Ορισμένοι βιολόγοι πιστεύουν ότι τώρα υπάρχει η δυνατότητα να δοκιμάσουμε την αναδημιουργία της ευρωπαϊκής πανίδας του παρελθόντος, όπως ήταν πριν την εξολόθρευση πολλών μεγάλων θηλαστικών από τον άνθρωπο. Ρινόκεροι, ελέφαντες και λιοντάρια θα εγκατασταθούν σε τεράστια φυσικά πάρκα, αντικαθιστώντας τους εξαφανισμένους Ευρωπαίους συγγενείς τους.

Προς αυτή την κατεύθυνση εργάζεται μια ομάδα επιστημόνων με επικεφαλής το βιολόγο Jens-Christian Svenning από το Πανεπιστήμιο του Aarhus της Δανίας. Επιθυμούν να πλουτίσουν τη βιοποικιλότητα της ηπείρου μας και να ξαναζωντανέψουν χαμένα οικοσυστήματα, αναδημιουργώντας την προϊστορική πανίδα της Ευρώπης. Στις πεδιάδες και τα δάση της ηπείρου μας ζούσαν πριν από 50.000 χρόνια ύαινες, λεοπαρδάλεις, ιπποπόταμοι και νεροβούβαλοι, ζώα που αργά αλλά σταθερά εκτοπίστηκαν από τους ανθρώπους προς την Ασία και την Αφρική, ενώ άλλα εξαφανίστηκαν διά παντός.

Όταν τα λιοντάρια, οι ελέφαντες, οι τίγρεις-μαχαιρόδοντες και άλλα μεγαλόσωμα ζώα εξαφανίστηκαν από την Ευρώπη, άφησαν στην ήπειρο ένα οικολογικό κενό. Οι ελέφαντες και οι μεγάλες αγέλες των άλλων χορτοφάγων ζώων συντηρούσαν, με την αδηφάγο όρεξή τους, τα εκτεταμένα χορτολίβαδα των στεπών, τρώγοντας τους θάμνους και τα χαμηλά δέντρα. Η Ευρώπη υπέστη ένα οικολογικό σοκ· σε σύντομο χρονικό διάστημα, αποδιοργανώθηκαν σε μεγάλα τμήματα της ηπείρου όλοι οι εξελικτικοί μηχανισμοί μέσω των οποίων είχαν δημιουργηθεί στο πέρασμα των αιώνων μια σειρά ειδών.

Μια αντίστοιχη οικολογική καταστροφή έλαβε χώρα στη Βόρεια Αμερική, όταν ο άνθρωπος εισέβαλε εκεί και εκρίζωσε την εντελώς μοναδική μεγαπανίδα από μαστόδοντες, καμήλες, γατόπαρδους και λιοντάρια. Μια αμερικανική ερευνητική ομάδα υπό τον Josh Donlan του Πανεπιστημίου Cornell, ξεκίνησε το 2005 ένα φιλόδοξο πρόγραμμα για να επαναφέρει μεγάλες περιοχές της Βορείου Αμερικής στην εποχή των μεγάλων χορτοφάγων και σαρκοφάγων ζώων. Αυτό το πρόγραμμα εμπνέει τώρα τον Svenning και άλλους Ευρωπαίους επιστήμονες.

Ελέφαντες ζούσαν στη Σκανδιναβία

Το κλίμα δε φαίνεται να συνιστά εμπόδιο για την επαναφορά της μεγαπανίδας. Την τελευταία φορά που η Σουηδία είχε ένα σχετικώς ήπιο κλίμα, παρόμοιο με το σημερινό, στα απέραντα δάση της ζούσαν ελέφαντες, ρινόκεροι και άλλα εξωτικά ζώα. Τα περισσότερα από αυτά τα μεγάλα προϊστορικά θηλαστικά θα αντεπεξέρχονταν χωρίς προβλήματα στο σημερινό κλίμα, τόσο της βόρειας όσο και της νότιας Ευρώπης. Το ίδιο ισχύει και για πολλά άλλα ζώα που σήμερα υπάρχουν μόνο στην αφρικανική σαβάνα και τα πυκνά δάση της Ασίας.

Πριν από μόλις 2.000 χρόνια ζούσαν λιοντάρια στα Βαλκάνια και την Ουγγαρία, ενώ στις βρετανικές νήσους πριν από 12.000 χρόνια υπήρχαν ιπποπόταμοι. Ακόμη και σε νησιά της Μεσογείου ζούσαν ορισμένα είδη ελεφάντων και ιπποπόταμων.

Ασιατικός ρινόκερος στην Ευρώπη

Είναι πιθανόν οι επιστήμονες να μην μπορέσουν ποτέ να αναδημιουργήσουν το μαμούθ και άλλα προϊστορικά ζώα. Ένα πιο ρεαλιστικό σενάριο, λοιπόν, είναι να χρησιμοποιήσουν σημερινά είδη ως «αντικαταστάτες» των εξαφανισμένων ειδών. Ο ρινόκερος της Σουμάτρας, για παράδειγμα, είναι ένας εξελικτικά κοντινός συγγενής του τριχωτού ρινόκερου και θα μπορούσε, όπως φαίνεται, να καταλάβει τον οικολογικό θώκο του εξαδέλφου του που εξαφανίστηκε. Το απειλούμενο ασιατικό λιοντάρι είναι επίσης ένας πρώτης τάξεως υποψήφιος για να αντικαταστήσει το εξαφανισμένο ευρωπαϊκό λιοντάρι.

Οι επιστήμονες γνωρίζουν, βέβαια, πολύ καλά ότι στην πυκνοκατοικημένη Ευρώπη είναι πολύ συγκεκριμένες οι περιοχές εκείνες που έχουν τη δυνατότητα να φιλοξενήσουν ένα βιώσιμο πληθυσμό λιονταριών και των θηραμάτων τους, για παράδειγμα, και μάλιστα κατά τέτοιο τρόπο ώστε να μην υπάρξει κίνδυνος επιθέσεων σε ανθρώπους ή οικόσιτα ζώα.

Η πρόκληση όσον αφορά την αναδημιουργία της προϊστορικής πανίδας της Ευρώπης είναι, εν ολίγοις, ότι η ήπειρός μας έχει πολλούς ανθρώπους, λίγο χορτάρι και ακόμη λιγότερο διαθέσιμο χώρο. Τα μεγάλα θηλαστικά απαιτούν τεράστιες εκτάσεις για να διατηρήσουν βιώσιμους πληθυσμούς. Ο Svenning υποδεικνύει, μεταξύ άλλων, τη Ρουμανία ως ένα πιθανό καταφύγιο.

Εδώ υπάρχουν μεγάλες αραιοκατοικημένες περιοχές, σε σχεδόν παρθένα κατάσταση.

Αρκούδες κοντά σε πόλεις

Ενώ η επανεγκατάσταση στην Ευρώπη αφορά, προς το παρόν, μόνο ακίνδυνα είδη θηλαστικών, όπως ο κάστορας, το ζαρκάδι, ο αιγόκερως και η ενυδρίδα, σε επιλεγμένες περιοχές της Βόρειας Αμερικής έχουν επανεισαχθεί λύκοι και καφέ αρκούδες. Επιπλέον, σημαντικοί πληθυσμοί από αρκούδες, πούμα και λύγκες ζουν στα περίχωρα μεγαλουπόλεων όπως το Βανκούβερ.

Εκεί οι κάτοικοι είναι εξοικειωμένοι με τα μεγάλα σαρκοβόρα. Στην Ευρώπη, όμως, οι περισσότερες αρκούδες και λύκοι ζουν μακριά από τα μεγάλα αστικά κέντρα.

Σε πυκνοκατοικημένες χώρες χωρίς μεγάλες ελεύθερες εκτάσεις, για παράδειγμα στη Δανία, θα ήταν αδύνατον να αφεθούν ελεύθερα μεγαλόσωμα σαρκοβόρα. Εδώ, σε πρώτη φάση, το ρεαλιστικό είναι να εισαχθούν μικρότερα χορτοφάγα, όπως κάστορες, αλλά στο μέλλον γιατί όχι και τάρανδοι, άγρια άλογα και βίσωνες.

Πριν από 2.000 χρόνια, ο ευρωπαϊκός βίσωνας ήταν ένα συνηθισμένο ζώο στα δάση και τις πεδιάδες από την Ισπανία στο Νότο μέχρι τη Σουηδία στο Βορρά και από την Αγγλία στα δυτικά μέχρι τη Σιβηρία στα ανατολικά. Το 1927 σκοτώθηκε ο τελευταίος άγριος βίσωνας, αλλά κάποια άτομα επέζησαν σε συνθήκες αιχμαλωσίας και σήμερα αυτό το όμορφο ζώο έχει επιστρέψει στη φύση σε 10 διαφορετικές χώρες.

ΣΕ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ "SCIENCE ILLUSTRATED"