Όλοι έχουν λίγο ή πολύ δει κάποια επεισόδια του νέου τηλεοπτικού παιχνιδιού «Survivor», που έρχεται κάθε βράδυ στις μικρές οθόνες του σπιτιού μας. Στο κοινό των εφήβων, τα ποσοστά τηλεθέασης αγγίζουν το 70%. Προσωπικά η κόρη μου, το παρακολουθεί μανιωδώς, ευτυχώς χωρίς να μπαίνει στη διαδικασία να ψηφίζει. Αναπόφευκτα όλη η οικογένεια αναγκαστικά βλέπει το αμφιλεγόμενο θέαμα με στόχο να μπορέσει να προκαλέσει συζήτηση σε θέματα που προκύπτουν και είναι τουλάχιστον αντικοινωνικά και «ανήθικα». Όπως για παράδειγμα, ο αθέμιτος ανταγωνισμός και η «ανθρωποφαγία». Για να μπορέσω να αποκτήσω κάποιο ενδιαφέρον για το «παιχνίδι», παρακολουθώ με ερευνητικό βλέμμα τα δρώμενα προκειμένου να δω τους μηχανισμούς λειτουργίας μιας ομάδας. Παραθέτοντας κάποιες θεωρητικές αρχές λειτουργίας της ομάδας, ελπίζω να σας βοηθήσω και σας να κάνετε το ίδιο.

Η ομάδα αποτελείται από τουλάχιστον τρία μέλη ώστε να υπάρχει η δυνατότητα ανάπτυξης διαπροσωπικών σχέσεων. Ο κοινός σκοπός είναι απολύτως απαραίτητος για την ύπαρξη μιας ομάδας. Στην περίπτωση του παιχνιδιού, ο κοινός σκοπός των ομάδων είναι η επιβίωση κάτω από δύσκολες συνθήκες (όπως π.χ. πείνα και καιρικές συνθήκες), ταυτόχρονα όμως υπάρχει ο ατομικός στόχος του κάθε μέλους για την κατάκτηση της πρώτης θέσης και του χρηματικού επάθλου, ο οποίος αλλοιώνει τον κοινό σκοπό.

Το δεύτερο βασικό στοιχείο μιας ομάδας, αφορά στην κοινή αναγνώριση από τα μέλη της ομάδας, των ορίων της και της σχέσης της με άλλες ομάδες. Στην περίπτωση του παιχνιδιού, η σχέση των δύο ομάδων, «Μαχητών» και «Διασήμων», είναι απολύτως ανταγωνιστικές.

Το τρίτο στοιχείο σχετίζεται με την ικανότητα της ομάδας να υποδέχεται νέα μέλη ή να χάνει τα υφιστάμενα μέλη της χωρίς το γεγονός αυτό να προκαλεί ιδιαίτερη αγωνία για την επιβίωση ή την απώλεια της μοναδικότητας της. Η υποδοχή του «Ντάνου» στην ομάδα των «Διασήμων», έγινε πολύ νωρίς πριν καλά - καλά «δέσει» η ομάδα και αποκτήσει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της και είναι δύσκολο να αξιολογήσει κανείς την επίδραση του στην ομάδα. Οι απώλειες των μελών φαίνεται να επηρεάζουν συναισθηματικά κάποια μέλη των ομάδων αλλά δεν απειλούν μέχρι τώρα ιδιαίτερα τη συνοχή τους.

Το τέταρτο βασικό στοιχείο αφορά τη δυνατότητα και την ελευθερία υπο-ομάδων, οι οποίες μπορούν να καταλάβουν το δικό τους χώρο και να αξιοποιηθούν ως μέρος της λειτουργίας της ευρύτερης ομάδας. Στο «παιχνίδι» έχουμε παρατηρήσει να υπάρχουν υπο-ομάδες που συγκροτούνται κυρίως με βάση την κοινή ψυχολογία των μελών ή πιθανώς και την κοινή στρατηγική στο «παιχνίδι». Το γεγονός αυτό χαρακτηρίζεται ως φυσικό και δεν θα πρέπει να ενοχλεί τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας εκτός και αν κανείς αισθάνεται απομονωμένος και δεν μπορεί να ενταχθεί σε κάποια υπο-ομάδα.

Το πέμπτο στοιχείο προϋποθέτει την αναγνώριση της συνεισφοράς κάθε μέλους της ομάδας αλλά και τη δυνατότητα για ελεύθερη κίνηση και έκφραση εντός των ορίων της ομάδας. Η αναγνώριση της συνεισφοράς κάθε μέλους της ομάδας, συνδέεται και με το φόβο του αποκλεισμού και άρα της απόρριψης από τους άλλους. Σε ψυχικό επίπεδο, η απόρριψη φαίνεται να αποτελεί μια λιγότερο ή περισσότερο τραυματική εμπειρία ανάλογα με τις προσωπικές αντοχές και την ευαλωτότητα κάθε ατόμου. Η απόρριψη του ατόμου από την ομάδα στην οποία επιθυμεί να είναι μέλος, φαίνεται ότι το αφήνει έκθετο στη διαρκή αναζήτηση αποδοχής, η οποία, όταν δεν ικανοποιείται στο πλαίσιο μιας σχετικά υγιούς και ασφαλούς ομάδας, θα αναζητήσει διέξοδο μέσα σε ομάδες που θεωρούνται περιθωριακές. Η ένταξη στις περιθωριακές ομάδες επενδύεται από το άτομο με ισχυρά συναισθήματα τα οποία φαίνεται να κυριαρχούν της λογικής. Ο κανόνας του «παιχνιδιού» για απομάκρυνση των μελών μετά από ψηφοφορία, εξ ορισμού διαταράσσει τη συνοχή της ομάδας. Και τελείως τεχνηέντως αφήνει το άτομο να ζήσει μέσα στην ομάδα για μερικές ακόμη μέρες, προκειμένου να φανούν τα σημάδια της κρίσης στην ομάδα.

Τελευταίο στοιχείο της ομάδας είναι να αναγνωρίζει και να αντιμετωπίζει τα λάθη της. Χαρακτηριστικό παράδειγμα δυσκολίας αναγνώρισης και αντιμετώπισης των λαθών, είναι η περίπτωση κατά την οποία η ομάδα θεωρεί πως απειλείται η υπόστασή της από εξωτερικούς παράγοντες, όπως μπορεί να συμβαίνει σε περιόδους κοινωνικής και οικονομικής κρίσης. Η πείνα στο «παιχνίδι» αποτελεί μια τέτοια απειλή. Τα έντονα συναισθήματα που βιώνει σε αυτήν την περίπτωση η ομάδα, είναι το αυξημένο άγχος, ενώ τα ευάλωτα άτομα τείνουν να προσωποποιούν και να μεγεθύνουν τις συνέπειες που ενδέχεται να υπάρξουν από τις όποιες μεταβολές υποστεί η ομάδα. Η μη αναγνώριση των λαθών μειώνει και απειλεί τη συνοχή της ομάδας.

Χαράλαμπος Παυλόπουλος και Άννα Τσιμπουκλή «Δυναμική των ομάδων και αλλαγή στους οργανισμούς». Εκδόσεις Τόπος 2016.