Νότια του υψώματος της Αρχαίας Πύρρας, στην Αχλαδερή, ένα πευκόφυτο ύψωμα, ο Θόλος, δεσπόζει στην περιοχή. Με ύψος 190 μ. έχει στα ανατολικά του την κοιλάδα του Βούβαρη και νότια συνεχίζεται με τα υψώματα του πευκοδάσους. Καλύπτεται από την τραχεία πεύκη και έχει μια ωραιότατη συγκέντρωση κέδρων, στην ανατολική του πλαγιά. Η μακρόστενη κορυφή έχει απόκρημνες τις τρεις πλευρές, εκτός από τη νότια, που σχηματίζεται ο αυχένας. Αυτό το πλάτωμα της κορυφής, μήκους 300 μ. περίπου και πλάτους 50 - 70 μ., έχει κατεύθυνση από ΒΔ-ΝΑ.

Στο χείλος φέρει οχυρωματικό περίβολο, από αργολιθοδομή, χωρίς συνδετική ύλη, σε σχεδόν έμπλεκτο σύστημα. Στη μακρά ανατολική πλευρά, διατηρείται σε καλύτερη κατάσταση, με πλάτος 1,80 με 2 μέτρα και σε ύψος, σε ορισμένα σημεία, 1,50 με 1,80 μ. περίπου.
Εδώ παρατηρείται και θεμέλιο πιθανού ορθογώνιου κτίσματος (Πύργος;), ενώ σε άλλο σημείο πιθανόν να υπήρχε είσοδος με πύργο. Ο δυτικός περίβολος είναι σε θεμέλιο. Στη νότια πλευρά, την ομαλή, την ευάλωτη, οι λιθοσωροί μαρτυρούν πιθανή οχύρωση κάποιας πύλης. Σε όλη αυτή την έκταση δεν υπάρχουν θεμέλια κτισμάτων και κεραμική.
Αντίθετα στο βορεινό άκρο παρατηρείται κεραμική των μεσαιωνικών χρόνων (κεραμίδια, τούβλα, όστρακα αγγείων και κομμάτια πιθαριών).


Δορυφορικός χάρτης με το οχυρό (πάνω) με μεταποιημένο το σχέδιο του Γ. Κοντή (αριστερά). Το ανατολικό τείχος με τον «Πύργο» (δεξιά)

Εδώ ο Μάκης Παυλέλλης είχε εντοπίσει την υπόγεια θολωτή δεξαμενή (cisterna) του περιτείχιστου χώρου. Είναι κατασκευασμένη με υδρόφοβο ασβεστοκονίαμα (επίχρισμα) και την ντόπια πέτρα. Λείπει ο θόλος. Πίσω από αυτήν υπάρχει το κυριότερο κτίσμα, το οποίο αποτελείται από το ναό της εγκατάστασης. Διακρίνονται τα τρία κλίτη και οι τρεις κόγχες του ιερού (η μεσαία σε αρκετό ύψος), καθώς και ο νάρθηκας.


... αρκετά παχύ (αριστερά) με ξερολιθιά (δεξιά)

Υπολογίστηκαν οι διαστάσεις περίπου σε 13 μέτρα μήκος (με 3 του νάρθηκα) και σε 8 μέτρα πλάτος. Πιθανόν πρόκειται για μεταβυζαντινό κτίσμα, χωρίς εμφανή αρχιτεκτονικά μέλη.
Η υποθέσεις για το χώρο, τον οποίο είχε εντοπίσει ο Γ. Κοντής, ήταν τότε «απομεινάρια κάστρου άγνωστης χρονολόγησης»* Δεν είχε δει τη δεξαμενή και την εκκλησία.


... με την ωραία δεξαμενή (αριστερά) και την τρίκλιτη εκκλησιά (δεξιά)

Η ανεύρεση της δεξαμενής και της κεραμικής το τοποθετεί στα μεσαιωνικά χρόνια. Υπόθεση από τον κ. Μάκη Παυλέλλη, για το αναφερόμενο Κάστρο των Βασιλικών. Η ανεύρεση της σχετικά μεγάλης εκκλησίας, προσθέτει και τη δική μου υπόθεση του «Περιτείχιστου Μοναστηριού». Πάντως η κατασκευή του περίβολου είναι παρόμοια και άλλων ανάλογων εγκαταστάσεων στο νησί, όπως ο Κάστελλος στον Καρυώνα της Γέρας, το Ξηρόκαστρο στο Σκοτεινό της Αγιάσου, ο Κάστελλος στην Ρογκάδα κ.ά..

* Γ. Κοντής, «Λέσβος και Μικρασιατική της Περιοχή» Fig60

Δημοσιεύουμε σήμερα την τρίτη κατά σειρά ανακοίνωση του συνεργάτη μας Μάκη Αξιώτη. Από την επόμενη εβδομάδα θα συνεχιστεί η τακτική σειρά των παρουσιάσεών του «Περπατώντας τη Λέσβο».