Ο συντηρητισμός είναι εφηρμοσμένη ανοησία. Είναι η ελπίδα ότι κάτι που απέτυχε στο παρελθόν, θα δουλέψει στο μέλλον, αρκεί να βρεθούν οι «άγιοι άνθρωποι» που θα το κάνουν. Δεν είναι μόνο δεξιός. Πολλοί αριστεροί πιστεύουν ότι ο κομμουνισμός ήταν καλό σύστημα, αλλά απέτυχε διότι τότε δεν υπήρχαν καλοί κομμουνιστές να τον εφαρμόσουν.
Ο συντηρητισμός έχει στον πυρήνα της συλλογιστικής του κάποια μεταφυσική καλοσύνη των ανθρώπων. Αντί να επιζητεί τις διαδικασίες που θα έχουν αγαθό αποτέλεσμα, ακόμη κι αν δεν υπάρχουν οι τέλειοι άνθρωποι, αναζητεί τέλειους ανθρώπους για να φτιαχτεί ο επί γης παράδεισος. Μην παρεξηγηθούμε: η ηθική είναι καλή και χρήσιμη. Απλώς στην κοινωνία οι ηθικοί πρέπει να θεωρούνται κάτι σαν μπόνους. Κάθε κοινωνικό σύστημα πρέπει πρωτίστως να έχει μηχανισμούς ελέγχου και ισορροπιών - αντιτιθέμενα δηλαδή συμφέροντα -, που θα αναγκάζουν ακόμη και τους ανήθικους να λειτουργούν ηθικά. Και όταν δεν το κάνουν, να τους τιμωρεί.
Στην Ελλάδα αντί να επενδύουμε διαρκώς στη βελτίωση των διαδικασιών, κυριαρχεί η μεταφυσική του αγαθού. Θεωρούμε το προσωπικό συμφέρον ως κάτι βδελυρό και προσπαθούμε να το εξοβελίσουμε ακόμη και από λειτουργίες όπου εξ ορισμού το συμφέρον είναι κινητήριος δύναμη και εξισορροπητικός παράγων. Στην αγορά, για παράδειγμα, πιστεύουμε ότι θα υπάρξουν οι καλοσυνάτοι επιχειρηματίες που δε θα μεγιστοποιούν το κέρδος τους, αλλά θα φροντίζουν το καλό των πολλών. Αντί να προωθούμε τον ανταγωνισμό των αντιτιθέμενων συμφερόντων, προσπαθούμε και με διοικητικά μέτρα να τον περιορίσουμε.
Και το πολιτικό μας σύστημα με βάση αυτήν τη μεταφυσική του αγαθού λειτουργεί. Ενώ σε όλο τον κόσμο ο διαχωρισμός των τριών εξουσιών έγινε για να υπάρχουν αντιτιθέμενα και αλληλοελεγχόμενα συμφέροντα εντός της Πολιτείας, στην Ελλάδα εξοβελίσαμε και αυτό τον ανταγωνισμό. Η Βουλή είναι χωλή και η Δικαιοσύνη εξαρτημένη. Όλες οι εξουσίες συγκεντρώνονται στον πρωθυπουργό και οι περισσότεροι ελπίζουμε ότι κάποια στιγμή θα μας τύχει ένας Ηγέτης που θα είναι καλός συνάμα και πονηρός, συμπονετικός και αποφασιστικός για να μας λύσει όλα τα προβλήματα.
Αντιθέτως η δημοκρατική διαδικασία - που εμπεριέχει το διάλογο, τη διαφωνία, τα αντιτιθέμενα συμφέροντα, και το συμβιβασμό - απαξιώνεται. Άλλοτε θεωρείται «τριβή», άλλοτε ενοχλούν οι «βολές» κι οι «αιχμές» και πάντα θεωρείται χασομέρι. Για την ακρίβεια, στην Ελλάδα κάθε διαδικασία θεωρείται κατά καιρούς περιττή χασομέρια. Ακόμη και για το ΑΣΕΠ ακούστηκαν τα μύρια όσα για καθυστερήσεις. Λειτουργεί κι εδώ η μεταφυσική του αγαθού: «δε θα μπορούσαν οι πολιτικοί να βρουν 10.000 ικανούς και τίμιους για να στελεχώσουν τον κρατικό μηχανισμό;» Κανείς όμως δε διευκρινίζει πώς ορίζεται το «ικανό» και το «τίμιο», για να καταλήξουμε στο απαξιωτικό συμπέρασμα: «Θα μπορούσαν, αλλά δε θέλουν».
Όμως, για να πούμε την αλήθεια, η Δημοκρατία είναι χρονοβόρος. Αντί να αποφασίζει τάχιστα κάποιος ελέω Θεού, έχουμε βάλει τη Βουλή να συζητάει τα νομοσχέδια, τη δικαιοσύνη να την ελέγχει και τώρα προσθέτουμε το θεσμό της ευρύτερης διαβούλευσης. Όμως εδώ η διάχυτη μεταφυσική του αγαθού θεωρεί ότι εκτός από «άριστους ανθρώπους», υπάρχουν και «άριστες ιδέες». Αυτές κατεβαίνουν σαν άριστα νομοσχέδια, που θα περνούν χωρίς πολλά-πολλά, και κυρίως χωρίς διαφωνίες. Έτσι ποινικοποιήσαμε ιδεολογικά και τις δύο βασικές λειτουργίες της δημοκρατίας. Έχουμε ελάχιστη ανοχή στη διαφωνία κατά την πολιτική διαδικασία κι ελάχιστο σεβασμό στο αποτέλεσμα της πολιτικής διαδικασίας, που είναι οι νόμοι. Από τη μία θεωρούμε μέγιστο αμάρτημα την εσωκομματική διαφωνία, ενώ από την άλλη μεριά υπάρχει μια διάχυτη έργω αμφισβήτηση των συμβιβασμών που λέγονται νόμοι. (σ.σ. ο συμβιβασμός που σε όλες τις δημοκρατίες είναι επιθυμητός ως κοινός τόπος, εδώ θεωρείται... «υποχώρηση»). Θεωρούμε ότι η κυβέρνηση πρέπει να περνά τους νόμους χωρίς καν συζήτηση - ίσως για να έχουμε μετά το ελεύθερο να μην τους εφαρμόζουμε. Δεν παύουμε όμως να ελπίζουμε ότι κάποια στιγμή θα γίνει η Δευτέρα Παρουσία στην κοινωνία. Τότε όλοι οι άνθρωποι θα είναι καλοί, οι πολιτικοί μας άριστοι, και οι επιχειρηματίες δε θα έχουν σκοπό το κέρδος.

* Αναδημοσίευση από την εφημερίδα «Καθημερινή» 6/12/09.