Εμείς/οι άλλοι, οικείο/ξένο, σωστό/λάθος: έχουμε την τάση να διαχωρίζουμε, να ομαδοποιούμε, να κατηγοριοποιούμε και να δημιουργούμε αρνητικά συναισθήματα και ιδέες σε ό,τι μάς είναι άγνωστο και πέρα από τα δικά μας δεδομένα. Η συμπεριφορά αυτή επηρεάζει πολύ τις αποφάσεις που παίρνουμε κι έχει σοβαρές συνέπειες στη συνύπαρξή μας με τους ανθρώπους.

Τα πειράματα έγιναν στο γρασίδι. Στην αρχή οι δύο φωτογραφίες που θα δείξει η ερευνήτρια, καλύπτονται από την τυρκουάζ επιφάνεια

Σύμφωνα με ψυχολόγους και κοινωνιολόγους, οι πρώτες προστριβές και διενέξεις στην ιστορία του ανθρώπου οφείλονταν στη διάκριση του κόσμου σε «εμείς» και «οι άλλοι», χωρίς να έχει σημασία αν ο διαχωρισμός γινόταν με θρησκευτικά, εθνικά ή άλλα κριτήρια. Οι προκαταλήψεις δε βασίζονται σε αντικειμενικές ή ορθολογικές διαφορές, αλλά σε πεποιθήσεις που δημιουργούμε με βάση αυτόν το διαχωρισμό: το «εμείς» είναι το μοντέλο αναφοράς, είναι το «καλό» στο οποίο αντιπαραβάλλουμε το ξενικό, το αλλότριο, το «κακό».

Η πλειονότητα των κοινωνιολόγων και των ψυχολόγων πιστεύει ότι η αντιπάθεια για ό,τι μάς ξενίζει, προσδιορίζεται από κοινωνικούς παράγοντες. Όταν συναντάμε ανθρώπους διαφορετικής ομάδας, αντιδρούμε με βάση την ανατροφή και το κοινωνικοπολιτισμικό περιβάλλον μας.

Πρόσφατες έρευνες, όμως, αποκαλύπτουν ότι η αρνητική στάση στη διαφορετικότητα ίσως έχει βιολογική προέλευση. Είναι γνωστό από παλιά ότι υπάρχουν ομοιότητες στη συμπεριφορά ανθρώπων και ζώων. Συγκεκριμένα, οι Αμερικανοί ερευνητές είναι εκείνοι που αναζητούν βιολογικό υπόστρωμα στη διαμόρφωση της ανθρώπινης συμπεριφοράς.

Δείχνουν στο μακάκο τις φωτογραφίες άλλων ατόμων της δικής του ομάδας και άλλων ομάδων. Οι ερευνητές σημειώνουν τη χρονική διάρκεια κατά την οποία ο μακάκος παρατηρεί τις φωτογραφίες

Πείραμα με χιλιάδες μακάκους
Δεν είναι μόνο οι άνθρωποι που εμφανίζουν αυτήν τη συμπεριφορά. Οι μικροί κερκοπίθηκοι ρέζους (πίθηκοι του Παλαιού Κόσμου), οι μακάκοι, όταν συναντούν άτομα άλλης ομάδας συμπεριφέρονται με την ίδια καχυποψία και κρατούν απόσταση όπως οι άνθρωποι σε ανάλογες περιπτώσεις.

Το διαπίστωσαν ψυχολόγοι της Συμπεριφοράς του Πανεπιστημίου Yale των ΗΠΑ σε έρευνα που δημοσιεύτηκε πρόσφατα. Επικεφαλής της έρευνας ήταν η Neha Mahajan.

O τελευταίος κοινός πρόγονος των ανθρωπιδών και των κερκοπιθήκων έζησε πριν από 25 εκατομμύρια χρόνια. Οι μακάκοι μπορούν να διαχωρίσουν πολύ γρήγορα τα άτομα της δικής τους ομάδας από τα ξένα και είναι πολύ πιο δύσπιστοι απέναντι σε μακάκους ξένης ομάδας.

Η έρευνα της συμπεριφοράς των μακάκων έγινε στο φυσικό τους περιβάλλον, στο νησί Cayo Santiago, έξω από το Πουέρτο Ρίκο. Είναι ιδεώδης τόπος για να μελετηθεί η συμπεριφορά των πρωτευόντων, επειδή ζουν εκεί σχεδόν χίλια άτομα τα οποία, όπως και οι άνθρωποι, σχηματίζουν μόνα τους διάφορες κοινωνικές ομάδες και ιεραρχίες. Οι ψυχολόγοι κατέγραψαν ότι οι πίθηκοι παρατηρούν περισσότερη ώρα πρόσωπο ή αντικείμενο που τους είναι άγνωστο ή τους προκαλεί αρνητικά συναισθήματα και ότι δε διαχωρίζουν μόνο τα μέλη της ομάδας τους από τους πιθήκους άλλων ομάδων, αλλά και συσχετίζουν τα μέλη της ομάδας τους με κάτι θετικό, ενώ τα μη μέλη με κάτι εχθρικό και κακό.

Ελαστικοί στην ενσωμάτωση
Ωστόσο, οι μακάκοι αλλάζουν κοινωνική ομάδα χωρίς να δημιουργούνται ιδιαίτερες προστριβές. Μακάκοι που έγιναν πρόσφατα μέλη της ομάδας, γίνονται πολύ γρήγορα αποδεκτοί, ενώ άλλοι που για χρόνια ήταν πιστοί στην ομάδα τους αλλά πρόσφατα την έχουν εγκαταλείψει, θεωρούνται ξένα άτομα.

Υπάρχει διαχωρισμός «εμείς»/«αυτοί», αλλά, όπως φαίνεται, τα όρια είναι ελαστικά. «Η ιδιότητα αυτή σπάνια συναντάται στον άνθρωπο, αλλά θα πρέπει να υπάρχει και στο δικό μας βιολογικό υπόβαθρο», υποστηρίζει η ψυχολόγος Laurie Santos της επιστημονικής ομάδας. Πρόκειται για κληρονομική ιδιότητα που πιθανόν αποκτήσαμε τουλάχιστον πριν από 25 εκατομμύρια χρόνια, όταν διαχωρίστηκαν οι ανθρωπίδες και οι κερκοπίθηκοι από τον κοινό τους πρόγονο.

Το δεύτερο σημαντικό και παρήγορο συμπέρασμα είναι ότι ταυτόχρονα έχουμε κληρονομήσει και ελαστική συμπεριφορά σχετικά με την ενσωμάτωση στην ομάδα. «Αν φέρουμε στην επιφάνεια αυτή την ιδιότητα, αν δεχόμαστε με μεγαλύτερη ευκολία τους ξένους και τους ενσωματώνουμε στην ομάδα μας, θα γίνουμε ένα είδος με λιγότερες προκαταλήψεις», πιστεύει η Laurie Santos.

ΣΕ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ "SCIENCE ILLUSTRATED"