Στην Λαγκάδα

Ο Ταξιάρχης, (39^ο22.3066-25^ο93.6211) ένα εξωκλήσι, με μαρμάρινα μέλη παλιού ναού είναι το παρεκκλήσι του Μοναστηριού, και σίγουρα αποτελούσε την εκκλησία του Μεσαιωνικού Οικισμού. Αναφέρεται στα κτηματολόγια του 1840 και 1864. Νοτιότερα στην Λαγκάδα, δίπλα στο ποτάμι, βρίσκεται αγροικία, ίσως τυροκομείο, με Μεσαιωνική κεραμική και εκτεταμένα θεμέλια δίπλα της με τρεις βάσεις πιεστηρίων τσιπουριών (39^ο21.9798-25^ο 92.3389). Πρόκειται για τις βιοτεχνικές εγκαταστάσεις του μεγάλου Οικισμού, που αρχίζει από τον Ταξιάρχη και φθάνει κάτω από τον μεγάλο Νερόμυλο, 600 μέτρα χαμηλότερα, στην ανατολική όχθη του ποταμού, (39^ο 21.7538-25^ο 91.968) που αναφέρεται σαν «Μήλος» στο κτηματολόγιο του 1595 και μετά σαν θέση Παλιόμυλος (1840), ενώ το 1864 στην θέση παλαιόμυλος εμφανίζεται ο Νερόμυλος, που λειτουργεί. Το 1931 και το 1952 αναφέρεται πάλι η θέση Παλιόμυλος. Ο Νερόμυλος βρίσκεται νοτιότερα της βιοτεχνικής εγκατάστασης. Πρόκειται για κτιστό υδατόπυργο, με βαθμιδωτή πρόσοψη και προσαγωγό, που καταλήγει σε ανοικτό βαγένι, κόλουρης πυραμίδας, με επένδυση ορθογώνιες πλάκες. Το μνημείο φέρει επισημάνσεις με επιγραφές, διαφόρων περιόδων. Στο μέσον της δεύτερης βαθμίδας υπάρχει τετράγωνη πλάκα με σταυρό και αναφέρει 1859 /ΔΕΞΔ/ΓΒΡ ΗΛΜ/Χ-. Είναι ακριβώς η ημερομηνία που κτίστηκε ο Νερόμυλος στην θέση «Παλιόμυλος», που αναφέρει το κτηματολόγιο του 1864. (ΔΙ ΕΞΟΔΩΝ ΓΑΒΡΙΗΛ ΜΟΝΑΧΟΥ). Ο μοναχός Γαβριήλ, που κατάγεται από τα Τελώνια, στο κτηματολόγιο του 1864 κατέχει χωράφι στην περιοχή του Σιγρίου (σελ. 308). Στην επίστεψη της πρόσοψης υπάρχουν στην σειρά τρεις επιγραφές: Η μεσαία έχει σταυρό σε πλαίσιο και αριστερά του γράφει 1 ΑΒΓΟ/ΥΣΤΟ/1909. Κάποια ανακαίνιση του νερόμυλου. Η αριστερή πλάκα έχει χαραγμένη την επιγραφή με σταυρό: χριστός /ΓΡ 1947/ ΜΟΝΑΧΟ- Πρόκειται σίγουρα για ανακαίνιση και επαναλειτουργία του νερόμυλου, κατά τα δύσκολα χρόνια, όπου έλειπε το πετρέλαιο και ακούστηκε πάλι ο ήχος της μυλόπετρας στις ρεματιές. Η δεξιά πλάκα έχει μικρή δυσανάγνωστη γραφή. Επάνω από τις επιγραφές, υπάρχει κυβόλιθος με δύο ωοειδή, επιπεδόγλυφα σχήματα, τα οποία χαρακτηρίστηκαν σαν «Πέλματα». Έπειτα εδώ κάτω η περιοχή χρονολογείται στην Βυζαντινή-μεταβυζαντινή εποχή.

Τα «αφαιρετικά πέλματα» βρέθηκαν μέχρι στιγμής σε τρεις θέσεις της Ερεσίας. Στην Βρύση του «Κουρδώνη και Σταύβρου Καφπαβλή» στην Παναγιά της Ερεσού, σε ένα Ντάμι του Μαλλιόντα, προς τις πηγές του Αγίου Κωνσταντίνου και τελευταία σαν επίστεψη της πρόσοψης του Νερόμυλου στην ρεματιά της Λαγκάδας. Πρόκειται για ζεύγος ανάγλυφων, μακρόστενων με αποστρογγυλεμένα άκρα, μορφών, αρκετά ογκωδών, σε σχέση με τα επιπεδόγλυφα πέλματα. Αυτή η σχέση με τους Υδροκίνητους Αλευρόμυλους (Υψηλό και ρεματιά νερόμυλων Μαλλιόντα, ίσως και του Καράσαρη της Ερεσού, στην βρύση), η ομοιότητα με Σπόρο σιτηρών ή και με καρβέλι ψωμιού, μου δίνει το δικαίωμα να υποστηρίξω, ότι αυτά τα τρία ζεύγη έξεργων παραστάσεων, ΑΠΟΤΕΛΟΥΝ ΣΧΗΜΑΤΟΠΟΙΗΜΕΝΟΥΣ ΣΠΟΡΟΥΣ ΣΙΤΗΡΩΝ Η ΑΡΤΟΥ, που παρουσιάζονται παραστατικότατα στο παράδειγμα της Κρήτης. Πρόκειται για μια δεύτερη μορφή «εραλδικών εμβλημάτων», ίσως πολύ νεότερων, από αυτή των πασίγνωστων πελμάτων. Δίπλα στον νερόμυλο υπάρχει ένα αστέγαστο ιερό, που λατρεύεται σαν Αγία Παρασκευή (39^ο21.7264-25^ο 92.0216).

1. Τον νερόμυλο βρήκε και περιέγραψε ο Βασ. Κουμαρέλας- Ο Ιστορικός Νερόμυλος της Μονής Υψηλού Λέσβου Λεσβιακό Ημερολόγιο 2020, σελ. 189)

2. (Μάκης Αξιώτης Σιτηρά Satis informe Εμπρός 8 -6-2019)

και ο Παλιόμυλος

Με την Ιστορημένη Πρόσοψη (φωτ Β. Κουμαρέλας)

με «το μόρφωμα του σιταριού» όπως στην βρύση της Ερεσού

και του Βούρκου

Η Μονή του 1901 (Κρέτσμερ) χωρίς καστρόπυργους

Η εξωτερική πύλη του 1901

χωρίς το «αυθαίρετο σκέπασμα».