Είναι γνωστό ότι χώρα μας περνά τα τελευταία χρόνια μια δοκιμασία εν πολλοίς αναμενόμενη λόγω του προτέρου βίου μας, και όλοι είμαστε σκοτισμένοι και ανήσυχοι. Ωστόσο, είμαι εξίσου βέβαιος ότι ορισμένες ιστορικές επέτειοι δεν πρέπει να περνούν απαρατήρητες, επειδή μας δίνουν τη δυνατότητα να επαναφέρουμε στη μνήμη μας ποια σημαντικά επιτεύγματα πραγματοποιήσαμε τα τελευταία 200 περίπου χρόνια.

Τα γράφω αυτά επειδή εφέτος κλείνουν 200 χρόνια (1814 - 2014) από τη σύσταση της Φιλικής Εταιρείας, της σπουδαιότερης πολιτικής οργάνωσης του Ελληνισμού, που με μοναδικό τρόπο έθεσε ως στόχο την επίλυση του ελληνικού προβλήματος, μέσω της επαναστατικής δράσης, που θα ανελάμβαναν από μόνοι τους οι Έλληνες.

Εμείς οι Λέσβιοι, πέρα από κάθε αίσθημα ανόητου τοπικισμού, πρέπει με την ευκαιρία να θυμηθούμε πάλι το φλογερό Λέσβιο μεγαλέμπορο, πατριώτη και σημαίνοντα Φιλικό, τον Παλαιολόγο Λεμονή. Άλλωστε το όνομά του, ως αποτέλεσμα της πατριωτικής δράσης του, έχει ξεφύγει από το στενό λεσβιακό περίβλημα και έχει ενταχθεί στα γενικά βιβλία της ελληνικής ιστορίας.

Σήμερα όμως θέλω να παρουσιάσω, μέσω του φιλόξενου «Εμπρός», και μια άλλη πτυχή της δράσης του, η οποία είναι βέβαια γνωστή στους ειδικούς αλλά νομίζω ότι χρειάζεται να γίνει η επισήμανσή της και από τις στήλες μιας λεσβιακής εφημερίδας.

Πρόκειται για τη δράση του ως χορηγού στην έκδοση βιβλίων και κυρίως βιβλίων που εντάσσονται στο πλαίσιο δράσης του κινήματος Νεοελληνικού Διαφωτισμού, με την τεράστια συμβολή του στην έκρηξη της Ελληνικής Επανάστασης και δημιουργία του ελληνικού κράτους.

Το 1988, λοιπόν, δημοσιεύτηκε στο περιοδικό του Κέντρου Νεοελληνικών Ερευνών «Τετράδια Εργασίας», τόμ. 10, μια εργασία του ιστορικού Γιάννη Κόκκωνα για την Αγγελία έκδοσης ενός βιβλίου που τελικά εκδόθηκε το 1818 στο Παρίσι. Πρόκειται για το σπουδαίο έργο τού Ζαν-Ζακ Ρουσσώ «Λόγος περί αρχής και βάσεως της ανισότητος των ανθρώπων προς αλλήλους».

Το βιβλίο λοιπόν αυτό είχε μεταφρασθεί στα ελληνικά από τα γαλλικά, αλλά έπρεπε να βρεθούν τα απαραίτητα χρήματα για να τυπωθεί, πρόβλημα που έλυσε ο πλούσιος συμπατριώτης μας. Έτσι, όπως δηλώνεται, επί του βιβλίου, ο Λέσβιος μεγαλέμπορος, με καταστήματα στην Κωνσταντινούπολη και στην Οδησσό της Ρωσίας, Παλαιολόγος Λεμονής, ανέλαβε να χορηγήσει την έκδοση. Η σχετική επί λέξει αναγραφή αναφέρει: «Δαπάνη του τιμιωτάτου και φιλογενούς, Κυρίου Παλαιολόγου Λεμονή» και λίγο παρακάτω, στα Προλεγόμενα του βιβλίου θα συμπληρώσει ο γνωστός Νικόλαος Πίκκολος: «Ο φιλογενής και έντιμος Κύριος Παλαιολόγος Λεμονής επρόσφερε προθύμως την δαπάνην του τύπου». Όπως μάλιστα αναφέρει ο συγγραφέας της μελέτης που μνημονεύω, Γιάννης Κόκκωνας, «ήταν φυσικό η χρηματοδότηση της έκδοσης ενός τέτοιου έργου να προέλθει από τον χώρο των προοδευτικών εμπόρων».

Το έργο τού Ρουσσώ μεταφράστηκε, όπως αναφέρει ο τίτλος του βιβλίου και η Αγγελία, από το Δημ. Αριστομένη, που μάλλον είναι ψευδώνυμο του γνωστού λογίου Σπυρίδωνα Βαλέτα. Ο ίδιος θα προσφωνήσει έτσι το Λεμονή στην αρχή του βιβλίου: «Αγαπητέ! Εάν τοιούτων συγγραφέων ανάγνωσις, οποίος είναι ο Ι. Ι. Ρουσσώς, υπόσχεται ωφέλιμον εις τους αναγνώστας, μελετώντες τον παρόντα λόγον οι Έλληνες, δεν πρέπει να ευγνωμονώσι προς εμέ τον μεταφραστήν, αλλά προς ΣΕ τον εκδότην. Προ πολλού μεταφρασθείς, έμελλε να μείνη ανέκδοτος εις περισσότερον έτι χρόνον, εάν ο φιλόκαλος Παλαιολόγος δεν εφρόντιζε περί αυτού με τρόπον Ελληνικώτατον. Μόλις ήκουσες τον λόγον υπέρ του καλού, και επλεόνασες την χάριν φιλοτιμότατα· και ούτω δεν έμεινες εις την δευτέραν τάξιν των επαινετών ανδρών, πειθόμενος, κατά τον Ησίοδον, προς τον Ευ ειπόντα, αλλ’ ανέβης εις την πρώτην, αυτός νοήσας, και ορμήσας οίκοθεν εις το κρείττον και γενναιότερον. Είθε και άλλοι των ομογενών να κινηθώσιν ούτως υπέρ της Πατρίδος, απολαμβάνοντες, κατά δύναμιν, την Ζωσιμαίαν ταύτην ηδονήν, ήτις μετά την απόλαυσιν διαμένουσα, εις αιώνα τέρπει την καρδίαν,
Υγίαινε και ευτύχει».

Αυτά λοιπόν έπραττε στα 1817 ο σπουδαίος συμπατριώτης, ενώ λίγο αργότερα θα τα δώσει όλα για την ελευθερία της πατρίδας.