«Στο νησί που γεννήθηκα οι άνθρωποι (δηλαδή οι πλούσιοι) θα μπορούσανε να θαυμάσουν περισσότερο το Σάντσο Πάντσα παρά το Δον Κιχότη. Είταν τότε όλοι τους πραχτικοί και τεμπέληδες νοικοκυραίοι, τοκογλύφοι από την Αίγυπτο και έμποροι λαδάδες χωρίς μεγάλους ορίζοντες. Την άσκοπη θυσία τη θεωρούν κουταμάρα.

Οι φτωχοί πάλε, αυτούς ποιος τους λογαριάζει;» 

Με τα λόγια αυτά ξεκινά το αγαπημένο βιβλίο «Τότε που ζούσαμε» ο μεγάλος μας λογοτέχνης Ασημάκης Πανσέληνος, ένα βιβλίο που έγραψε στην περίοδο της χούντας, κάνοντας αναδρομή στην ζωή του στο ταραχώδες πρώτο μισό του 20ου αιώνα. Ένα βιβλίο ύμνος για τη Λέσβο και τους ανθρώπους της, που μέσα από τις αντιθέσεις τους όπως προβάλλονται από τις πρώτες γραμμές της γραφής του Ασ. Πανσέληνου, δημιουργούν αυτό το περίεργο κράμα ανθρώπων, ευλαβών χριστιανών, αστών και αγροτών, πλουσίων και φτωχών, αριστερών και δεξιών, που χαρακτηρίζουν το νησί.

Κουταμάρα λοιπόν η άσκοπη θυσία. Κάπως έτσι μάλλον στο νησί μας ο χαζός χαρακτηρίζεται «αγαθός».

Ο «καλός καγαθός» ήταν στην αρχαία Ελλάδα ο ιδανικός πολίτης, αυτός που συνδύαζε το ωραίο και την εξωτερική ομορφιά με την αρετή, που τον συνόδευε σε κάθε πράξη του στο δημόσιο βίο. Ήταν ο Πολίτης που συμμετείχε ενεργά σε ζητήματα όχι μόνο του οίκου του αλλά και της Πολιτείας, της κοινωνίας, σε αντίθεση με τον «ιδιώτη» που έστεκε αδιάφορος και ασυγκίνητος για τα δημόσια πράγματα, που ενδιαφερόταν μόνο για την εξασφάλιση των συμφερόντων του οίκου του. Ο ιδιώτης χαρακτηριζόταν από την έλλειψη αγωγής και παιδείας και σε συνέχεια αυτού φτάσαμε σήμερα σε πολλές γλώσσες να χρησιμοποιείται η λέξη για να δείξει τον βλάκα, τον ηλίθιο (idiot στα αγγλικά και γαλλικά, idiota στα ισπανικά και ιταλικά).

Όμως το «αγαθός» πλέον στη σύγχρονη Ελλάδα, χαρακτηρίζει τον πράο και καλοσυνάτο που καταλήγει στον αφελή, τον «αγαθιάρη», τον χαζό όπως αναφέραμε στο νησί μας.

Όλα αυτά μου ήρθαν τις τελευταίες ημέρες στο μυαλό μου καθώς με την «ευκαιρία» του προσφυγικού φουντώνει και πάλι η συζήτηση για τον εθελοντισμό, την αλληλεγγύη, την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Έχουμε φτάσει πλέον στην κοινωνία μας ο «ανθρωπιστής», ο «αλληλέγγυος», ο «δικαιωματικός» (νέα έκφραση για αυτόν που προασπίζεται τα δικαιώματα) να είναι προσβλητική βρισιά. Οι συμπολίτες μας αυτοί, στην καλύτερη των περιπτώσεων είναι ηλίθιοι (σε αντίθεση με την αρχαιοελληνική έννοια του ιδιώτη που αναφέραμε παραπάνω), στη χειρότερη τα «παίρνουν» και έχουν οικονομικά συμφέροντα για να έχουν αυτή τη στάση.

Δεν νοείται η έκφραση αλληλεγγύης σε συνανθρώπους μας χωρίς δόλο, αλληλεγγύης που εκφράζεται από την προσωπική μας αδυναμία να κάνουμε δεκτή την προσβολή στοιχειωδών δικαιωμάτων συνανθρώπων μας ανεξάρτητα από τα πρόσκαιρα προσωπικά - ιδιωτικά «οφέλη» καθώς κάθε τι άλλο θα είναι δυσβάσταχτο.

Και αυτό έχει να κάνει με την προσωπική στάση του καθενός μας στη δημόσια ζωή, ως Πολίτης που, στο μερίδιο που του αναλογεί, με τη θέση και την προσωπική του στάση διαμορφώνει τη στάση της κοινωνίας, ως ένα προσωπικό στοίχημα που πρέπει να κερδηθεί, όπως πολύ σωστά εκφράζεται από τα λόγια του μεγάλου Ν. Καζαντζάκη στην Ασκητική. 

«Ν’ αγαπάς την ευθύνη. Να λες: Εγώ, εγώ μονάχος μου έχω χρέος να σώσω τη γης. Αν δε σωθεί, εγώ φταίω». 

Ο καθένας και η καθεμιά μας ας δώσει την προσωπική του απάντηση.

  Μιχάλης Μπάκας