Λίγα μέτρα μακριά από τον καταυλισμό του Δήμου στον Καρά Τεπέ, μια άλλη ιστορία προσφυγιάς και μετανάστευσης ξετυλίχθηκε με τα πιο όμορφα τραγούδια από τη μουσική κομπανία του Δημήτρη Μυστακίδη το περασμένο Σάββατο στο «Κτήμα Οινοφόρος». Δεν ήταν μόνο οι ρεμπέτικες και λαϊκές φωνές ή οι λαϊκές κιθάρες, ούτε ο Σόλων Λέκκας με τον αμανέ του που ανέβηκε στη σκηνή και μας έκανε να συγκινηθούμε. Ούτε ακόμα η Μυτιληνιά Χρυσή Βέκιου που δεν δίστασε να ανέβει και να μας μαγέψει με τη φωνή της. Ήταν και το μεγάλο μέρος που αφιέρωσε στο πρόγραμμά του ο Δημήτρης Μυστακίδης για να μιλήσει για τους δικούς μας μετανάστες του 1920 και του 1930 που ξεπουλούσαν ό,τι είχαν και δεν είχαν για ένα πανάκριβο εισιτήριο προς την «Αμέρικα», αφήνοντας πίσω οικογένειες και θεωρώντας ότι θα χτίσουν τη μεγάλη ζωή. Φυσικά πολύ λίγοι τα κατάφεραν.

Το ρεμπέτικο

Με πολυμέσα, ήχο και εικόνα ο Δημήτρης Μυστακίδης παρουσίασε τη λογοκρισία στο ρεμπέτικο τραγούδι και τι έγραφαν οι περισσότεροι δημοσιογράφοι, λογοτέχνες, μουσικοί που ξεσπάθωναν εναντίον του ανατολίτικου, «αμανετζίδικου», όπως ονομαζόταν τότε, τραγουδιού. Χαρακτηριστικό είναι το χρονογράφημα του Ζαχαρία Παπαντωνίου, (Ιούνιος 1917, Εφημερίδα «Εμπρός»): «Ή εγώ καταδιώκομαι από την τουρκική μουσική ή συμβαίνει κάτι σοβαρότερον. Ότι ο αμανές έγινε το τραγούδι του Έλληνος. (…) Τι είναι αυτό ο ολολύζων Έλλην; Ποίος του έβαλε τους φοβερούς τούτους βρασμούς εις τον λάρυγγα, από ποίαν μητέρα εθήλασε τέτοιον θρήνον;... Όλοι οι μουσικοί τενεκέδες, όλαι αι μουσικαί σανίδες, όλα τα μουσικά κιβώτια, φωνογράφοι, οργανέττα, σαντούρια, βιολιά, τραγουδισταί, ζητιάνοι, στραβοί με φυσαρμόνικα, καφωδεία, λαϊκά θεατρίδια, μεταξύ των οποίων ο φρικαλέος Καραγκιόζης, καλλιεργούν, αναπτύσσουν, διατηρούν, διαδίδουν το τουρκικόν τούτο μουσικόν κράτος εις την Ελλάδα... Η λαϊκή τάξις των πόλεων, κατά τα επτά δέκατα, ευρίσκεται όταν διασκεδάζει εις την Μέκκαν...

Λαμβάνω την τιμήν... να υποβάλω εις την Πολιτείαν την ιδέαν ενός νομοσχεδίου..: θα φορολογηθεί αμειλίκτως το σαντούρι, το οποίον είναι το πιάνο της Ασίας... θα φορολογηθούν τα καταστήματα όπου εκτελείται ασιατική μουσική, οι εκτελεσταί ανατολικής μουσικής.... αι φωνογραφικοί πλάκες. Άρθρον ακροτελεύτιον: απαγορεύεται πασα εισαγωγή ήχου εκ Σμύρνης».

Το ντοκουμέντο

Η έρευνα που έδειξε ο Δ. Μυστακίδης

Ένα αδιάσειστο ντοκουμέντο επιβεβαιώνει αυτό που δεν θέλουν να πιστέψουν οι «λαθρολόγοι» κάθε λογής, ότι οι συμπατριώτες μας κατείχαν τα σκήπτρα της εγκληματικότητας μεταξύ όλων των Ευρωπαίων μεταναστών στις ΗΠΑ του μεσοπολέμου και το οποίο ανέδειξε ο Δ. Μυστακίδης, μέσα από την έρευνα που είχε γίνει για λογαριασμό της «Ελευθεροτυπίας» από την ομάδα του «Ιού». Το ίδιο ντοκουμέντο μάς διδάσκει πολλά για τον τρόπο στιγματισμού πληθυσμιακών ομάδων μέσω «στατιστικών ευρημάτων».

Το έργο της Wickersham Commission θεωρείται μέχρι και σήμερα θεμελιώδες. Πρόκειται για την Επιτροπή που συγκρότησε ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Χέρμπερτ Χούβερ το 1929, συγκεντρώνοντας τα λαμπρότερα μυαλά θεωρητικών της εγκληματολογίας εκείνης της εποχής και παρέχοντας τεράστια μέσα για την ανάλυση του τρόπου εφαρμογής των νόμων σε όλη τη χώρα από αστυνομικές και δικαστικές αρχές. Ο 10ος τόμος των πορισμάτων της Επιτροπής Ουίκερσαμ επιγράφεται «Το έγκλημα και οι ξένοι». Σ’ αυτόν τον τόμο περιλαμβάνονται και επιβεβαιώνονται όλα τα στοιχεία που είχε χρησιμοποιήσει στη μελέτη του ο Σέλιν («Culture Conflict and Delinquency», Νέα Υόρκη, 1938). Δεν υπάρχει κανενός είδους ρατσιστική προκατάληψη απέναντι στους ξένους και τους μετανάστες. Το αντίθετο μάλιστα. Εξαρχής επισημαίνεται η δυσκολία της καταγραφής των μεταναστών στους φακέλους της αστυνομίας και η προχειρότητα των οργάνων της κατά τον εντοπισμό της εθνικότητας των υπόπτων για κάποια παραβίαση του νόμου.

Στις εισαγωγικές παρατηρήσεις περιλαμβάνεται και ένα απόσπασμα από άρθρο των «Νιου Γιορκ Τάιμς», το οποίο είναι πολύ οικείο, αν και γράφτηκε μόλις το φθινόπωρο του 1841: «Κάθε καράβι από την Ευρώπη φέρνει στην πόλη μας πολλούς ξένους, οι οποίοι εξαναγκάστηκαν σε φυγή από τις χώρες τους, επειδή είχαν διαπράξει εγκλήματα. Αυτοί οι εγκληματίες αναμιγνύονται με τους τίμιους και εργατικούς μετανάστες και είναι δύσκολο να τους ξεχωρίσουμε».

Ο πιο εντυπωσιακός πίνακας είναι εκείνος που καταγράφει κατά είδος εγκλήματος την ποσοστιαία συμμετοχή των διαφόρων εθνοτήτων, με αναγωγή στον πληθυσμό της ίδιας εθνότητας στην πολιτεία της Νέας Υόρκης (Πίνακας Ι). Εκεί σημειώνεται το γεγονός ότι «οι Έλληνες δράστες ξεπερνούν το ποσοστό των ντόπιων Αμερικάνων σε επτά εγκλήματα και οι Ιταλοί σε έξι» (σελ. 111).

Αναλύοντας τους πίνακες, ο συντάκτης της έκθεσης παρατηρεί: «Σε 20 από τις 30 πόλεις οι Έλληνες ξεπερνούν τα ποσοστά των ντόπιων Αμερικάνων. Το ίδιο συμβαίνει με τους Ιταλούς και τους Πολωνούς σε 13 πόλεις» (σελ. 107). «Στις στήλες που δείχνουν το ποσοστό εγκλεισμού σε έξι πολιτείες, παρατηρούμε ότι μόνο οι Έλληνες ξεπερνούν το συνολικό ποσοστό των Αμερικάνων. (...) Στη Νέα Υόρκη μόνο οι Έλληνες ξεπερνούν το ποσοστό των Αμερικανών» (σελ. 150). Από το σύνολο των πολιτειών των ΗΠΑ παρατηρείται ότι σε πέντε πολιτείες το ποσοστό των Ελλήνων φυλακισμένων (πάντα σε αναγωγή προς τον πληθυσμό των μεταναστών) είναι υψηλότερο από το ποσοστό των Αμερικάνων.

Στον πίνακα με τα απλά παραπτώματα, οι ενήλικες (άνω των 21) Έλληνες προηγούνται με 2.235 (ανά 10.000 της ίδιας κατηγορίας πληθυσμού την πενταετία 1915-1919, με 2.274 το 1920-1924, και με 1.772 το 1925-1929. Τα αντίστοιχα ποσοστά των Ιταλών είναι μόλις 852 (1915-1919), 1.174 (1920-1924) και 1.269 (1925-1929). Το εντυπωσιακό είναι ότι οι Έλληνες στο Σικάγο συναγωνίζονται επί ίσοις όροις τους Ιταλούς, ακόμα και στην κατηγορία των κακουργημάτων. Την πενταετία 1915-1919 Έλληνες και Ιταλοί της αμερικανικής μεγαλούπολης έχουν ακριβώς τις ίδιες επιδόσεις σε κακουργήματα: 191 σε αναγωγή πληθυσμού 10.000. Την πενταετία 1920-1924 οι Έλληνες προηγούνται σαφώς, με 204 έναντι 146 των Ιταλών. Η ισορροπία αποκαθίσταται την επόμενη πενταετία (1925-1929), με 155 για τους Έλληνες και 168 για τους Ιταλούς.