Στις 7/2 /2025 έγινε στο κοιμητήριο της Καλλιθέας η κηδεία του τρίχρονου Άγγελου, του αδικοχαμένου παιδιού που βρήκε τραγικό θάνατο μετά από τη βάναυση κακοποίηση που υπέστη από αυτούς που όφειλαν να τον περιβάλλουν με στοργή και αγάπη, από τη μητέρα του και τον σύντροφό της. Ο μικρός Άγγελος έφυγε και πήγε να κατοικήσει στην γειτονιά των αγγέλων, στον ουρανό. Κάποιος είπε πως ο θάνατος του γονιού συνενώνει τα αδέλφια , ο θάνατος του δασκάλου συνενώνει τους μαθητές και ο θάνατος του αρχηγού συνενώνει τους οπαδούς. Με αυτό τον τρόπο επιχειρούν οι άνθρωποι να ξαναφέρουν στη ζωή την αγαπημένη τους παρουσία που έφυγε και άφησε ένα κενό. Ο θάνατος του μικρού Άγγελου συνένωσε όλη την Ελλάδα. Πλήθος κόσμου συνόδεψε το άτυχο παιδί μέσα σε ένα κλίμα άφατης θλίψης και συγκίνησης στην τελευταία του κατοικία και αμέτρητα ήταν τα στεφάνια που έστειλαν άνθρωποι από όλη την Ελλάδα συμμετέχοντας στο πανελλήνιο πένθος , άνθρωποι που μπορεί να μη γνώριζαν τον Άγγελο, αλλά προσεύχονταν όλο αυτό το διάστημα του μαρτυρίου του να γίνει κάποιο θαύμα , σαν να ήταν δικό τους παιδί.

Παρών στην κηδεία, όπως αναφέρθηκε, ήταν και ο βιολογικός πατέρας του Άγγελου συνοδευόμενος από τη σύντροφό του, τη στιγμή που η βιολογική του μητέρα και ο σύντροφός της είναι έγκλειστοι στη φυλακή για το ανοσιούργημα που διέπραξαν. Αυτό το σύμπλεγμα μπορεί να εξηγήσει, θαρρώ, γιατί φτάσαμε να θρηνούμε την απώλεια ενός μικρού και αθώου παιδιού. Ο ιερός θεσμός της οικογένειας, αυτός που θεωρούνταν και θεωρείται «μυστήριο» από την Εκκλησία, έχει τελείως ευτελιστεί με ευθύνη και της πολιτείας. Η μικρή αυτή κοινωνία από την οποία εξαρτάται η ηθική ποιότητα της ευρύτερης κοινωνίας που περιέχει όλες τις οικογένειες έχει τελείως απαξιωθεί. Ο θεσμός αυτός είναι «προσβάσιμος» σε όλους , ακόμη και σε εκείνους που είναι ακατάλληλοι να γίνουν γονείς, και κανείς δεν μπορεί να τους εμποδίσει.

Ένα άλλο ερώτημα που προκάλεσε ο θάνατος του μικρού Άγγελου είναι η στάση που τηρεί ο κοινωνικός περίγυρος απέναντι σε παρόμοια γεγονότα. Πολλοί διερωτώνται αν κανείς δεν πήρε είδηση και να καταγγείλει αυτά που συνέβαιναν σε αυτή την οικογένεια. Είναι βέβαιο πως πολλοί γνώριζαν, αλλά κανείς δε μιλούσε, γιατί κανένας σήμερα δεν αισθάνεται πως είναι «πολίτης», πως πρέπει να μην ενδιαφέρεται μόνο για τον εαυτό του, αλλά να νοιάζεται και για τους άλλους. Όταν ρώτησαν τον Σόλωνα ποια πολιτεία έχει την πιο καλή διοίκηση, αυτός απάντησε «αυτή στην οποία αυτοί που δεν πέφτουν θύματα αδικίας αποκαλύπτουν και τιμωρούν αυτούς που διαπράττουν την αδικία καθόλου λιγότερο από αυτούς που αδικούνται» (Πλούταρχος, Σόλων ΧVΙΙΙ 88: εν ηι των αδικουμένων ουχ ήττον οι μη αδικούμενοι προβάλλονται και κολάζουσι τους αδικούντας). Και ο Πλάτων λέει πως «είναι άξιος τιμής όποιος δεν αδικεί και όποιος δεν επιτρέπει στους άλλους να αδικούν , αλλά καταγγέλλει στους άρχοντες την αδικία τους είναι άξιος διπλάσιας τιμής. Όποιος όμως και βοηθά όσο μπορεί τους άρχοντες στην επιβολή των τιμωριών , αυτός είναι τέλειος πολίτης και νικητής στην αρετή» (Νόμοι Ε 730 d). Ο Δημοσθένης, πάλι, φαίνεται πως δικαιολογεί αυτή τη στάση λέγοντας στον λόγο του Κατά Μειδίου πως «πρέπει κανείς να βοηθά και να ενισχύει τους νόμους, όπως θα βοηθούσε τον εαυτό του, αν αδικούνταν, και οφείλει να θεωρεί τα αδικήματα που στρέφονται εναντίον των νόμων δημόσια εγκλήματα, όπου και αν διαπιστώνονται…..» (225: δει τοίνυν τούτοις βοηθείν ομοίως ώσπερ αν εαυτώι τις αδικουμένωι, και τα των νόμων αδικήματα καινά νομίζειν , εφ’ ότου περ αν λαμβάνηται…).

Για την αδιάφορη αυτή στάση των ανθρώπων ευθύνονται πολλοί παράγοντες και ιδιαίτερα το γεγονός πως , ενώ το σχολείο προσπαθεί να καλλιεργήσει στους μαθητές το λεγόμενο «κοινωνικό ιδεώδες», η οικογένεια και η κοινωνία προσανατολίζουν τα παιδιά στο λεγόμενο «ατομικιστικό ιδεώδες», αυτό που τα κάνει να νοιάζονται μόνο για τον εαυτό τους και να αδιαφορούν για τους άλλους. Η έννοια της «θυσίας» είναι άγνωστη στη σημερινή κοινωνία. Η Ελένη Βακαλό στο ποίημά της «Πώς έγινε ένας κακός άνθρωπος» δίνει μια εξήγηση αυτής της συμπεριφοράς. Αυτή λέει: «Θα σας πω πώς έγινε// Έτσι είναι η σειρά// Ένας μικρός καλός άνθρωπος αντάμωσε στο// δρόμο του ένα χτυπημένο// Τόσο δα μακριά από κείνον ήτανε πεσμένος και// λυπήθηκε// Τόσο πολύ λυπήθηκε// που ύστερα φοβήθηκε// Πριν κοντά του να πλησιάσει για να σκύψει να// τον πιάσει , σκέφτηκε καλύτερα// Τι τα θες τι τα γυρεύεις// Κάποιος άλλος θα βρεθεί από τόσους εδώ γύρω,// να ψυχοπονέσει τον καημένο// Και καλύτερα να πούμε // Ούτε πως τον έχω δει// Και επειδή φοβήθηκε// Έτσι συλλογίστηκε//Τάχα δεν θα είναι φταίχτης, ποιον χτυπούν χωρίς// να φταίξει;// Και καλά του κάνουνε αφού ήθελε να παίξει με τους // άρχοντες// Άρχισε λοιπόν και κείνος// από πάνω να χτυπά// Αρχή του παραμυθιού καλημέρα σας».

Το «εγώ θα βγάλω το φίδι από την τρύπα;» ή « εγώ θα βγάλω τα κάστανα από τη φωτιά;» είναι αυτό που ρυθμίζει τη συμπεριφορά των ανθρώπων στη σύγχρονη κοινωνία. Τούτο πηγαίνει τη σκέψη μου πολλά χρόνια πίσω, τότε που ως μαχόμενος εκπαιδευτικός συζητούσα με τους μαθητές μου διάφορα ηθικά θέματα. Όλοι, βέβαια, ήθελαν να ζουν σε μια καλύτερη κοινωνία. Εγώ τους έλεγα πως η βελτίωση της ζωής και της κοινωνίας απαιτεί θυσίες και τους ρωτούσα αν ήταν διατεθειμένοι να θυσιαστούν αυτοί ή να θυσιάσουν κάποιο αγαθό τους, για να ζήσουν οι επόμενοι μια καλύτεροι ζωή. Τους έφερνα μάλιστα ως παράδειγμα αυτούς που «θυσιάστηκαν» στο Πολυτεχνείο. Έλεγα ότι αυτοί δε χάρηκαν την καλύτερη ζωή που εξασφάλισε η θυσία τους, αλλά οι επόμενοι. Και, θυμάμαι, μια φορά ήρθε η παρατήρηση από κάποιο μαθητή, ότι και αυτοί, αν ήξεραν πως θα πεθάνουν, δε θα πήγαιναν στο Πολυτεχνείο! Αυτό μου φέρνει στο νου τον λόγο του Διόδοτου που παραδίδει ο Θουκυδίδης. Αυτός εύστοχα παρατηρεί πως δύο είναι οι παράγοντες που ρυθμίζουν τις πράξεις των ανθρώπων, η ελπίδα και ο έρωτας, η επιθυμία, ο έρωτας προηγούμενος και η ελπίδα ακολουθώντας, πράγμα που σημαίνει ότι ο άνθρωπος κινείται σε εκείνο που επιθυμεί ,αλλά ελπίζει παράλληλα πως η δράση του θα έχει αίσιο τέλος και δε θα δημιουργήσει προβλήματα (Γ 45. 25: η τε ελπίς και ο έρως επί παντί, ο μεν ηγούμενος, η δ’ εφεπομένη, και ο μεν την επιβουλήν εκφροντίζων , η δε την ευπορίαν της τύχης υποτιθείσα).

Ο μικρός Άγγελος μπορεί να έφυγε, αλλά η παρουσία του είναι ζωντανή ανάμεσά μας μετά από τη γενναιόδωρη πράξη της γιαγιάς του να δωρίσει τα όργανά του σε συνανθρώπους μας που τα είχαν ανάγκη. Είναι μια από τις περιπτώσεις που η ζωή νικά τον θάνατο. Αυτό αναδεικνύει τον μικρό Άγγελο «σύμβολο» σε μια κοινωνία που έχει στερέψει από υγιή ιδανικά!