Ο Προϊστορικός οικισμός, το αρχαίο Λατομείο Μαρμάρου και το Σπήλαιο (39^ο 10.2706-26^ο 51.8903)

Στην ανηφόρα, του νέου δρόμου της Παγανής θα περιγράψουμε ένα χαρακτηριστικό ύψωμα, που μαζεύει επάνω του μια Ιστορία χιλιετιών αλλά και μια υπόθεση, πιθανής ύπαρξης λατρείας του Διονύσου. Νότια του νέου δρόμου, φαίνεται ο κωνικός, βραχώδης λόφος. Στην κορυφή του και στην νότια, κύρια, πλευρά του, υπάρχει ένα μεγάλο αρχαίο λατομείο για τιτανόλιθο (το γνωστό γκρίζο μάρμαρο). Ανήκει στην Ρωμαϊκή Περίοδο, ίσως επικουρικό του μεγάλου λατομείου της Μόριας. Υπάρχει εδώ βράχος κομμένος κάθετα για αρκετό ύψος, με πολλούς «λατομικούς λάκκους» και άλλα τμήματα λαξευμένα κλιμακωτά. Επίσης διακρίνονται οι οπές στερέωσης των ξύλινων δοκαριών, ανύψωσης των πέτρινων όγκων. Παρατηρούνται πολλές φολίδες από την επεξεργασία επί τόπου των δόμων, όπως μεγάλα κομμάτια ορθογώνιων μελών αλλά και κιόνων, πολλοί από τους οποίους έχουν κυλήσει μέχρι το ρέμα, που περνά από τα νότια του και εκβάλλει στην παραλία του κόλπου. Εδώ επάνω, εντόπισα και δημοσίευσα, την προγενέστερη ύπαρξη, Προϊστορικού Οικισμού, της Πρώιμης Χαλκοκρατίας (όπως του βορειότερου Σάλιακα), με άφθονη χειροποίητη κεραμική, εργαλεία και φολίδες πυριτόλιθου (από τον χαρακτηριστικό στην περιοχή του κόλπου, γαλακτώδη τύπο*) και μυλόλιθους, διάσπαρτους, κύρια στην νότια και ανατολική πλαγιά. Εδώ επάνω όμως, υπάρχει σημαντικότατο, βαθύ σπήλαιο, στα πρόθυρα της αρχαίας Μυτιλήνης.

Είναι ένα μεγάλο σπήλαιο που αναφέρεται σαν «του Μαγαρά». Ο Γιώργος Χουτζαίος, κάλυψε 120-130 μ. μέσα σ’ αυτό. Είναι το μακρύτερο της Λέσβου. Η είσοδος του βρίσκεται στην πλευρά του πέτρινου λόφου, που βλέπει προς τον κόλπο. Είναι στενή (0,40x0,80). Ο Χουτζαίος αναφέρει την ύπαρξη πέντε θαλάμων, τους όποιους περιγράφει με λεπτομέρεια. Σταλακτίτες, υπάρχουν λίγοι στον τρίτο. Στον πρώτο λοιπόν θάλαμο (8x3x2,5μ.), μετά από την διάβαση της εισόδου, αναφέρει ότι «το δάπεδο είναι κατάσπαρτο από βράχους διαφόρων διαστάσεων και όστρακα αγγείων, λείψανα της βάρβαρης καταστροφής που έχει υποστεί το σπήλαιο από αδαείς και αρχαιοκάπηλους. Επίσης αναφέρει ότι υπάρχουν τεμάχια οστών ανθρώπου και ότι βρέθηκαν βυζαντινά νομίσματα, πήλινα αγγεία καθώς και αγαλματίδια. (Γιώργος Χουτζαίος Σπήλαια Λέσβου 1989).

Τα επιπλέον δεδομένα γι’ αυτό το αξιόλογο σπήλαιο είναι, πως εδώ μέσα η πληθώρα των οστράκων από αγγεία, μελανόμορφα, και τεφρά Λεσβιακά, δείχνουν ότι μάλλον επρόκειτο για ένα ιερό σπήλαιο. Τα όστρακα δείχνουν αγγεία διαφόρων τύπων, πολύ καλής ποιότητας Αττικής Κεραμικής. Μελανόμορφα και ερυθρόμορφα, εμφανίζουν αποσπασματικές παραστάσεις, όπως της προβοσκίδας ελέφαντα. Λαβές, πυθμένες, χείλη κλειστών και ανοικτών τύπων. Αρκετά τα είδα βγαλμένα έξω από την είσοδο του σπηλαίου.

H ιδιαίτερη αυτή μορφή γαλακτώδους χρώματος, πυριτόλιθου (chert) εντοπίστηκε σαν το κύριο υλικό κατασκευής εργαλείων, σε προϊστορικές θέσεις γύρω από τον κόλπο της Γέρας (Λόφος Σκάλας Λουτρών, Ύψωμα Κοκότση Γέρας (αποκλειστικά αυτή η μορφή), Ακρόπολη στα Κόκαλα Πλωμαρίου και θέση Πλάτης Ακρασίου. Συνδέθηκε σε αρκετές θέσεις με πυθμένες των Κυαθίων, χαρακτηριστικών αγγείων της Μέσης και Ύστερης Χαλκοκρατίας. Η θέση του λατομείου(ων)είναι άγνωστη.

Το Ύψωμα

με την Προϊστορική θέση

με τον γαλακτώδη πυριτόλιθο

και μυλόλιθους

με το Ρωμαϊκό Λατομείο

εξαγωγής μαρμάρου

και αρκετών αρχιτεκτονικών μελών in situ