Εμπρός Εβδομαδίαια Εφημερίδα Νομού Λέσβου - Γυμνασιάρχου Ολυμπίου 4 - Mυτιλήνη - 81100
Απαγορεύεται η αναπαραγωγή με οποιονδήποτε τρόπο.
Απαγορεύεται η αναπαραγωγή με οποιονδήποτε τρόπο.
Παναγιώτης Μιχ. Κουτσκουδής
Οι ρίζες του και η πορεία του στο διάβα του χρόνου
Τόμος πρώτος
Έκδοση Αναγνωστηρίου Αγιάσου «Η Ανάπτυξη»
Μυτιλήνη 2009, σελ. 815
Το καρναβάλι της Αγιάσου ξεχωρίζει απ’ όλες τις πανελλήνιες εκδηλώσεις για την ιδιομορφία του, την καυστική και σπιρτόζικη έμμετρη σάτιρά του, που την εκφράζουν με το ντόπιο γλωσσικό ιδίωμα οι λαϊκοί ποιητές-σατιρογράφοι. Η φήμη του έχει ξεπεράσει τα στενά όρια της Λέσβου και το έχει καταξιώσει πανελλαδικά ως ένα από τα σημαντικότερα λαϊκά δρώμενα. Μέσα στο διάβα ενός και πλέον αιώνα το έθιμο πέρασε από πολλά στάδια, επηρεάστηκε από πολλές καταστάσεις και συνοδοιπόρησε με την εκάστοτε ιστορική εποχή εξελικτικά.
Από τις παραδοσιακές πατινάδες, το έθιμο της περικεφαλαίας, το έθιμο των κουδουνάτων πειρασμών, τον αντικαρνάβαλο ή καρναβαλομαχία, φτάνουμε στα μεταπολεμικά χρόνια όπου το Αγιασώτικο Καρναβάλι διαμορφώνει μια μορφή την οποία διατηρεί μέχρι και σήμερα: λαϊκό δρώμενο σε ανοιχτό δημόσιο χώρο με έντονα θεατρικά στοιχεία, που συνδυάζει σε ολοκληρωμένη θεματική ενότητα τον έμμετρο σατιρικό λόγο με την εμφάνιση αρμάτων.
Γι’ αυτό το ζωντανό πολιτισμικό σύμβολο, το μοναδικό δείγμα της ντόπιας λαϊκής πνευματικής και καλλιτεχνικής δημιουργίας σε πανελλήνια κλίμακα, που έρχεται από τα βάθη των αιώνων, την αρχαιοελληνική πολιτιστική δημιουργία και παράδοση και άντεξε τουρκική υποδούλωση, γερμανική κατοχή, χούντες, λογοκρισίες, πολέμους, δεν είχαμε μέχρι σήμερα μία συστηματική και ολοκληρωμένη γραπτή μελέτη.
Ο Παναγιώτης Κουτσκουδής, μπολιασμένος από τα παιδικά του χρόνια με τον Καρνάβαλο, το πήρε στις πλάτες του σε δύσκολες εποχές, γράφοντας σάτιρες για πάνω από 20 χρόνια και σε περιόδους που σπουδαίοι σατιρογράφοι, όπως ο Παναγιώτης Κουνής, είχαν αποσυρθεί και ο ακούραστος και αστείρευτος Αντώνης Μηνάς είχε μείνει μόνος του. Η αγάπη του για το καρναβάλι τον έσπρωξε και στο δρόμο της έρευνας και με ασίγαστο μεράκι, υπομονή και επιμονή, μας έδωσε πριν από λίγο καιρό ένα θαυμάσιο τόμο, μια πραγματική εγκυκλοπαίδεια του Αγιασώτικου Καρναβαλιού, μια αξιέπαινη και αξιοθαύμαστη ερευνητική και συγγραφική δουλειά.
Οι 800 σελίδες του πρώτου τόμου χωρίζονται σε δύο ενότητες. Στην πρώτη γίνεται εκτενής αναφορά στο καρναβάλι ως πανανθρώπινο και διαχρονικό φαινόμενο και το συνδέει με ανάλογες εκδηλώσεις που γίνονται στην υπόλοιπη Ελλάδα και έχουν ως ρίζα τους τα λαϊκά δρώμενα για την καλή χρονιά και την καλή σοδειά. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στην αρχαιοελληνική διονυσιακή λατρεία και παράδοση, στις σχετικές ρωμαϊκές γιορτές και στην ενσωμάτωση των παλιότερων εθίμων και τελετών στο χριστιανικό εορτολόγιο.
Στη δεύτερη ενότητα γίνεται αναλυτική αναφορά στο αγιασώτικο καρναβάλι και στα συνοδευτικά του έθιμα μέσα από την παρακολούθηση της ιστορικής του διαδρομής από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας μέχρι σήμερα. Τη διαδρομή αυτή τη χωρίζει σε τέσσερα κεφάλαια.
Στο πρώτο καλύπτει την περίοδο της Τουρκοκρατίας μέχρι την απελευθέρωση. Εδώ παρουσιάζονται αναλυτικά όλα τα παλιά αποκριάτικα έθιμα όπως η πατινάδα, τα απουκριγιώματα, η περικεφαλαία, τα τριψίματα κ.ά..
Το δεύτερο κεφάλαιο ξεκινά από την απελευθέρωση της Λέσβου το 1912 μέχρι την επανίδρυση του Αναγνωστηρίου το 1952, με ιδιαίτερη αναφορά στο Βάλειο Διαγωνισμό τη χρονιά του 1938, που υπήρξε σταθμός στην ιστορία του εθίμου, την κατοχή, την αντίσταση, τον εμφύλιο, τους αξέχαστους καρναβαλιστές Πασχαλιά, Αναστασέλλη κ.ά..
Το τρίτο κεφάλαιο και αφού ο Κουτσκουδής κάνει μια εξαιρετική κοινωνιολογική πολιτισμική ανάλυση για τις μεταπολεμικές αλλαγές στην ευρύτερη ελληνική κοινωνία και στη στενότερη αγιασώτικη κοινότητα, στα ήθη και έθιμά της, παρουσιάζει το μεταπολεμικό καρναβάλι από το 1952 έως το 1984. Όλα αυτά τα χρόνια πραγματοποιείται υπό την αιγίδα του Αναγνωστηρίου.
Ο συγγραφέας βήμα-βήμα, χρονιά-χρονιά, μας δίνει τις καρναβαλικές εκδηλώσεις, τα συγκροτήματα που συμμετείχαν, επιλέγει αποσπάσματα από σάτιρες, τις συνδέει με τα γεγονότα της εποχής για να γίνουν κατανοητές και τις σχολιάζει από ιστορική, λαογραφική και λογοτεχνική άποψη και σε κάποιες περιπτώσεις τις αξιολογεί. Για παράδειγμα, θεωρεί τη σάτιρα «Ναστραντίν Χότζας» του Αντώνη Μηνά, που παρουσιάστηκε το 1978, ως την κορυφαία και πληρέστερη δουλειά αυτού του ξεχωριστού σατιρογράφου και θεατρικού συγγραφέα και τον «Προμηθέα Αγιασώτη» του Παναγιώτη Κουνή, που παρουσιάστηκε το 1982, ως την καλύτερη πολιτική σάτιρα της αγιασώτικης καρναβαλικής ιστορίας. Τα κείμενα πλαισιώνονται με συνεντεύξεις που έχει πάρει ο Κουτσκουδής από τους συντελεστές του καρναβαλιού, με γλωσσάρι για να γίνονται κατανοητές λέξεις αλλά και συγκεκριμένες αναφορές, καθώς και πλουσιότατο φωτογραφικό υλικό. Μέσα στις σελίδες του βιβλίου παρελαύνουν όλοι οι άνθρωποι του Αγιασώτικου Καρναβαλιού, όλα τα συγκροτήματα, κοντολογίς πρόκειται για ένα σπουδαίο έργο.
Προλογίζουν ο πρόεδρος του Αναγνωστηρίου, κ. Κλεάνθης Κορομηλάς, και ο συμπατριώτης μας, καθηγητής Θεατρολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, κ. Θόδωρος Γραμματάς. Το εξαιρετικά μεστό κείμενο του κ. Γραμματά αξίζει να διαβαστεί με ιδιαίτερη προσοχή.
Την πολυδάπανη έκδοση ενίσχυσε οικονομικά ο συμπατριώτης μας κ. Χρήστος Ντουνιάς, γενικός διευθυντής της «Γενικής Καλωδίων Αφοί Ορφανίδη ΑΒΕΕ».
(Απόσπασμα από την παρουσίαση του βιβλίου που έγινε στο Αναγνωστήριο Αγιάσου, το Σάββατο 13 Φεβρουαρίου 2010.)
Οι ρίζες του και η πορεία του στο διάβα του χρόνου
Τόμος πρώτος
Έκδοση Αναγνωστηρίου Αγιάσου «Η Ανάπτυξη»
Μυτιλήνη 2009, σελ. 815
Το καρναβάλι της Αγιάσου ξεχωρίζει απ’ όλες τις πανελλήνιες εκδηλώσεις για την ιδιομορφία του, την καυστική και σπιρτόζικη έμμετρη σάτιρά του, που την εκφράζουν με το ντόπιο γλωσσικό ιδίωμα οι λαϊκοί ποιητές-σατιρογράφοι. Η φήμη του έχει ξεπεράσει τα στενά όρια της Λέσβου και το έχει καταξιώσει πανελλαδικά ως ένα από τα σημαντικότερα λαϊκά δρώμενα. Μέσα στο διάβα ενός και πλέον αιώνα το έθιμο πέρασε από πολλά στάδια, επηρεάστηκε από πολλές καταστάσεις και συνοδοιπόρησε με την εκάστοτε ιστορική εποχή εξελικτικά.
Από τις παραδοσιακές πατινάδες, το έθιμο της περικεφαλαίας, το έθιμο των κουδουνάτων πειρασμών, τον αντικαρνάβαλο ή καρναβαλομαχία, φτάνουμε στα μεταπολεμικά χρόνια όπου το Αγιασώτικο Καρναβάλι διαμορφώνει μια μορφή την οποία διατηρεί μέχρι και σήμερα: λαϊκό δρώμενο σε ανοιχτό δημόσιο χώρο με έντονα θεατρικά στοιχεία, που συνδυάζει σε ολοκληρωμένη θεματική ενότητα τον έμμετρο σατιρικό λόγο με την εμφάνιση αρμάτων.
Γι’ αυτό το ζωντανό πολιτισμικό σύμβολο, το μοναδικό δείγμα της ντόπιας λαϊκής πνευματικής και καλλιτεχνικής δημιουργίας σε πανελλήνια κλίμακα, που έρχεται από τα βάθη των αιώνων, την αρχαιοελληνική πολιτιστική δημιουργία και παράδοση και άντεξε τουρκική υποδούλωση, γερμανική κατοχή, χούντες, λογοκρισίες, πολέμους, δεν είχαμε μέχρι σήμερα μία συστηματική και ολοκληρωμένη γραπτή μελέτη.
Ο Παναγιώτης Κουτσκουδής, μπολιασμένος από τα παιδικά του χρόνια με τον Καρνάβαλο, το πήρε στις πλάτες του σε δύσκολες εποχές, γράφοντας σάτιρες για πάνω από 20 χρόνια και σε περιόδους που σπουδαίοι σατιρογράφοι, όπως ο Παναγιώτης Κουνής, είχαν αποσυρθεί και ο ακούραστος και αστείρευτος Αντώνης Μηνάς είχε μείνει μόνος του. Η αγάπη του για το καρναβάλι τον έσπρωξε και στο δρόμο της έρευνας και με ασίγαστο μεράκι, υπομονή και επιμονή, μας έδωσε πριν από λίγο καιρό ένα θαυμάσιο τόμο, μια πραγματική εγκυκλοπαίδεια του Αγιασώτικου Καρναβαλιού, μια αξιέπαινη και αξιοθαύμαστη ερευνητική και συγγραφική δουλειά.
Οι 800 σελίδες του πρώτου τόμου χωρίζονται σε δύο ενότητες. Στην πρώτη γίνεται εκτενής αναφορά στο καρναβάλι ως πανανθρώπινο και διαχρονικό φαινόμενο και το συνδέει με ανάλογες εκδηλώσεις που γίνονται στην υπόλοιπη Ελλάδα και έχουν ως ρίζα τους τα λαϊκά δρώμενα για την καλή χρονιά και την καλή σοδειά. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στην αρχαιοελληνική διονυσιακή λατρεία και παράδοση, στις σχετικές ρωμαϊκές γιορτές και στην ενσωμάτωση των παλιότερων εθίμων και τελετών στο χριστιανικό εορτολόγιο.
Στη δεύτερη ενότητα γίνεται αναλυτική αναφορά στο αγιασώτικο καρναβάλι και στα συνοδευτικά του έθιμα μέσα από την παρακολούθηση της ιστορικής του διαδρομής από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας μέχρι σήμερα. Τη διαδρομή αυτή τη χωρίζει σε τέσσερα κεφάλαια.
Στο πρώτο καλύπτει την περίοδο της Τουρκοκρατίας μέχρι την απελευθέρωση. Εδώ παρουσιάζονται αναλυτικά όλα τα παλιά αποκριάτικα έθιμα όπως η πατινάδα, τα απουκριγιώματα, η περικεφαλαία, τα τριψίματα κ.ά..
Το δεύτερο κεφάλαιο ξεκινά από την απελευθέρωση της Λέσβου το 1912 μέχρι την επανίδρυση του Αναγνωστηρίου το 1952, με ιδιαίτερη αναφορά στο Βάλειο Διαγωνισμό τη χρονιά του 1938, που υπήρξε σταθμός στην ιστορία του εθίμου, την κατοχή, την αντίσταση, τον εμφύλιο, τους αξέχαστους καρναβαλιστές Πασχαλιά, Αναστασέλλη κ.ά..
Το τρίτο κεφάλαιο και αφού ο Κουτσκουδής κάνει μια εξαιρετική κοινωνιολογική πολιτισμική ανάλυση για τις μεταπολεμικές αλλαγές στην ευρύτερη ελληνική κοινωνία και στη στενότερη αγιασώτικη κοινότητα, στα ήθη και έθιμά της, παρουσιάζει το μεταπολεμικό καρναβάλι από το 1952 έως το 1984. Όλα αυτά τα χρόνια πραγματοποιείται υπό την αιγίδα του Αναγνωστηρίου.
Ο συγγραφέας βήμα-βήμα, χρονιά-χρονιά, μας δίνει τις καρναβαλικές εκδηλώσεις, τα συγκροτήματα που συμμετείχαν, επιλέγει αποσπάσματα από σάτιρες, τις συνδέει με τα γεγονότα της εποχής για να γίνουν κατανοητές και τις σχολιάζει από ιστορική, λαογραφική και λογοτεχνική άποψη και σε κάποιες περιπτώσεις τις αξιολογεί. Για παράδειγμα, θεωρεί τη σάτιρα «Ναστραντίν Χότζας» του Αντώνη Μηνά, που παρουσιάστηκε το 1978, ως την κορυφαία και πληρέστερη δουλειά αυτού του ξεχωριστού σατιρογράφου και θεατρικού συγγραφέα και τον «Προμηθέα Αγιασώτη» του Παναγιώτη Κουνή, που παρουσιάστηκε το 1982, ως την καλύτερη πολιτική σάτιρα της αγιασώτικης καρναβαλικής ιστορίας. Τα κείμενα πλαισιώνονται με συνεντεύξεις που έχει πάρει ο Κουτσκουδής από τους συντελεστές του καρναβαλιού, με γλωσσάρι για να γίνονται κατανοητές λέξεις αλλά και συγκεκριμένες αναφορές, καθώς και πλουσιότατο φωτογραφικό υλικό. Μέσα στις σελίδες του βιβλίου παρελαύνουν όλοι οι άνθρωποι του Αγιασώτικου Καρναβαλιού, όλα τα συγκροτήματα, κοντολογίς πρόκειται για ένα σπουδαίο έργο.
Προλογίζουν ο πρόεδρος του Αναγνωστηρίου, κ. Κλεάνθης Κορομηλάς, και ο συμπατριώτης μας, καθηγητής Θεατρολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, κ. Θόδωρος Γραμματάς. Το εξαιρετικά μεστό κείμενο του κ. Γραμματά αξίζει να διαβαστεί με ιδιαίτερη προσοχή.
Την πολυδάπανη έκδοση ενίσχυσε οικονομικά ο συμπατριώτης μας κ. Χρήστος Ντουνιάς, γενικός διευθυντής της «Γενικής Καλωδίων Αφοί Ορφανίδη ΑΒΕΕ».
(Απόσπασμα από την παρουσίαση του βιβλίου που έγινε στο Αναγνωστήριο Αγιάσου, το Σάββατο 13 Φεβρουαρίου 2010.)