Ο Ασώματος είναι ένα ορεινό χωριό στους πρόποδες του Ολύμπου, με αναλλοίωτα τα χαρακτηριστικά της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής. Η ιστορία του ξεκινά από τα μεσαιωνικά χρόνια, όμως λίγες είναι οι γραπτές μαρτυρίες που σώζονται για αυτό ως τις μέρες μας. Πρόσφατα, ωστόσο, με τη μέριμνα των δύο τελευταίων ιερέων του χωριού, έχουν συγκροτηθεί δύο συλλογές, μία βυζαντινή και μία λαογραφική, με αποτέλεσμα να υπάρχουν, πλέον, δύο μικροί μουσειακοί χώροι στον αυλόγυρο της εκκλησίας, όπου πλήθος εκθεμάτων μαρτυρούν την παλαιότερη, αλλά και την πιο πρόσφατη ιστορία του χωριού…
Η ιστορία του Ασωμάτου αρχίζει από τα μεσαιωνικά χρόνια, όταν ελεύθεροι καλλιεργητές γης μετακινήθηκαν προς τα εδώ φοβούμενοι τους πειρατές και έφτιαξαν ένα νέο οικισμό, με το αρχικό όνομα «Καστανιά». Σταδιακά, ο οικισμός αυξήθηκε πληθυσμιακά και χτίστηκε ναός αφιερωμένος στους Ταξιάρχες Μιχαήλ και Γαβριήλ. Το όνομα «Ασώματος» προήλθε επειδή αναφέρεται πάντα πρώτος ο Μιχαήλ ως πνεύμα χωρίς σώμα.

Πριν το 1940, οι κάτοικοι του χωριού είχαν φτάσει τους 900. Μετά τον Εμφύλιο, ωστόσο, όπως συνέβη και σε πολλά άλλα χωριά της Λέσβου, ο Ασώματος άρχισε να φθίνει.
Σύμφωνα με το βιβλίο του Θεμιστοκλή Καραβασίλη με τίτλο «Ασώματος», για το οικιστικό και ιστορικό παρελθόν του χωριού οι πληροφορίες από γραπτές πηγές είναι πενιχρότατες, αφού το δύσβατο ορεινό έδαφός του εμπόδισε τους περιηγητές που κατά καιρούς επισκέφθηκαν το νησί, να τον προσεγγίσουν. Για το λόγο αυτό, «αποκτούν ιδιαίτερη σημασία και αξία οι διασωθέντες θρύλοι και οι τοπικές παραδόσεις […] για την αναπλήρωση της έλλειψης γραπτών μαρτυριών και τη συγκρότηση κάποιοι ιστορικού υλικού».

Εργαλεία Ξυλογλυπτικής

Η ιστορία των Μουσείων
Για τον παραπάνω λόγο, είναι πολύ σημαντική η προσπάθεια που ξεκίνησε το 1990, από τον προηγούμενο ιερέα του χωριού, για οργάνωση ενός μικρού Βυζαντινού Μουσείου. Όλα τα πράγματα αξίας - εικόνες, επιτάφιος, έγγραφα και οικονομικά του ναού κ.λπ. - συγκεντρώθηκαν και τοποθετήθηκαν σε ένα χώρο που βρίσκεται στο προαύλιο της εκκλησίας.
Ωστόσο, υπήρχαν συγκεντρωμένα και πολλά παλιά αντικείμενα, τα οποία είτε δεν ταίριαζαν, είτε δε χωρούσαν στο χώρο του Βυζαντινού Μουσείου. Αυτό, σε συνδυασμό με το ότι οι επισκέπτες που κατέφθαναν στο χωριό έδειχναν να ενδιαφέρονται πιο πολύ για τη λαογραφία, παρά για τη βυζαντινή παράδοση του χωριού, αποτέλεσε και το έρεισμα για την έναρξη προσπάθειας οργάνωσης ενός ακόμη χώρου, που σήμερα στεγάζει τη λαογραφική συλλογή του Ασωμάτου. Έτσι, η προσπάθεια που είχε αρχίσει συνεχίστηκε το 2002, όταν στο χώρο δίπλα από αυτόν της βυζαντινής συλλογής, όπου τότε στεγαζόταν το γραφείο, ο σημερινός ιερέας, π. Χρήστος Καραφασούλης, ο οποίος τελεί από το Σεπτέμβριο του 2000, άρχισε να στήνει ένα μικρό Λαογραφικό Μουσείο, συγκεντρώνοντας σταδιακά, με τη συγκατάθεση των ιδιοκτητών των σπιτιών του χωριού που επρόκειτο να πουληθούν, και άλλα παλιά αντικείμενα, χρηστικά και μη.

Η δεύτερη σφραγίδα του χωριού , απο το 1863

Τα λαογραφικά εκθέματα
Τα εκθέματα ξεκινούν, ουσιαστικά, από τον εξωτερικό χώρο, όπου μπορεί κανείς να δει ένα μεγάλο πήλινο δοχείο στο οποίο παλιά έλειωναν το κερί για να φτιάξουν τις λαμπάδες της εκκλησίας και πριν απ’ αυτό αποτελούσε το δοχείο όπου έβαφαν τα υφάσματα, να έχει μετατραπεί πλέον σε μια εντυπωσιακή γλάστρα, αλλά και άλλα μεγάλα αντικείμενα.
Το Λαογραφικό Μουσείο είναι, στην ουσία, ένα «πολυμουσείο», αφού εκτός από εργαλεία από επαγγέλματα του χωριού, όπως γεωργία, ξυλουργική, καλαθοπλεκτική, ύφανση σε αργαλειό κ.λπ., ορισμένα από τα οποία έχουν πάψει να υφίστανται πλέον, περιέχει ακόμη και πλάκες από τουρκικούς τάφους, πήλινα δοχεία, μαγειρικά σκεύη από χαλκό και τσίγκο, ραπτομηχανές, πινακωτές, λάμπες και κάθε είδους σκεύη οικοκυρικής. Στον ίδιο χώρο βρίσκεται και η πρώτη γραφομηχανή και το πρώτο τηλέφωνο του χωριού. Υπάρχει ακόμη το πτυχίο του πρώτου χειρουργού μαιευτήρα της Λέσβου, ο οποίος καταγόταν από τον Ασώματο και στο χωριό χειρουργούσε αφιλοκερδώς. Το πτυχίο βρέθηκε στο σπίτι που έμενε ο γιατρός και εκτίθεται μαζί με το νυστέρι που χρησιμοποιούσε στις επεμβάσεις του.
Τα περισσότερα από τα εκθέματα χρονολογούνται από το 1900 και μετά, με εξαίρεση ορισμένα που είναι του 19ου αιώνα, όπως τα χάρτινα εκκλησιαστικά νομίσματα του 1880, που χρησιμοποιούσαν οι πιστοί για την προμήθεια κεριών, όταν οι ανταλλαγές ακόμη γίνονταν σε είδος.
Ορισμένα από αυτά είναι πολύ μεγάλης αξίας σύμφωνα με τον π. Χρήστο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, η δεύτερη σφραγίδα του χωριού, χρονολογημένη το 1863 - η πρώτη εμφανίζεται μόνο σε έγγραφα -, η οποία βρέθηκε κατά τις ανακατασκευές τμήματος του πλακόστρωτου του χωριού, στα τέλη της δεκαετίας του ‘80. Πρόκειται για τριπλή σφραγίδα, αφού τότε κυβερνούσαν τρεις δημογέροντες και προκειμένου να παρθεί οποιαδήποτε απόφαση, έπρεπε να δώσουν και οι τρεις την έγκρισή τους, ο καθένας με τη σφραγίδα του.

Το κουτί για... την πάταξη της ανεργίας

«Για να θυμούνται και να μαθαίνουν…»
Σύμφωνα με τον π. Χρήστο, οι κάτοικοι φέρνουν πλέον από μόνοι τους ό,τι θεωρούν παλιό και δε χρειάζονται, αφού έχουν μάθει πια για το Μουσείο. «Ό,τι έχει μαζευτεί εδώ είναι αναμνηστικό για τους παλιούς, για να θυμούνται, και εκπαιδευτικό για τους νέους, για να μαθαίνουν…»
Για το λόγο αυτό, μας εξιστορεί τη χρησιμότητα κάποιων από τα εκθέματα: «Τα καλάθια με λεπτή πλέξη τα χρησιμοποιούσαν ως δώρο αρραβώνων. Μέσα έβαζαν δημητριακά, τα οποία συμβόλιζαν τον πλούτο και έδειχναν ότι ο γαμπρός είχε τη δυνατότητα να “θρέψει” τη νύφη και μία βράκα, η οποία αποτελούσε την επίσημη φορεσιά για την Εκκλησία πριν 100 χρόνια.» Αναφέρει, επίσης, ότι η ύφανση στον αργαλειό αποτελούσε παραδοσιακό επάγγελμα του χωριού και τα έργα τους οι υφάντρες τα πουλούσαν και εκτός Λέσβου. Σήμερα υπάρχουν στο χωριό μόνο δύο - τρεις υφάντρες, αλλά δυστυχώς στο χώρο του Μουσείου δεν υπάρχει αυτήν τη στιγμή χώρος για έναν αργαλειό.
Ξεναγώντας μας και στο Βυζαντινό Μουσείο, μας αναφέρει ότι το χωριό είχε μεγάλη παράδοση στον εθελοντισμό, εξηγώντας μας τη χρησιμότητα ενός μικρού κουτιού-κουμπαρά που βρίσκεται εκεί: «Ανήκε στο Σύλλογο Εργατών και Τεχνιτών του χωριού Ασωμάτου. Είχε ρόλο φιλόπτωχου ταμείου. Έριχναν μέσα χρήματα και σε περιόδους ανεργίας το άνοιγαν, έδινε όσα χρήματα μπορούσε και το ταμείο της εκκλησίας και γίνονταν διάφορα έργα στο χωριό, αλλά κυρίως στο χώρο της εκκλησίας. Το μεροκάματο που έβγαινε ήταν χαμηλό, αλλά τουλάχιστον έτσι χτυπούσαν την ανεργία.»
Στο χώρο της βυζαντινής συλλογής φυλάσσεται και ο επιτάφιος του χωριού, ο οποίος χρονολογείται από το 1880. Παρ’ όλο που για 15 χρόνια είχε σταματήσει να χρησιμοποιείται, τα τελευταία δύο χρόνια ξεκίνησε και πάλι η περιφορά του, αφού το χωριό είναι και συναισθηματικά δεμένο με αυτόν.

Άγνωστη η λαογραφική συλλογή…
Σύμφωνα με τον π. Χρήστο, τελευταία γίνεται μια κίνηση να πάρει και πάλι κάποια ζωή ο Ασώματος, αφού εδώ λειτουργεί το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης του υπουργείου Παιδείας και το Προσκοπικό Εκπαιδευτικό Περιβαλλοντικό Κέντρο, που σύμφωνα με τον ίδιο βοηθούν στην ανάπτυξη του χωριού. Τονίζει, πάντως, και τη συμβολή των Θεμιστοκλή Καραβασίλη και Ευστράτιου Καραβάνη, οι οποίοι, μέσω των βιβλίων που έχουν γράψει για τον Ασώματο, έχουν συμβάλει σημαντικά στη διάσωση της Ιστορίας του χωριού.
Μέχρι στιγμής, το Λαογραφικό και το Βυζαντινό Μουσείο επισκέπτεται κόσμος από το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, αλλά και μαθητές από όλη τη Λέσβο, τους οποίους αναλαμβάνουν να φέρουν στην περιοχή καθηγητές που κατάγονται από τον Ασώματο. Στην ουσία, πάντως, ειδικά η ύπαρξη της λαογραφικής συλλογής παραμένει άγνωστη στο ευρύ κοινό, αφού δεν έχει δεχθεί μέχρι σήμερα κάποιου είδους δημοσιοποίηση, αλλά και δεν υπάρχει ακόμη σχετική ταμπέλα, ούτε και κάποιος μόνιμος φύλακας που να μπορεί να εξυπηρετήσει επισκέπτες που έρχονται τυχαία στο χωριό. Προγραμματίζονται, πάντως, τα εγκαίνια, αν και ακόμη δεν έχει οριστεί ακριβής ημερομηνία.
Τέλος, όπως λέει ο π. Χρήστος, υπάρχει πλέον συνεννόηση με το δήμαρχο προκειμένου να κατασκευαστεί και ένας μεγαλύτερος χώρος για τη στέγαση του Λαογραφικού Μουσείου, αφού μέσα στη συλλογή υπάρχουν και πολλά αντικείμενα που ανήκαν στην Κοινότητα του χωριού.
Όποιος ενδιαφέρεται να επισκεφθεί το Λαογραφικό και το Βυζαντινό Μουσείο Ασωμάτου μπορεί να επικοινωνήσει με τον π. Χρήστο στο τηλέφωνο 22520 22504.