Ο ορισμός, αν δεν κάνω λάθος, ανήκει στον Φρίντριχ Έγκελς, αλλά, παρά τη μεγάλη εκτίμηση που τρέφω στον άξιο συναγωνιστή του Μαρξ και στο έργο του, νομίζω πως είναι λανθασμένος.
Για να εξηγήσω τον συλλογισμό μου, που σε πολλούς μπορεί να φανεί βλάσφημος, ξεκινώ από το τι εννοούμε λέγοντας «ιστορία». Προφανώς δεν είναι μόνο η αφήγηση των ιστορικών γεγονότων, αλλά και η αναζήτηση και η ερμηνεία των αιτίων που προκαλούν τα γεγονότα αυτά, αφού όμως ξεκαθαρίσουμε ποια ιστορικά γεγονότα πρέπει να θεωρούνται καθοριστικά για την πορεία του ανθρώπου και ποια δευτερεύοντα ή έστω παράγωγα των πρώτων.
Για παράδειγμα, η έκβαση ενός πολέμου, οι πολιτικές μεταβολές, οι πολιτειακές ανατροπές, οι οικονομικές κρίσεις, με όσες δραματικές συνέπειες και αν έχουν, δεν ανήκουν στα ιστορικά γεγονότα που καθορίζουν την πορεία της Ανθρωπότητας. Έναν νικηφόρο πόλεμο μπορεί σε κάποια χρόνια να ακολουθήσει στρατιωτική ήττα, οι οικονομικές κρίσεις εναλλάσσονται με περιόδους οικονομικής ανάπτυξης, οι κυβερνήσεις μπορεί να διαδέχονται η μια την άλλη, οι μοναρχίες μπορεί να καταργούνται και να παλινορθώνονται και ουσιαστικά τίποτα να μην αλλάζει σε βάθος. Οι άνθρωποι και πριν και μετά από τα γεγονότα αυτά, ζούνε όπως ζούσανε.
Ακόμα και τα γεγονότα που σημάδεψαν τον 20όν αιώνα: οι δυο παγκόσμιοι πόλεμοι, η Οκτωβριανή Επανάσταση, η κατάργηση της αποικιοκρατίας, η «κόκκινη Κίνα», δεν ανήκουν στα καθοριστικά ιστορικά γεγονότα. Οι παγκόσμιοι πόλεμοι δεν ήταν στην ουσία παρά ξαναμοίρασμα των αγορών. Η οκτωβριανή επανάσταση δεν δημιούργησε τον «νέο τύπου ανθρώπου», που ήταν το βαθύτερο ζητούμενό της. Η πολιτική και στρατιωτική αποικιοκρατία αντικαταστάθηκε από την τρις χειρότερη οικονομική εξάρτηση. Όσο για την κομμουνιστική Κίνα, μεταλλάχθηκε σε χώρα ενός πολύ άγριου καπιταλισμού, επαληθεύοντας έτσι μια ξεχασμένη προφητεία του Μάο.
Μήπως, από όλα αυτά που λέω, καταλήγουμε στο συμπέρασμα πως το καπιταλιστικό σύστημα είναι ανίκητο, θα ισχύει αιωνίως και το μόνο που μας απομένει είναι να υποταχθούμε στη μοίρα μας; Αυτό το συμπέρασμα θα ήταν η μεγαλύτερη αυταπάτη και η πιο ανιστόρητη εκδοχή της πορείας του ανθρώπου. Όσο κι αν αυτό που θα ισχυριστώ ακουστεί σε πολλούς αφελές, υπεραισιόδοξο και ανεδαφικό, η άποψή μου είναι πως ο καπιταλισμός έχει φτάσει στα έσχατα όριά του και σε λίγες δεκαετίες θα αποτελεί ανάμνηση. Και δε θα τον ανατρέψει καμμιά βίαιη επανάσταση, αλλά η τεχνολογική εξέλιξη.
Η πρώτη παράγραφος του «Κομμουνιστικού Μανιφέστου», των Μαρξ και Ένγκελς, αυτή που αρχίζει με τη θρυλική φράση «η ιστορία είναι ιστορία της πάλης των τάξεων», τελειώνει με τη φράση «και η πάλη αυτή τελειώνει με τη ριζική αναδιοργάνωση της κοινωνίας και την εξαφάνιση και των δύο βασικών ανταγωνιζόμενων τάξεων». Κατά κανόνα, τη φράση αυτή την παραμερίζουμε. Και όμως η αμοιβαία εξαφάνιση των βασικών ανταγωνιζομένων τάξεων έχει συμβεί δυο φορές ως τώρα στην ανθρώπινη ιστορία και είχε ως αποτέλεσμα ριζική, οριστική και μη αντιστρεπτή μεταβολή του κοινωνικού συστήματος, που ίσχυε ως τότε.
Σε όλη τη διάρκεια της Αρχαιότητας επικρατούσε, στον δυτικό τουλάχιστον κόσμο, ο δουλοκτητικός τρόπος παραγωγής, με βασικές ανταγωνιζόμενες τάξεις τους δουλοκτήτες και τους δούλους. Γίνονταν συνεχώς ηρωικές εξεγέρσεις των δούλων, οι λεγόμενοι δουλικοί πόλεμοι, με γνωστότερη την εξέγερση του Σπάρτακου, αλλά καμμιά τους δεν οδήγησε στην αλλαγή του κοινωνικού συστήματος, μολονότι συμβάλανε πολύ στην αποσάθρωσή του και το έκαναν να μην είναι αποδοτικό. Η ριζική και αμετάκλητη αλλαγή όμως έγινε όταν μια τρίτη, δευτερεύουσα μάλιστα, κοινωνική τάξη, οι απελεύθεροι, εγκαινιάσανε τον αποκληθέντα φεουδαρχικό τρόπο παραγωγής, που βασιζόταν στην εκμετάλλευση του παραγωγικού μέσου: της γης. Δουλοκτήτες και δούλοι εξαφανίστηκαν και στη θέση τους εμφανίστηκαν οι φεουδάρχες και οι δουλοπάροικοι.
Για 1.500 περίπου χρόνια επικρατούσε ο φεουδαρχικός τρόπος παραγωγής. Και πάλι είχαμε ηρωικές εξεγέρσεις των καταπιεσμένων, οι πόλεμοι των χωρικών, όπως ονομάστηκαν, χωρίς όμως να αλλάξει το κοινωνικό σύστημα. Την αλλαγή την προκάλεσε μια τρίτη, δευτερεύουσα ως τότε, κοινωνική τάξη, οι αστοί, που κατείχε όμως νέα παραγωγικά μέσα, τις μηχανές και τα κεφάλαια. Και πάλι οι βασικές ανταγωνιζόμενες τάξεις εξαφανίστηκαν και στη θέση τους εμφανίστηκαν οι κεφαλαιοκράτες και οι προλετάριοι.
Σήμερα, ύστερα από 400 περίπου χρόνια, είναι προφανές πως το ισχύον κοινωνικό σύστημα, ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής, δεν είναι πια αποδοτικός και το χειρότερο γίνεται επικίνδυνος, γιατί καταστρέφει το περιβάλλον. Μια κοινωνική τάξη, που σήμερα κανείς δεν υπολογίζει, οι τεχνοκράτες, που κατέχουν τα νέα παραγωγικά μέσα που είναι η Γνώση και η Πληροφορία, θα τον αλλάξει. Θα εξαφανίσει και πλουτοκράτες και προλετάριους και θα δημιουργήσει το επόμενο κοινωνικό σύστημα.