Βιβλιοπαρουσίαση

Λέσβος 1912-2012.
Έκδοση Λέσχης Πλωμαρίου «Βενιαμίν ο Λέσβιος»
Πλωμάρι 2011, σελ. 140

Το επετειακό λεύκωμα που εξέδωσε η Λέσχη Πλωμαρίου «Βενιαμίν ο Λέσβιος», που ιδρύθηκε το 1878, περιέχει συνεργασίες ιστορικών, ερευνητών-μελετητών, εκπαιδευτικών και λογοτεχνών. Πρόκειται για μια πολύ αξιέπαινη προσπάθεια του εν λόγω πολιτιστικού συλλόγου, με στόχο να τιμήσει την επέτειο απελευθέρωσης της Λέσβου, που συμπληρώνει σύντομα έναν αιώνα, να σκιαγραφήσει την εικόνα των χρόνων εκείνων και να φρεσκάρει την ιστορική μας μνήμη, ώστε «τα γενόμενα εξ ανθρώπων ανεξίτηλα γένηται», παραφράζοντας ελαφρά τη γνωστή ρήση του Ηροδότου.
Την επιμέλεια του εξαίρετου αυτού τόμου είχαν η Αμφιτρίτη Καζάζη - Καπερώνη, ο Ξενοφών Μαυραγάνης και ο Αριστείδης Φρυδάς, στους οποίους αξίζουν θερμά συγχαρητήρια. Το ίδιο ισχύει και για όλα τα μέλη του Δ.Σ. της Λέσχης Πλωμαρίου  «Βενιαμίν ο Λέσβιος», που είχαν την πρωτοβουλία αυτή και τη διεκπεραίωσαν με πλήρη επιτυχία.
Θα αναφερθώ στη συνέχεια επιλεκτικά και με δικά μου υποκειμενικά κριτήρια, σε κάποιες μόνο από τις συνεργασίες που δημοσιεύονται στο λεύκωμα χωρισμένες σε δύο ενότητες, χωρίς να σημαίνει ότι υποτιμώ τα υπόλοιπα δημοσιεύματα. Η πρώτη ενότητα αφορά κείμενα γραμμένα με ιστορικό πρίσμα για την απελευθέρωση της Λέσβου, είτε ως περιγραφή των γεγονότων είτε ως παράθεση ιστορικών ντοκουμέντων. Η δεύτερη ενότητα περιλαμβάνει κυρίως λογοτεχνικά μηνύματα διαφόρων μορφών με την ίδια πρόθεση, προερχόμενα και σχολιασμένα από εκπαιδευτικούς-λογοτέχνες.
1. Υπό την έννοια αυτή αναφέρω πρώτα το ενδιαφέρον δημοσίευμα του συναδέλφου Ιωάννη Στεφανίδη, καθηγητή της διπλωματικής ιστορίας του ΑΠΘ, στο οποίο περιγράφονται με ακριβή και λιτό τρόπο, τα σχετικά με την κατάληψη της Λέσβου στις 8 Νοεμβρίου 1912 από ισχυρή μοίρα του ελληνικού στόλου υπό το ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη. Δηλαδή το τουρκικό στοιχείο στο νησί, οι επιχειρήσεις των ελληνικών  δυνάμεων, οι διπλωματικές δραστηριότητες, οι συνθήκες του Λονδίνου και των Αθηνών το 1913, καθώς και η οριστική ενσωμάτωση της Λέσβου στην ελληνική επικράτεια με τη συνθήκη της Λωζάννης το 1923.
Στο ίδιο ιστορικό πλαίσιο εντάσσονται οι πολύ ενδιαφέρουσες επτά επιστολές του Λέσβιου εμπόρου Θρασύβουλου Μελανδινού, μέλους του Εθνικού Κομιτάτου, προς τον Παύλο Κουντουριώτη και τον Ελευθέριο Βενιζέλο το 1912, με τη χαρακτηριστική προτροπή «Σπεύσατε να μας καταλάβετε». Τις παρουσιάζει και τις σχολιάζει εύστοχα η φιλόλογος Βασιλική Κουρβανιού.
Σχετικά είναι επίσης τα δημοσιεύματα του Αριστείδη Φρυδά, που φέρνει στη μνήμη μας, τους ξεχασμένους πεσόντες μαχητές του 1912, καθώς και αυτό της Αμφιτρίτης Καζάζη - Καπερώνη, στο οποίο προσδιορίζεται η συμβολή των Πλωμαριτών στην απελευθέρωση της Λέσβου. Περιγράφεται έτσι μια άγνωστη σελίδα της ιστορίας του Πλωμαρίου, που απελευθερώθηκε μια μέρα μετά την απελευθέρωση της Μυτιλήνης. Και τα δύο αυτά δημοσιεύματα διευρύνουν τις γνώσεις μας για την ιστορία της Λέσβου.
Εδώ ανήκουν ακόμη τα κείμενα των Ξενοφώντα Μαυραγάνη για την απόβαση του στόλου στη Μυτιλήνη και τη «Λεσβιακή Φάλαγγα», και του Αριστείδη Φρυδά για το πλοίο «Μακεδονία», που έφερε τη λευτεριά στο Πλωμάρι στις 10 Νοεμβρίου 1912. Και τα δύο αυτά κείμενα καταθέτουν ενδιαφέροντα ιστορικά τεκμήρια για το ίδιο θέμα.
Πρέπει να σημειωθεί επαινετικά ότι στην ίδια ενότητα παρατίθενται και δύο διαφορετικές απόψεις για τα γεγονότα εκείνης της εποχής. Αφενός η άποψη του Τούρκου καθηγητή Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης, Idris Bostan. Οι εκτιμήσεις του για το μέγεθος των στρατιωτικών δυνάμεων, τη συμπεριφορά των Ελλήνων και τους νεκρούς των μαχών, που ελέγχονται ωστόσο ως υπερβολικές, ενώ αξιολογούνται με διαφορετικό τρόπο τα γεγονότα και οι δράσεις των αντιπάλων στρατοπέδων. Αφετέρου κατατίθεται μια τρίτη, ουδέτερη υποτίθεται άποψη: Η έκθεση ενός Γάλλου ναυάρχου, διοικητή μιας μοίρας του γαλλικού στόλου της Μεσογείου, που συμμετείχε ενεργά στην εξέλιξη των επιχειρήσεων. Τα στοιχεία που αναφέρονται στην έκθεση αυτή παρασχέθηκαν βέβαια στο Γάλλο αξιωματούχο από τον Τούρκο κυβερνήτη της νήσου Λέσβου και έχουν επομένως αντίστοιχη βαρύτητα και σημασία.
2. Στη δεύτερη ενότητα περιλαμβάνονται τρία δημοσιεύματα, τα οποία προέρχονται από εκπαιδευτικούς και λογοτέχνες και παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον από τη δική μου σκοπιά λόγω της ειδικότητάς μου.
Το πρώτο από αυτά είναι γραμμένο από την Ευαγγελία Καπετάνου, επίτιμη διευθύντρια του 3ου Λυκείου Νέας Φιλαδέλφειας και επιμελήτρια του αρχείου του πολύ γνωστού Γεραγώτη παιδαγωγού και ποιητή Μίλτου Κουντουρά. Ο Μίλτος Κουντουράς όντας το 1912-13, 23χρονος φοιτητής της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, κατατάχθηκε στο στρατό και πολέμησε στον Κλαπάδο. Με αναφορά του σε έναν ύμνο για την κατάλυση της τυραννίας στο νησί, του αρχαίου λυρικού ποιητή Αλκαίου -αντίπαλου του τυράννου της Λέσβου Μύρσιλου τον 7ον π.Χ. αιώνα- ο Μίλτος Κουντουράς έγραψε το δικό του ύμνο για την απελευθέρωση της Λέσβου υπό τον τίτλο «Ο γυρισμός του Αλκαίου». Στο πεζοτράγουδο αυτό, που δημοσιεύτηκε στο διπλό τεύχος του περιοδικού «Χαραυγή» το Δεκέμβριο του 1912, ο ποιητής προβάλλει τη φυλετική συνοχή και συνείδηση των Λεσβίων ανά τους αιώνες, νομίζω ότι το δημοσίευμα αυτό εμπλουτίζει την εργογραφία του Μίλτου Κουντουρά.
Εξαιρετικά ενδιαφέρον είναι επίσης το δημοσίευμα του εκπαιδευτικού και λογοτέχνη Αριστείδη Καλάργαλη, που αναφέρεται στον καταγόμενο από το Πλωμάρι, δάσκαλο και ποιητή Γιώργο Ζεϊμπέκη, ο οποίος την εποχή εκείνη, αλλά και αργότερα, έγραψε πολλά ποιήματα εμπνευσμένα από την απελευθέρωση της Λέσβου. Ένα από αυτά έχει τον τίτλο «Μέρα κατοχής» και λέγεται ότι ο Γιώργος Ζεϊμπέκης το απήγγειλε στο πλαίσιο μιας ομιλίας του κατά τη δοξολογία που έγινε στο ναό του Αγίου Νικολάου στο Πλωμάρι την ημέρα της απελευθέρωσης της κωμόπολης. Ένα άλλο υμνητικό ποίημα του ίδιου, είναι αφιερωμένο στον Ελευθέριο Βενιζέλο.
Άξια προσοχής είναι τέλος, η αναφορά του φιλολόγου Παναγιώτη Σκορδά  στην αλληλογραφία του Αργύρη Εφταλιώτη το 1912 -ο ποιητής βρισκόταν τότε στο εξωτερικό- με τον Ψυχάρη, τον Πάλλη, τον αδελφό του Αριστοτέλη και την αδελφή του Ευρυδίκη. Στις επιστολές του αυτές, ο ποιητής ενδιαφέρεται έντονα για τις πολεμικές επιχειρήσεις στο Αιγαίο και ιδιαίτερα για τα γεγονότα στη Λέσβο και εκφράζει τη χαρά του για την απελευθέρωση του νησιού, το οποίο μάλιστα επισκέφθηκε ο ίδιος το επόμενο έτος, τον Σεπτέμβριο του 1913.
Κλείνοντας την σύντομη αυτή παρέμβασή μου, αξίζει, νομίζω, τον κόπο να επισημάνω την άψογη, από ποιοτική και αισθητική άποψη, εμφάνιση του λευκώματος, δηλαδή το επίπεδο των δημοσιευμάτων, την εκτύπωση, το χαρτί, τη βιβλιοδεσία και την εικονογράφηση. Άξιο μνείας είναι και το γεγονός ότι στο τέλος του τόμου παρατίθενται σχετική βιβλιογραφία, καθώς και το ημερολόγιο του 2012 με έξοχα σκίτσα και πολλά πρωτοσέλιδα από τον ημερήσιο Τύπο της εποχής.
Επιθυμώ να συγχαρώ άλλη μια φορά, τους πρωτεργάτες του αξιόλογου αυτού έργου, όλα τα μέλη  του Δ.Σ. της Λέσχης  Πλωμαρίου «Βενιαμίν ο Λέσβιος» και τους συγγραφείς. Εκφράζω ταυτόχρονα την ελπίδα, η θαυμάσια αυτή πρωτοβουλία να βρει γρήγορα μιμητές και από άλλες περιοχές της Λέσβου, π.χ. από την περιοχή της Γέρας, απ’ όπου κατάγομαι εγώ.
Παναγιώτης Ξωχέλλης
Ομότιμος καθηγητής της Φιλοσοφικής του ΑΠΘ

Απόσπασμα από την παρουσίαση του Λευκώματος που έγινε στη Θεσσαλονίκη, στις Δεκεμβρίου 2011