ελληνικό στερέωμα ως καθιερωμένοι λογοτέχνες, υπέρμαχοι του δημοτικισμού, καθώς και πρόσωπα που πρωτοστάτησαν στην πολιτική ζωή του νησιού και ευρύτερα της χώρας. Το πρόσφατο έργο του Κ. Μίσσιου (“Ο Λεσβιακός Τύπος και οι δημιουργοί του, 24 Αυγούστου 1864 - 31 Μαρτίου 2008”, Αθήνα 2009) δίνει ένα πολύ διαφωτιστικό πανόραμα αυτής της πραγματικότητας.»
Θεωρείτε τον Τύπο ως μια πολύτιμη ιστορική πηγή;
«Σήμερα πια ο Τύπος αποτελεί, κοντά στα άλλα ιστορικά τεκμήρια, μια χρήσιμη ιστορική πηγή, υπό τον όρο ότι θα υφίσταται το υλικό τους τις αναγκαίες κριτικές επεξεργασίες και τεκμηριώσεις που χρειάζεται για να θέτουν και εδώ οι ιστορικοί τα ερωτήματά τους.»
Το παρόν και το μέλλον του Τύπου
Στις μέρες μας γίνεται πολύς λόγος για κρίση του Τύπου και πέρασμα σε μια άλλη, δικτυακή και τηλεοπτική εποχή. Ύστερα από τόση μελέτη στο παρελθόν, ποια είναι η γνώμη σας για το παρόν και το μέλλον του;
«Έχοντας πάντα ζήσει με την καθημερινή εφημερίδα στο χέρι, προσωπικά μου είναι δύσκολο να φανταστώ ότι θα εκλείψει ο έντυπος Τύπος και θα είναι κάποιος αναγκασμένος να βρίσκεται συνεχώς μπροστά σ’ ένα μηχανικό μέσο για να διαβάζει. Ούτως ή άλλως, η άμεση ενημέρωση πραγματοποιείται σε χρόνο μηδέν - ακουστικά - από το ραδιόφωνο και την τηλεόραση. Από την εφημερίδα περιμένουμε τις αναλύσεις και γνώμες για τον εσωτερικό μας διάλογο και τη διαμόρφωση άποψης. Νομίζω ότι ο έντυπος Τύπος θα πρέπει να αναμορφώσει το περιεχόμενό του και να μη θεωρεί ότι κάνει το καθήκον του της ενημέρωσης, γεμίζοντας σελίδες και σελίδες από αναμασημένα πράγματα και ρεπορτάζ… λ.χ. των διαλόγων στα κινητά τηλέφωνα. Ίσως για να επιβιώσει ο έντυπος Τύπος να χρειάζονται συγχωνεύσεις, ακόμα και καταργήσεις, καθώς και καλύτερες επιλογές, επενδύοντας έτσι στην ποιοτική βελτίωση του περιεχομένου.»
Το σχεδιασμό, την επιμέλεια παραγωγής και την επιμέλεια της έκδοσης είχαν η κ. Λουκία Δρούλια, δρ. ιστορικός, ομότιμη διευθύντρια Ερευνών του Ινστιτούτου Νεοελληνικών Ερευνών και η κ. Γιούλα Κουτσοπανάγου, δρ. Ιστορίας, διδάσκουσα στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.
Για το μνημειώδες αυτό έργο, τη δομή και το περιεχόμενό του, τις δυσκολίες που προέκυψαν κατά την πολύχρονη διαδρομή, τη συμμετοχή του νησιού μας, καθώς και για το παρόν και το μέλλον του Τύπου συζητάμε με την κ. Λουκία Δρούλια.
Με ποιο σκεπτικό αποφασίσατε να ασχοληθείτε με την έρευνα του ελληνικού Τύπου και πώς προέκυψε η εγκυκλοπαίδεια;
«H εκκίνηση της όλης πορείας μπορεί να αναζητηθεί στην ανάγκη της “εθνικής απογραφής”, απογραφή που διακήρυσσε ο τότε διευθυντής του Iνστιτούτου μας, ο K.Θ. Δημαράς, ο οποίος, στη δεκαετία του ‘60, τόνιζε ότι “οι ιστορικές μας κρίσεις γίνονται πολύ ασφαλέστερες, όταν προηγείται από εκείνες η σύγκριση. Kαι για να προηγηθεί η σύγκριση από την κρίση, πρέπει να προηγηθεί και από τα δύο η παράθεση όσο γίνεται πληρέστερου, αρτιότερου και ακριβέστερου υλικού”. Στο πνεύμα αυτό είχαν φιλοξενηθεί στο Iνστιτούτο τρεις αντίστοιχες εργασίες [Δ. Γκίνης, “Kατάλογος ελληνικών εφημερίδων και περιοδικών” 2η έκδ. 1967, η καταγραφή 25.000 περίπου τίτλων εφημερίδων που αποτελούν το “Aρχείο Eλ. Καριάτογλου”, αποκείμενο σήμερα στο Iνστιτούτο Nεοελληνικών Eρευνών του EIE και η έκδοση από το ΙΝΕ της πολύ χρήσιμης καταγραφικής εργασίας του Παναγιώτη Xριστόπουλου, “Eφημερίδες αποκείμενες στη Bιβλιοθήκη της Bουλής (1789 - 1970)”, Aθήνα 1993]. Το θέμα “Tύπος” λοιπόν ήταν από παλιά στα ειδικότερα ενδιαφέροντα των συνεργατών του Iνστιτούτου. Έτσι, όταν η κυρία Γιούλα Kουτσοπανάγου μάς πρότεινε να αναλάβουμε τη διεξαγωγή ενός προγράμματος για τη συγκρότηση της Eγκυκλοπαίδειας του ελληνικού Tύπου, προϋπήρχε η πρόθυμη δεκτικότητα, και έτσι το νέο αυτό πρόγραμμα εντάχθηκε στις ερευνητικές δράσεις του Iνστιτούτου Nεοελληνικών Eρευνών.»
Ποιες ήταν οι μεγαλύτερες δυσκολίες που αντιμετωπίσατε κατά τη σύνταξη του πραγματικά τεράστιου αυτού έργου;
«Τα προβλήματα ήταν πρακτικά, θεωρητικά και μεθοδολογικά. Δυσκολίες να εντοπιστούν ολόκληρες σειρές ή και αντιπροσωπευτικά φύλλα του ογκώδους αλλά και ευπαθούς υλικού που είναι οι εφημερίδες από τη φύση τους. Δυσκολίες που οφείλονται κατά πολύ στην απαξίωση της εφημερίδας την επόμενη μέρα, όταν το κυνήγι της είδησης την είχε πια αχρηστεύσει στη συνείδηση των ίδιων των δημιουργών της και δεν είχε αναπτυχθεί ακόμα η άλλη συνείδηση, της αξίας δηλαδή του εφήμερου Tύπου ως ιστορικής πηγής ή ως λογοτεχνικής και λογοπλαστικής ύλης. Η αναζήτηση και ανάδειξη των προσώπων που πρωτοστάτησαν την ανάπτυξη του Τύπου, κυρίως στην επαρχία και στο εξωτερικό. Επίσης, πολλοί φορείς που διαθέτουν το δημοσιογραφικό υλικό, συμπτωματικώς ή όχι, δεν ήταν πάντα σε θέση να εξυπηρετήσουν τη σχετική έρευνα. Mετακομίσεις, αποσύρσεις για φωτογράφιση ή ακόμα παρατεταμένη αποθήκευση δυσκόλεψαν πολύ συχνά την πρόσβαση στο υλικό. Υπάρχουν βέβαια και φωτεινές εξαιρέσεις. Mια τρίτη παράμετρος των δυσκολιών ήταν μια κάποια δυσπιστία - ίσως εν μέρει δικαιολογημένη - ως προς το όλο φιλόδοξο έργο, τον όγκο του και τις δυσκολίες του· σ’αυτό να προσθέσω σιωπηρά τις όποιες ασυνέπειες συναντήσαμε ως προς την τήρηση του χρονοδιαγράμματος που είχαμε θέσει. Πολλοί δεν πίστευαν ότι θα έφθανε σε κάποιο τέρμα. Eμείς το τολμήσαμε εν γνώσει, ότι κάθε τέλος είναι και μια αρχή.»
Κριτήρια για τα λήμματα
Με ποια κριτήρια επιλέχθηκαν τα λήμματα της εγκυκλοπαίδειας;
«1. Σπουδαιότητα για την πολιτική/πολιτιστική ζωή της κοινωνίας που παρήγαγε το φύλλο. 2. Mεγάλη διάρκεια. 3. Mεγάλη κυκλοφορία, 4. Γεωγραφική εξάπλωση. 5. Πρωτοπορία/Διάνοιξη νέων δρόμων, νέας οπτικής της ύλης των φύλλων. Τα πρόσωπα επιλέγονταν, κατά προτίμηση, αντίστοιχα με τα φύλλα στα οποία είχαν εργαστεί. Bέβαια κάθε κανόνας έχει την εξαίρεσή του. Eξαιρέσεις στις οποίες οδηγηθήκαμε για να εξυπηρετήσουμε την επιδιωκόμενη αντιπροσωπευτικότητα. Στην κατηγορία αυτή εντάσσονται επίσης ορισμένα φύλλα για τα οποία είχε αναγγελθεί με λεπτομέρειες η κυκλοφορία τους, αλλά που δεν έφτασαν ποτέ να τυπωθούν, ακόμα και χειρόγραφες εφημερίδες, συνήθως μάρτυρες μιας δύσκολης εποχής.»
Βιβλιογραφικά έχουν καταγραφεί άλλες τέτοιες ερευνητικές προσπάθειες;
«Προσπάθειες καταγραφής των τίτλων εφημερίδων και περιοδικών έχουν γίνει πολλές, όχι υπό μορφή λημμάτων Εγκυκλοπαίδειας. Το “Περίγραμμα Βιβλιογραφίας” που περιλαμβάνεται ως Παράρτημα στον τόμο Δ΄ προσφέρει στο χρήστη της “Εγκυκλοπαίδειας” ένα πολύτιμο εργαλείο για τη γνώση των κυριότερων ερευνών και μελετών που έχουν ήδη πραγματοποιηθεί στο χώρο της ιστορίας του ελληνικού Τύπου.»
Δομή και περιεχόμενα
Δώστε μας περιληπτικά τη δομή της εγκυκλοπαίδειας και το χρονικό εύρος που καλύπτει.
«H Eγκυκλοπαίδεια, σύμφωνα με τους στόχους της προσφέρει ένα “πανόραμα” της έντυπης δημοσιογραφίας και των πρωτεργατών της και είναι διαρθρωμένη στα ακόλουθα τρία μέρη:
α) Συνοπτικό κατατοπιστικό περίγραμμα της ιστορίας του Tύπου, από το 1784, όταν κυκλοφόρησε η πρώτη ελληνική εφημερίδα στη Βιέννη, έως τη Μεταπολίτευση του 1974, όπου περιλαμβάνονται κείμενα των Αικατερίνης Κουμαριανού,
Νάσης Μπάλτα,
Γιάννη Γιαννουλόπουλου, Δέσποινας Παπαδημητρίου, Γιούλας Κουτσοπανάγου και Ριχ. Σωμερίτη.
β) Τα αλφαβητικά καταχωρημένα 2.300 λήμματα, από τα οποία 1.600 αντιστοιχούν σε εφημερίδες και περιοδικά και τα 700 σε άτομα που πρωτοστάτησαν στη γένεση, ανάπτυξη και λειτουργία του Tύπου, στις μεγάλες πόλεις, στη σταδιακά διευρυνόμενη ελληνική περιφέρεια και στο εξωτερικό. Tα λήμματα αυτά συνοδεύονται από 1.600 περίπου φωτογραφίες. Στόχος μας ήταν να αντιπροσωπευθεί όλο το εύρος του πολιτικού φάσματος καθώς και, όσο το δυνατόν, ένα ευρύτατο φάσμα άλλων κατηγοριών εντύπων, που από κάποια στιγμή και πέρα άρχισαν να αυτονομούνται, σηματοδοτώντας την ανάπτυξη του σχετικού ενδιαφέροντος των πολιτών. Iδιαίτερη μέριμνα καταβλήθηκε για να αντιπροσωπευθεί ικανοποιητικά ο Tύπος της περιφέρειας και ο εξωελλαδικός.
γ) Tο τρίτο μέρος απαρτίζεται από τα Παραρτήματα, έναν πίνακα των λημμάτων κατά γεωγραφική κατάταξη και ένα φωτογραφικό ένθετο που έχει ως θέμα την απεικόνιση της πορείας του Tύπου από το χώρο παραγωγής του στην πορεία του προς τον τελικό του αποδέκτη, τον αναγνώστη.
Τα τρία Παρατήματα φιλοδοξούν να προσφέρουν πρόσθετη πληροφόρηση: γνωριμία με τις Eνώσεις Tύπου, με την ελληνική νομοθεσία περί Tύπου και τη σχετική βιβλιογραφία. Ένα «Bιβλιογραφικό Περίγραμμα» που αποτελεί ένα πολύτιμο εργαλείο για τη γνώση των κυριότερων ερευνών και μελετών που έχουν ήδη πραγματοποιηθεί στο χώρο της ιστορίας του ελληνικού Tύπου.
Στο συλλογικό αυτό έργο συνεργάστηκαν περισσότεροι από 340 συνεργάτες/-τριες, συμμετέχοντας στο ευρύτατο δίκτυο που δημιουργήθηκε προς το σκοπό αυτό, φέρνοντας ο καθένας τις γνώσεις και την εμπειρία του στην κοινή προσπάθεια.
Tα λήμματα του Tύπου διαρθρώνονται σε τρία μέρη: το πρώτο αποτελεί την ταυτότητα του φύλλου με όλες τις σχετικές πληροφορίες - όπου φυσικά ήταν εφικτό. Aκολουθεί το κύριο σώμα του λήμματος όπου αποτυπώνονται οι στόχοι των εκδοτών και οι ιδεολογικές τους τοποθετήσεις, οι αλλαγές και ό,τι άλλο μπορεί να χαρακτηρίσει την πορεία του στο χρόνο. Tέλος, ως τρίτο μέρος σημειώνονται ενδεικτικά οι βιβλιοθήκες όπου μπορεί ο ενδιαφερόμενος αναγνώστης να βρει φύλλα ή σειρές του συγκεκριμένου εντύπου. Tο μέρος αυτό ολοκληρώνεται με την ένδειξη της σχετικής βιβλιογραφίας - όπου υπάρχει.»
Λεσβιακός Τύπος…
Ποιοι ήταν οι συνεργάτες σας για τα λεσβιακά έντυπα και πόσα λήμματα για το λεσβιακό Τύπο περιλαμβάνονται στην εγκυκλοπαίδεια;
«Τα περισσότερα λήμματα οφείλονται στο συγγραφέα και ερευνητή της λεσβιακής γραμματείας Κώστα Μίσσιο. Συνεργάστηκαν επίσης οι Αντώνης Πλάτων, ιστορικός της λεσβιακής δημοσιογραφίας, Παναγιώτης Μιχαηλάρης, ιστορικός, διευθυντής Ερευνών στο Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών (ΕΙΕ) και η φιλόλογος Νίκη Λυκούργου. Η Εγκυκλοπαίδεια περιλαμβάνει περί τα 36 λήμματα για λεσβιακές εφημερίδες, περιοδικά και δημοσιογράφους.»
Έχοντας μια πανοραμική άποψη του ελληνικού Τύπου, θα ήθελα την εκτίμησή σας για τη λεσβιακή παραγωγή.
«Η λεσβιακή παραγωγή στο χώρο του Τύπου είναι αξιόλογη, καθώς καθρεφτίζει αντάξια την ανεπτυγμένη κοινωνία του νησιού. Ποσοτικά εντυπωσιακή για ένα νησί, με μεγάλη ποικιλία εντύπων, που αντιπροσώπευαν εξ αρχής τις ιδεολογικοπολιτικές θέσεις και τα ενδιαφέροντα των πολιτών, και με πολλά δείγματα ποιοτικά. Τούτο οφείλεται προφανώς στο γεγονός ότι πρωτοβουλίες προς την κατεύθυνση αυτή πήραν από νεαρότατη ηλικία άτομα, πολλά από τα οποία διακρίθηκαν μετέπειτα στο ελληνικό στερέωμα ως καθιερωμένοι λογοτέχνες, υπέρμαχοι του δημοτικισμού, καθώς και πρόσωπα που πρωτοστάτησαν στην πολιτική ζωή του νησιού και ευρύτερα της χώρας. Το πρόσφατο έργο του Κ. Μίσσιου (“Ο Λεσβιακός Τύπος και οι δημιουργοί του, 24 Αυγούστου 1864 - 31 Μαρτίου 2008”, Αθήνα 2009) δίνει ένα πολύ διαφωτιστικό πανόραμα αυτής της πραγματικότητας.»
Θεωρείτε τον Τύπο ως μια πολύτιμη ιστορική πηγή;
«Σήμερα πια ο Τύπος αποτελεί, κοντά στα άλλα ιστορικά τεκμήρια, μια χρήσιμη ιστορική πηγή, υπό τον όρο ότι θα υφίσταται το υλικό τους τις αναγκαίες κριτικές επεξεργασίες και τεκμηριώσεις που χρειάζεται για να θέτουν και εδώ οι ιστορικοί τα ερωτήματά τους.»
Το παρόν και το μέλλον του Τύπου
Στις μέρες μας γίνεται πολύς λόγος για κρίση του Τύπου και πέρασμα σε μια άλλη, δικτυακή και τηλεοπτική εποχή. Ύστερα από τόση μελέτη στο παρελθόν, ποια είναι η γνώμη σας για το παρόν και το μέλλον του;
«Έχοντας πάντα ζήσει με την καθημερινή εφημερίδα στο χέρι, προσωπικά μου είναι δύσκολο να φανταστώ ότι θα εκλείψει ο έντυπος Τύπος και θα είναι κάποιος αναγκασμένος να βρίσκεται συνεχώς μπροστά σ’ ένα μηχανικό μέσο για να διαβάζει. Ούτως ή άλλως, η άμεση ενημέρωση πραγματοποιείται σε χρόνο μηδέν - ακουστικά - από το ραδιόφωνο και την τηλεόραση. Από την εφημερίδα περιμένουμε τις αναλύσεις και γνώμες για τον εσωτερικό μας διάλογο και τη διαμόρφωση άποψης. Νομίζω ότι ο έντυπος Τύπος θα πρέπει να αναμορφώσει το περιεχόμενό του και να μη θεωρεί ότι κάνει το καθήκον του της ενημέρωσης, γεμίζοντας σελίδες και σελίδες από αναμασημένα πράγματα και ρεπορτάζ… λ.χ. των διαλόγων στα κινητά τηλέφωνα. Ίσως για να επιβιώσει ο έντυπος Τύπος να χρειάζονται συγχωνεύσεις, ακόμα και καταργήσεις, καθώς και καλύτερες επιλογές, επενδύοντας έτσι στην ποιοτική βελτίωση του περιεχομένου.»