Όποιος βρεθεί στο χωριό Αμπελικό του δήμου Πλωμαρίου μπορεί, πέρα από το να απολαύσει τα σοκάκια του και την καταπράσινη πλαγιά στην οποία είναι χτισμένο, να μάθει όλη την ιστορία του χωριού και των κατοίκων του, επισκεπτόμενος μονάχα ένα χώρο. Αυτόν του παλιού οστεοφυλακίου που βρισκόταν στην αυλή της εκκλησίας και που πλέον στεγάζει ένα μουσείο με τρία τμήματα: Λαογραφικό, Εκκλησιαστικό και Ρητινοσυλλογής. Στο ρεπορτάζ μας θα μας απασχολήσει σήμερα το Λαογραφικό Τμήμα του Μουσείου Αμπελικού, ως μια κίνηση που στεγάζει σημαντικά εκθέματα-μαρτυρίες των διαφόρων πτυχών της ζωής των κατοίκων του Αμπελικού, αλλά και της ιστορίας της ευρύτερης περιοχής του Πλωμαρίου.

Το Λαογραφικό Τμήμα του Μουσείου του Αμπελικού άρχισε να λειτουργεί το 1997 σε έναν από τους χώρους του παλιού οστεοφυλακίου που βρισκόταν στην αυλή της εκκλησίας του χωριού και που προσέφεραν οι αείμνηστοι για το χωριό κάτοικοι Δημήτριος Καρλαγάνης και Εμμανουήλ Καλδής. Η ιδέα, ωστόσο, για τη δημιουργία του υπήρχε ήδη από το 1994, με πρωτοβουλία του ιερέα του χωριού Ευστράτιου Κακάμπουρα, που κάλεσε τους κατοίκους του Αμπελικού να συμβάλουν με ό,τι αντικείμενο μπορούσαν. Η ανταπόκριση ήταν άμεση και μεγάλη και γρήγορα συγκεντρώθηκε πλήθος αντικειμένων, τα οποία συνεχίζουν να αυξάνονται χρόνο με το χρόνο, προερχόμενα όχι μόνο από το ίδιο το Αμπελικό, αλλά και από γύρω χωριά.


«Μολυβδόβουλο» (σφραγίδα αμπελουργών) βυζαντινής περιόδου που εικονίζει κανάτα κρασιού (αριστερά). Κιονόκρανο και άλλο εύρημα της Ελληνιστικής Περιόδου, ανάμεσα στα παλαιότερα εκθέματα του Μουσείου (δεξιά)


Από τα Ελληνιστικά Χρόνια μέχρι σήμερα
Σήμερα, σε ένα χώρο περίπου 50 τ.μ. φιλοξενούνται εκθέματα που καλύπτουν μια πολύ ευρεία χρονική περίοδο. Ξεκινώντας από τα Ελληνιστικά Χρόνια, με παλαιότερο έκθεμα ένα κιονόκρανο που βρέθηκε στην τοποθεσία «Άγιος Ευστάθιος», στα σύνορα Αμπελικού με Νεοχώρι, και μεταφέρθηκε στο Μουσείο πριν από 10 χρόνια περίπου, τις βιτρίνες, τους τοίχους και τα ράφια του κοσμούν αντικείμενα που φτάνουν μέχρι και τη σύγχρονη εποχή, με κυριότερους εκπροσώπους ραδιόφωνα των δεκαετιών του ’60 και του ’70.


Χρηστικά αντικείμενα των τελευταίων δύο αιώνων. Ανάμεσα σε αυτά, σκεύη μαγειρικής, δοχεία για νερό και κρασί, ναργιλέδες, παλιά σίδερα κ.ά. (αριστερά). Απολιθωμένος κορμός δέντρου που βρέθηκε στη Ρογκάδα, 10 χλμ. από το χωριό, και μεταφέρθηκε στο Αμπελικό το 1998 με άδεια της Διεύθυνσης Δασών. Σύμφωνα με μαρτυρίες, το 1920 το δέντρο ήταν ακόμη όρθιο και έφερε τα κλαδιά του (δεξιά)

Ανάμεσα σε αυτά, κιονόκρανα ρωμαϊκής περιόδου, βυζαντινά πιθάρια και μυλόπετρες, νομίσματα, μια μεγάλη πέτρα από τζαμί που λειτουργούσε στο Αμπελικό το 15ο αιώνα, τουρκικά έγγραφα και αντικείμενα της Τουρκοκρατίας, μαχαίρια, τουφέκια, πίνακες, παλιές στολές, όργανα μουσικής, φωτογραφικές μηχανές, αλλά και πλήθος χρηστικών οικιακών αντικειμένων και γεωργικών εργαλείων.
«Ο κόσμος μάς ενθάρρυνε, είμαστε ευχαριστημένοι και έχουμε αρκετούς που θέλουν να μας βοηθήσουν, ενώ σημαντικός είναι ο ρόλος της ομάδας εθελοντών που έχει δημιουργηθεί στο χωριό. Κάποιες φορές, κάτοικοι από άλλα χωριά φέρνουν αντικείμενα και τα αφήνουν έξω από την πόρτα. Υπάρχει πολύ μεγάλη ανταπόκριση, ωστόσο δε μου αρέσει να παίρνω πολλά αντικείμενα από άλλες περιοχές, γιατί αυτά βοηθάνε στη λαογραφία κάθε περιοχής και δεν το βρίσκω σωστό να απομακρύνονται από αυτές», λέει ο π. Στρατής μιλώντας για τη μεγάλη προθυμία των κατοίκων.


Αγροτικά εργαλεία της περιοχής. Ανάμεσα σε αυτά, ντουγένια (ή δορκάδες), με τα οποία αλώνιζαν το σιτάρι στερεώνοντας τις κοφτερές πέτρες στο ξύλο με κόλλα από ρητίνη και θειάφι. Αλλά και μια ανέμη, η μοναδική που χρησίμευε στο Πλωμάρι, για να φτιάχνονται τα καραβόσκοινα κατά την περίοδο 1910 - 1930 περίπου (αριστερά). Στέφανα από κλιματζούρες. Παλιό έθιμο που διήρκεσε μέχρι το ’40, οπότε έγινε και ο τελευταίος γάμος που χρησιμοποιήθηκαν τέτοια στεφάνια, αυτός του Ιωάννου και της Ξανθούλας Χατζηγιάννη (δεξιά)

Ανάγκη για περισσότερο χώρο
Αυτό που είναι πλέον απαραίτητο, ωστόσο, σύμφωνα με τον ιερέα, είναι να γίνει ανακαίνιση του συνόλου του Μουσείου, καθώς και να διαμορφωθούν οι συνθήκες πιο επαρκούς χώρου, ώστε να μπορέσουν τα εκθέματα να προβληθούν καλύτερα.
«Όταν το ξεκινήσαμε, όλα έγιναν με μηδαμινά έξοδα, αφού κατασκευάσαμε μόνοι μας τις βιτρίνες. Χρειάζεται να γίνει μελέτη από κάποιον ειδήμονα, να ανακαινιστεί ο χώρος και να μπει φωτισμός. Να μπει το κάθε πράγμα όπου πρέπει και να εκτίθενται μόνο όσα πρέπει να εκτεθούν. Η Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων μάς είχε πει ότι θα αναλάβει να βγάλει όλα τα εκθέματα και να τα επανατοποθετήσει σωστά. Είναι όμως και απαραίτητο να μεταφερθεί το Μουσείο Ρητίνης σε κάποιον άλλο χώρο, ώστε να μεγαλώσει ο χώρος που υπάρχει για το Λαογραφικό Μουσείο», λέει.

Ένα πλυντήριο… χειρός. Λειτουργούσε με πέτρες από τη θάλασσα και σαπούνι στερεάς μορφής (αριστερά). Τσουβάλι των Γερμανών από την περίοδο της Κατοχής (1942), φτιαγμένο από χαρτί και με σφραγίδα ανακύκλωσης. Αγοράστηκε από κάτοικο του Πλωμαρίου το 1998 έναντι 6.000 δρχ. (δεξιά)

Μέχρι τώρα οι επισκέπτες που έφταναν στο Αμπελικό και επισκέπτονταν το Μουσείο ήταν λίγοι. Όπως υποστηρίζει όμως ο π. Στρατής, τον τελευταίο χρόνο έχει παρατηρηθεί αύξηση, που οφείλεται κυρίως στη λειτουργία του Μουσείου Ρητίνης, το πιο πρωτότυπο από τα τρία. Παρ’ όλα αυτά, όλοι εκφράζονται με τα καλύτερα λόγια για την προσπάθεια που έχει γίνει και για τη λειτουργία του Λαογραφικού Μουσείου.


Σκαλιστό μάρμαρο που βρέθηκε στο τζαμί του Αμπελικού του 15ου αιώνα

Άλλωστε, όπως λέει χαρακτηριστικά ο π. Στρατής, «έρχεται κάποιος από την Αυστραλία και βλέπει εδώ μέσα πράγματα των προγόνων του… είναι η ιστορία του χωριού».