Η επιστολογραφία θα πρέπει να θεωρείται σαν ένα από τα πρώτα θύματα του διαδικτύου. Και φυσικά η αιτία δεν είναι άλλη παρά η αμεσότητα αυτού του είδους της επικοινωνίας και οι ευκολίες της που έχουν συμβάλει ώστε η κλασσική αλληλογραφία να έχει σχεδόν εξαφανιστεί. Είναι όλο και λιγότεροι - αν έχουν απομείνει - αυτοί που στέλνουν γράμματα μέσω ταχυδρομείου. Η γοητεία, όμως, μιας επιστολής, γραμμένης στο χαρτί με τον ιδιαίτερο γραφικό χαρακτήρα του κάθε ανθρώπου, ήταν και παραμένει ξεχωριστή. Και θα έλεγα πως μας συγκινεί ιδιαίτερα όταν διαβάζουμε σε βιβλία την αλληλογραφία ιστορικών προσώπων κι άθελά μας γινόμαστε μάρτυρες αναφορών που μπορεί να μη χώρεσαν ποτέ σε καμμιά ιστορική καταγραφή, όμως για μας είχαν αξία. Και ασφαλώς ήταν πολύτιμες γιατί μέσα απ’ αυτές γνωρίσαμε το ήθος αλλά και τις αληθινές πτυχές του χαρακτήρα του αποστολέα αλλά και του παραλήπτη.
Διάβασα και σας μεταφέρω μια μαρτυρία του Ιωσήφ Βρυέννιου - μιας εξέχουσας φυσιογνωμίας της εποχής του Βυζαντίου - για τη διαδικασία της αλληλογραφίας τότε, από το βιβλίο «Βυζαντινή Επιστολογραφία» του διαπρεπούς βυζαντινολόγου και φιλόλογου κ. Νικόλαου Τωμαδάκη, που γράφει:

«Αν ήξερα σίγουρα ότι και αυτές οι επιστολές μου δε θα ναυαγήσουν στη θάλασσα και ότι μετά την ανάγνωση δε θα τις πετάξεις στο χώμα ή τη φωτιά, ή το λιγότερο σε καμμιά γωνιά, ίσως θα σου έστελνα πολλές και ομορφογραμμένες. Όσο όμως το θυμάμαι, τόσο περισσότερο τεμπελιάζω να σου γράψω. Κατάλαβε λοιπόν τι σημαίνει μάταια να αγοραστεί το χαρτί και το μελάνι που πρέπει και μάταια το γυαλιστικό και το ψαλίδι και το καλαμάρι να τοποθετηθούν μπροστά μου, να στομώσει η γραφίδα. Και η βελόνα και η κλωστή και το κερί και ύστερα η σφραγίδα μάταια να ετοιμαστούν.
»Και αυτά είναι τα εξωτερικά στοιχεία. Εγώ ποια και πόσα πρέπει να κάνω; Να σκεφτώ το περιεχόμενο, το αναγκαιότερο και πιο κουραστικό από όλα. Να σκύψω το κεφάλι, να στυλώσω το βλέμμα μου, να χρησιμοποιήσω την τέχνη του χεριού μου και να κινήσω τα δάκτυλά μου, να λυγίσω τα γόνατά μου, να τραβήξω τις γραμμές, να κάνω ωραία γράμματα, να έχουν ωραίο νοηματικό περιεχόμενο και καμμιά φορά να φανερώνουν κάποια μυστήρια. Όταν έπειτα βρεθεί και παρακληθεί ο ταχυδρόμος να το μεταφέρει και διανύσει με πλοίο μεγάλο ταξίδι, φτάνει η επιστολή στα χέρια εκείνου προς τον οποίο εστάλη. Αν αυτός λοιπόν, μόλις τη διαβάσει, την αφήσει στη γωνιά και το σκοτάδι, αντιλαμβάνεσαι πόσο πολύ περιφρονεί τον αποστολέα και όλα τα καλά που έκανε.

»Γι’ αυτό και οι παλαιοί δεν είχαν αυτήν τη συνήθεια, αλλά το αντίθετο. Όταν έστελναν ή δέχονταν γράμματα, οι μεν αποστολείς, πριν δώσουν την επιστολή στα χέρια του γραμματοκομιστή, την αντέγραφαν σε ένα βιβλίο, όπου είχαν και τα άλλα γραπτά τους. Οι αποδέκτες, μόλις τη λάβαιναν, την επιδείκνυαν στους συντρόφους τους λογίους, την αποστήθιζαν πρώτοι και την αντέγραφαν στα δικά τους βιβλία. Οι φίλοι τους πάλι την έπαιρναν και την έβαζαν στα βιβλία τους, την αποστήθιζαν και την επιδείκνυαν, και στο σπίτι τους, στην αγορά, στους δρόμους, στις συγκεντρώσεις και σε οποιεσδήποτε συναντήσεις, αντί να αργολογούν, επαναλάμβαναν προφορικά το χρήσιμο περιεχόμενό της.»
Μπορεί στην εποχή του Ιωσήφ Βρυέννιου η αλληλογραφία να ήταν μια ολόκληρη ιεροτελεστία. Μπορεί η περγαμηνή ή το χαρτί, το μελάνι, το φτερό ή το καλάμι, το κερί και το βουλοκέρι να ήταν χρειαζούμενα και απαραίτητα εργαλεία για την επικοινωνία τότε, σήμερα ξέρουμε πως όλα αυτά δεν ισχύουν. Αναγνωρίζω πως πολλοί από εμάς, όταν αρχίσαμε να γευόμαστε τη διαδικτυακή επικοινωνία, σνομπάραμε τη γνωστή και κλασσική επιστολογραφία. Και είναι επόμενο - και φυσικό - τώρα να την αναπολούμε νοσταλγικά.