Στις ομάδες που βρίσκονται σε κρίση εμφανίζεται συνήθως το φαινόμενο της «τυφλής» ομαδικής σκέψης. Τα ερεθίσματα που έρχονται από το εξωτερικό περιβάλλον ερμηνεύονται κατά τρόπο στρεβλό και συνήθως παράλογο. Η ομαδική τυφλή σκέψη επηρεάζεται από μια ηγεσία αυταρχική, από την ομοιογένεια της ομάδας και από την απομόνωσή της από εξωτερικές επιρροές. Μπορεί να οδηγήσει σε καταστροφικές αποφάσεις προς χάριν της συμμόρφωσης ή της διατήρησης της ισορροπίας της ομάδας. Απαιτείται συνήθως σε αυτές τις περιπτώσεις, ομοφωνία της ομάδας με οποιοδήποτε κόστος. Έτσι καταπνίγονται οι διαφορετικές απόψεις και φωνές για την ύπαρξη άλλων εναλλακτικών λύσεων καθώς αυτές οι φωνές βιώνονται ως απειλητικές για την ύπαρξη της ομάδας.

Η εξάρτηση από την ηγεσία φαίνεται να δημιουργεί στην ομάδα αίσθημα ασφάλειας και ψευδούς προστασίας καθώς τα μέλη εκχωρούν στον ηγέτη το δικαίωμα του απόλυτου ελέγχου της κατάστασης, διατηρώντας τα ίδια μια παθητική στάση. Η εξάρτηση συνδέεται με εξιδανίκευση του ηγέτη από την ομάδα η οποία τείνει να του αποδίδει «θεϊκές ιδιότητες». Τα μέλη της ομάδας ζητούν από τον ηγέτη να τα προστατεύσει από τις απαιτήσεις εκπλήρωσης των πραγματικών στόχων της ομάδας. Έτσι η ομάδα γίνεται επιθετική απέναντι σε όποιον προτείνει επιστημονικές μεθόδους και δράση ως η δύναμη να απορρέει με τρόπο μαγικό από τον ηγέτη.

Η εξάρτηση από τον ηγέτη συνήθως παρεμποδίζει την είσοδο και την ουσιαστική επεξεργασία των πληροφοριών, η ανάπτυξη της κριτικής σκέψης δημιουργεί δυσαρέσκεια. Τα μέλη παλινδρομούν σε μια βρεφική κατάσταση αναζητώντας ασφάλεια και προστασία και μεταβιβάζουν τις προσδοκίες και τις επιθυμίες τους σε μια πατρική ή μητρική φιγούρα σε μια υποτιθέμενη πανίσχυρη οικογένεια. Τους ρόλους αυτούς αναλαμβάνει μια ηγετική ομάδα η οποία ως αντίβαρο, ζητά από τα μέλη της ομάδας συμμόρφωση και υποταγή στην υλοποίηση των αποφάσεων.

Οι ομάδες αυτές στις οποίες επικρατεί η τυφλή σκέψη, χαρακτηρίζονται από ισχυρούς εσωτερικούς δεσμούς και υψηλό βαθμό συνοχής. Παράλληλα όμως υπάρχει απομόνωση από το εξωτερικό περιβάλλον, φιλτράρεται η πληροφόρηση και η ομάδα υπερεκτιμά την ηθική της υπεροχή έναντι τρίτων. Η ανάδειξη της ηθικής ως πρωταρχικού πλεονεκτήματος έναντι των άλλων, περιορίζει τις διαφωνίες καθώς αυτές εκλαμβάνονται ως αμφισβήτηση, προβοκάτσια ή ακόμη και ως προδοσία εκ των έσω. Η ομαδική τυφλή σκέψη στηρίζεται σε εκλογίκευση, σε στερεότυπα αλλά και στις πιέσεις που ασκούνται στα μέλη για συμμόρφωση σε μια συγκεκριμένη απόφαση που λαμβάνεται κάτω από την πίεση του χρόνου. Με τον τρόπο αυτό η ομάδα οδηγείται σε μια κατάσταση αυτολογοκρισίας και συλλογικής αυταπάτης. Αποτέλεσμα είναι να επιλέγεται συνήθως ως μόνη σωστή απόφαση, αυτή που προωθείται από την ηγεσία, η οποία μάλιστα εμφανίζεται ως ομόφωνη καθώς οι εσωτερικές διαφωνίες έχουν εξουδετερωθεί και η σιωπή εκλαμβάνεται ως συναίνεση. Στη διεργασία αυτή, η ομάδα κατασκευάζει ή ανακαλύπτει εξωτερικούς εχθρούς, ενώ οι διαφωνούντες εντός της ομάδας μετατρέπονται σε αποδιοπομπαίους τράγους προκειμένου να ενισχυθεί η συνοχή της.

Η αποφυγή του φαινομένου της ομαδικής τυφλής σκέψης προϋποθέτει την ανοικτή συζήτηση εναλλακτικών λύσεων, την ανάλυση του χειρότερου σεναρίου και του τρόπου αντιμετώπισής του, την αξιολόγηση των ιδεών από «συνηγόρους του διαβόλου» και στη μη υιοθέτηση από τους ηγέτες άκριτα ενός μόνο σεναρίου.

Χαράλαμπος Παυλόπουλος και Άννα Τσιμπουκλή «Δυναμική των ομάδων και αλλαγή στους οργανισμούς». Εκδόσεις Τόπος, 2016.