Είναι φανερό πως κάτι δεν πάει καλά με τους Έλληνες. Γκρίνια, αδυναμία συνεννόησης, απαισιοδοξία και μεγάλα διαστήματα εθνικής κατάθλιψης. Κι όμως, ποτέ άλλοτε στην ιστορία αυτού του τόπου δεν δόθηκαν τόσες πολλές ευκαιρίες να μεγαλουργήσει. Ίσως γι’ αυτό είμαστε περισσότερο τραγικοί τώρα, παρά τις δύσκολες εποχές που δεν είχαμε τον τρόπο και τις εγγυήσεις.
Όποιος ξέρει ιστορία καταλαβαίνει τη διαφορά. Γιατί, στην πραγματικότητα, ο σπουδαίος αλλά αποσπασματικός πολιτισμός των αρχαίων μόνο λαμπρές παρακαταθήκες άφησε. Όχι μακροχρόνια ευδαιμονία για τις τρομαγμένες από τους πολέμους κοινότητες των προγόνων μας. Ενώ σήμερα, να, έτσι να κουνήσουμε το δαχτυλάκι μας, θα εκτοξευτούμε σαν ελατήριο. Γιατί ποτέ το ελληνικό έθνος δεν είχε τόσους πολλούς επιστήμονες, τόσους δαιμόνιους επιχειρηματίες, τόσους χαρισματικούς καλλιτέχνες, τόσο ιδιωτικό χρήμα για επενδύσεις και ένα τόσο ασφαλές περιβάλλον για τη δημιουργία επιτευγμάτων.
Άρα, λοιπόν, κάτι κάνουμε λάθος. Κάτι που δεν μας αφήνει να συνυπάρξουμε σταθερά κάτω από μια κοινή ομπρέλα έμπνευσης και δημιουργίας. Αυτό λοιπόν το κάτι λέγεται κυρίαρχη εθνική ιδεολογία. Μια συνεκτική δύναμη, σαν τον προτεσταντικό «κρατισμό» των Γερμανών, την «κουλτουραλιστική έπαρση» των Ιταλών ή τον εθνικό φιλελευθερισμό των Αμερικάνων.
Ποια είναι η δικιά μας εθνική ιδεολογία; Ο «ελληνοχριστιανικός πολιτισμός»... Τον εμπνεύστηκαν ο Ζαμπέλιος και ο Παπαρρηγόπουλος στα μέσα του 19ου αιώνα. Επέβαλαν την ιστορική συνέχεια αρχαίου, βυζαντινού και νεοελληνικού πολιτισμού. Ένωσαν, δηλαδή, το παρελθόν και, σε συνεργασία με την Εκκλησία, πρόσθεσαν την ορθόδοξη παράδοση. Κι έτσι οι νεοέλληνες θεοποίησαν ολίγον την Ακρόπολη, ολίγον την Αγιά Σοφιά και ολίγον την επανάσταση του ’21 για να αισθανθούν περήφανοι και σημαντικοί.
Μέχρις εκεί όμως. Μόνο παρελθόν και προγονοπληξία. Το χαμηλό επίπεδο παιδείας και οι αποστάσεις από κάθε εκσυγχρονισμό γέμισαν τις συνειδήσεις με φαντάσματα και αρρώστιες μιας νοσηρής μάζας. Να βράζει στο ζουμί της και να εκτονώνεται στα ξενυχτάδικα, για να γιατρέψει τον πεσιμισμό της. Φαίνεται άλλωστε το αποτέλεσμα σήμερα, με την αποθέωση του κιτς σε πολιτιστικό και πολιτικό επίπεδο.
Ο τελευταίος που προσπάθησε φανερά να ανανεώσει την εθνική ιδεολογία ήταν ο Βενιζέλος, παντρεύοντας τη Μεγάλη Ιδέα με την αστική τάξη και τον οικονομικό εκσυγχρονισμό. Γιατί, ως ευφυής πολιτικός, καταλάβαινε πως, όταν οι ιδεολογίες δε συνδέονται με την αγορά και το σύγχρονο οικονομικό πολιτισμό, σαπίζουν και ταλαιπωρούν τις κοινωνίες. Ο λαϊκισμός δεν του άφησε πολλά περιθώρια! Στη μεταπολίτευση, ο Καραμανλής δεν πρόλαβε. Μπήκαμε στο δυτικό κόσμο με την ΕΟΚ, αλλά έχασε την εξουσία και δε μπόρεσε να μπολιάσει γόνιμα την ελληνική σκέψη με την ευρωπαϊκή.
Τώρα, όμως, τι κάνουμε; Έχουμε βαλτώσει επικίνδυνα. Δεν αρκούν πια οι επαναστάσεις, τα κλαρίνα, τα τσαρούχια και οι παρελάσεις. Φαίνεται πως δεν πιάνει πλέον το παραμύθι. Ούτε από αριστερά ούτε από δεξιά. Από τη μία φωτογραφιζόμαστε με παπάδες και από την άλλη κλέβουμε τους φτωχούς. Από τη μία κλαίμε από πατριωτική συγκίνηση και από την άλλη ρημάζουμε τα δημόσια ταμεία. Άσε που μισούμε ο ένας τον άλλον και δεν μπορούμε να συνεννοηθούμε για τίποτα. Μας έχει αρρωστήσει ο λαϊκισμός και ο μεσσιανισμός.
Χρειαζόμαστε, λοιπόν, μια νέα ιδεολογία. Εθνική και ενωτική. Είτε ενωθούμε με τους Ευρωπαίους είτε όχι, μας είναι απαραίτητη για να υπάρξουμε. Μια ιδεολογία που θα αποβάλει το κιτς, τη μισαλλοδοξία, τον επαρχιώτικο ναρκισσισμό και τη δαιμονοποίηση της ζωής μας.
Δεν είναι εύκολο. Θα πρέπει να βρεθεί μια χαρισματική μορφή που θα ενώσει τον παλιό με το νέο κόσμο. Που θα βάλει μέσα στην αφήγηση την επιστήμη, τις σύγχρονες τέχνες, την οικονομία και την ελληνική παιδεία. Που θα μας απαλλάξει, όμως, από τα προσωπεία. Που θα φέρει στην εξουσία τις ιδέες των αρίστων και θα στείλει τους μέτριους στο λαϊκό πολιτισμό. Να γίνουν εκεί «άριστοι», στο πεδίο που μπορούν να διαπρέψουν και ξαναγεννήσουν το πολιτιστικό συμπλήρωμα της νέας Ελλάδας.
Καλές οι παραδόσεις, αλλά εθνική ιδεολογία χωρίς όραμα στο μέλλον δε μπορεί να φανεί χρήσιμη. Χωρίς αγορά, πνευματικότητα και επιτεύγματα. Με το μίσος και τις κραυγές, πολιτισμός δεν φτιάχνεται.
Η νέα μας ιδεολογία θα πρέπει να αφήσει τις φουστανέλες και να βάλει μπροστά μας τα επιτεύγματα. Τον πολιτισμό και τη θέση μας μέσα στο σύγχρονο δυτικό κόσμο. Οι νέες μάχες που θα δοθούν θα βγάλουν νέους «ήρωες» στα εργαστήρια, στα πανεπιστήμια, στα θέατρα, στην τεχνολογία και στην καινοτομία. Το ΜΙΤ θεωρεί τον Αριστοτέλη το σπουδαιότερο άνθρωπο όλων των εποχών. Εμείς γιατί δεν το βάλαμε ποτέ στην εθνική μας ιδεολογία;
Σε έξι χρόνια, συμπληρώνονται 200 χρόνια από το σύμβολο του ’21. Ας βρεθούμε σ’ αυτήν την επέτειο χωρίς παρελάσεις, μπάντες και τσάμικα. Mε μια άλλη επανάσταση, νέου τύπου. Σύγχρονη και «αριστοτελική»…

*Αναδημοσίευση άρθρου από τον ιστότοπο www.protagon.gr.