Εμπρός Εβδομαδίαια Εφημερίδα Νομού Λέσβου - Γυμνασιάρχου Ολυμπίου 4 - Mυτιλήνη - 81100
Απαγορεύεται η αναπαραγωγή με οποιονδήποτε τρόπο.
Απαγορεύεται η αναπαραγωγή με οποιονδήποτε τρόπο.
Εικόνες και ξωκκλήσια για τον άγιο στη Λέσβο
«Ο ΑΓΙΟC ΧΑΡΑΛΑΜΠΗC» - ιερομάρτυρας και θαυματουργός, που τιμάμε και γιορτάζουμε στις δέκα Φλεβάρη - κόκκινη μεγαλογράμματη βυζαντινή επιγραφή, αριστερά και δεξιά από τους ώμους, σε θαυμάσια μεταβυζαντινή εικόνα σε ξύλο, φιλοτεχνημένη από άγνωστό ζωγράφο στα 1742, με ύψος 101, πλάτος 55 και πάχος 3,5 εκατοστά. Bρίσκεται στο Εκκλησιαστικό Βυζαντινό Μουσείο Μυτιλήνης, στον αυλόγυρο του Ναού Αγίου Θεράποντα και προέρχεται από τον ιερό ναό Αγίου Παντελεήμονα, στο Πέραμα Γέρας.
Ολόσωμος μετωπικός στέκεται με ιεροπρέπεια και με γιορταστικά άμφια, πατά σε σκούρο βυσσινί, πορφυρό-βελούδινο έδαφος, που φτάνει λίγο πιο κάτω από τη μέση, ενώ το υπόλοιπο σώμα του είναι σε χρυσό κάμπο-φόντο. Φορά γαλάζιο φελόνι, μακρύ χιτώνα, κοντό στο μπροστινό μέρος, με πολλές κάθετες και κυκλικές πτυχώσεις, να δίνουν ξεχωριστή ομορφιά στο άμφιο, με λαδοπράσινη εσωτερική κάλυψη (φόδρα), αστάρωμα-φοδράρισμα στο φαρδομάνικο-ακρομάνικο. Το χρυσό περιλαίμιο-τραχηλιά, κοσμημένο με τέσσερες χρωματιστές πέτρες και χαραχτές μαργαρίτες. Κάτω από το φελόνι πτυχωμένο ρόδινο στιχάρι, χιτώνα εσωτερικό που φτάνει ως τα πόδια, και χρυσό πετραχήλι, κεντημένο με σταυρούς και γεωμετρικά σχήματα, που καταλήγει σε πέντε χρυσωμένες φούντες. Δεξιά του, κρεμασμένο από τη ζώνη και πάνω από το πόδι, χρυσό ρομβοειδές κεντημένο με σταυρό κι άλλα στολίδια επιγονάτιο, με δυο χοντρές χρυσωμένες φούντες. Το ιερατικό αυτό στόλισμα φέρνουν όσοι κληρικοί έχουν ξεχωριστό εκκληαιαστικό βαθμό ή τίτλο, όπως οι αρχιμανδρίτες, πρωτοπρεσβύτεροι κ.λπ.. Στο δεξί του χέρι, στον καρπό, χρυσοκεντημένο επιμανίκι. Tα ιερατικά επιμανίκια συμβολίζουν τις χειροπέδες, που μ’ αυτές δέσανε τ’ άχραντα χέρια του Χριστού. Με το δεξί χέρι, σηκωμένο ως τον ώμο, ευλογεί, ενώ με το αριστερό βαστά χοντρό, πλούσια στολισμένο, κλειστό χρυσοσταχωμένο-βυζαντινά βιβλιοδετημένο βιβλίο ή ευαγγέλιο.
Το πρόσωπο του άγιου Χαραλάμπη στην εικόνα του μουσείου λιγνό, λιγόσαρκο, αχαμνό, ξερακιανό. Βλέμμα πνευματώδες, διανοητικό, με λεπτά χαρακτηριστικά, μύτη, μέτωπο, χείλη, φρύδια, μάγουλα. Γέροντας ιερέας στη Μαγνησία, κοντά στο Δούναβη, ασπρογένης, «οξυδιχαλογένης, μακροδιχαλογένης», με μακρουλή γενειάδα, χωρισμένη σε δυο άκρες στο τελείωμά της, και άσπρα μαλλιά, με καμπυλωτά άσπρα γραψίματα, εμπνέει σεβασμό βαθύ σε άγιο. Ίδιος ανοιχτόχρωμος προπλασμός στο πρόσωπο και στα χέρια, σε ώχρα με σκιές γύρω στα μάτια. Στο κεφάλι χρυσό φωτοστέφανο (αγιότητα), με χαραγμένη φυτική διακόσμηση και περίγραμμα πριονωτό προς τα έξω. Λιγνόκορμος, καθώς ευλογεί ιερατικά με στοχασμό, εκφράζει ασκητική αγιότητα.
Τα θαύματα…
Δίπλα στο φωτοστέφανο, στις δυο γωνιές πάνω στην εικόνα, μικροεικονισματάκια που ιστορούν θαύματα του άγιου. Στο αριστερό εικονισματάκι διαβάζουμε με κόκκινα βυζαντινά μεγαλογράμματα: «† Ο ΑΓΙΟC ΧΑΡΑΛΑΜΠΗC ΔΙΩΚΥ ΤΗΝ ΠΑΝΟΥΚΛΑΝ». Ανάμεσα σε δυο βυζαντινά οικοδομήματα μια κατάμαυρη φιγούρα καθιστή, ίσως σε νεκροκρέββατο, κι από πάνω της ο άγιος με ιερατική στολή και φωτοστέφανο υψώνει με το χέρι του σκήπτρο. Στη Μαγνησία, όπου ιερουργούσε τους χριστιανούς ο άγιος Χαραλάμπης έπεσε πανούκλα, «αιγύπτιος λοιμός», που έφερε τον θάνατο παντού, στα σπίτια, στους δρόμους, στην πόλη, στα χωριά, «η δέκατη πληγή του Φαραώ τους πλάκωσε», πτώματα άταφα, τροφή στα όρνια και στα θηρία. Μεσολάβησε ο άγιος: «Παράλαβε Παρθένε (Παναγία) όλους τους χορούς, με τους άυλους Αγγέλους κι Άγιους, και κάνε μεγάλη μεσολάβηση στο Γιο σου· δείξε τους μαστούς και τα χέρια σου· δείξε τον σπόγγο, τη λόγχη και τον σταυρό, τα δικά σου κι εκείνου (τα παθήματα), κι έτσι σταμάτησε Κόρη, την πανώλεθρη αρρώστια του λοιμού.» Έτσι, με τις πρεσβείες από τον Χαραλάμπη σταμάτησε η πανούκλα.
Στο δεξί εικονισματάκι διαβάζουμε την κόκκινη βυζαντινή μεγαλογράμματη επιγραφή: «† Ο ΑΓΙΟC ΧΑΡΑΛΑΜΠΗC ANECTHCEN ΝΕΚΡΑΝ». Στο συναξάρι του (βιογραφία) δεν αναφέρεται αυτό το θαύμα. Όμως, ίσως υπήρχε αγιογραφική παράδοση, κι έτσι ο ζωγράφος ιστόρησε κι αυτή τη σκηνή στην εικόνα. Όπου βλέπουμε ένα βυζαντινό μικροκτήριο και δίπλα κουβούκλιο. Κάθεται κάποιο «επίσημο» πρόσωπο σε κόκκινη πολυθρόνα με στέμμα στο κεφάλι. Απέναντι, όρθια μια γυναικεία φιγούρα. Και οι δυο χρυσοντυμένοι απλώνουν το ένα χέρι σε παράκληση. Στη μέση νεκροσέντουκο, όπου καθιστή γυναικεία φιγούρα ντυμένη με ρόδινο σάβανο-εντάφι. Από πάνω της χρυσοντυμένος ο άγιος, λίγο γυρτός προς τη γυναίκα, με καλογερίστικο σκούφο, και με το χέρι στο πόδι του. Και τα δυο εικονάκια έχουν λαδοπράσινο έδαφος και χρυσό κάμπο-φόντο.
Στην κάτω αριστερή γωνία, στην εικόνα, πάνω στο σκούρο βυσσινί-βελουδένιο έδαφος η αφιερωματική επιγραφή αναθηματική, με κόκκινα βυζαντινά μεγαλογράμματα: «† Η ΔΕΗCΗC ΤΟΥ ΔΟΥΛΟΥ ΤΟΥ ΘΕΟΥ CEBACTOY ΓΚΗΤΑ †ΑΨΜΒ΄». Τα τελευταία γράμματα στην επιγραφή είναι η χρονολογία Ι742, που ζωγραφίστηκε η εικόνα, με περίγραμμα κόκκινη λεπτή ταινία.
«Καταξιώθηκες, Χαράλαμπε, από ξίφος
και λαμπρότητας και χαράς μαρτύρων,
στη δέκατη, που κόπηκες στο λαιμό.»
Σύμφωνα με το συναξάρι του, ο άγιος ιερομάρτυρας Χαραλάμπης ήταν στα χρόνια του βασιλιά Σεβήρου (193 - 210), και του ηγεμόνα Λουκιανού το έτος l98, ιερέας στους χριστιανούς, στην πόλη Μαγνησία. Αυτός λοιπόν διδάσκοντας το δρόμο της αλήθειας και κηρύττοντας την πίστη στο Χριστό, καταδικάστηκε από τους πάνω τύραννους, και ξεντύθηκε την ιερατική στολή. Μετά έγδαραν το δέρμα σ’ όλο το σώμα του. Επειδή έβλεπε αυτόν ο ηγεμόνας Λουκιανός πως υποφέρει γενναία τα βάσανα, θύμωσε κι επιχειρούσε να ξεσκίσει τον άγιο με τα δικά του χέρια, κι αμέσως κοπήκανε τα χέρια του και κρεμαστήκανε πάνω στο σώμα του μάρτυρα· κι ο άγιος προσευχήθηκε και τον έκανε γερό. Καθώς είδαν τούτο το θαύμα οι δήμιοι-βασανιστές Πορφύριος και Βάπτος ονομαζόμενοι, αρνήθηκαν τα είδωλα και πίστεψαν στον Χριστό· το ίδιο πίστεψαν και τρεις γυναίκες, που παραβρέθηκαν εκεί κι έβλεπαν, τους οποίους έπιασε όλους ο ηγεμόνας και τους βασάνισε με διάφορα παιδέματα, άσπλαχνα τους αποκεφάλισε, γιατί, αν και γιατρεύτηκε από τον άγιο στο σώμα, αλλ’ όμως στην ψυχή έμεινε ο άθλιος αγιάτρευτος. Το ελληνικό του μαρτυρολόγι σώζεται στο μοναστήρι των Ιβήρων (Αγιονόρος) και σ’ άλλα, που η αρχή του είναι: «Βασιλεύοντας του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού».
Και σε άλλες εικόνες
Ο άγιος Χαραλάμπης είναι ζωγραφισμένος σε άλλες τέσσερες σύνθετες εικόνες που βρίσκονται στο μουσείο. Η πιο ενδιαφέρουσα και πρωτότυπη είναι αυτή που εικονίζεται μαζί με τον άγιο Γεώργιο, ολόσωμοι μετωπικοί, ιστορημένη στα 1806 (γι’ αυτή σε άλλο γραφτό μου).
Στη Λέσβο υπάρχουν δυο παρεκκλήσια αφιερωμένα στον άγιο. Στην Άντισσα και στην Αγία Παρασκευή, όπου γίνεται το παραδοσιακό και ξακουστό «Πανηγύρι του Ταύρου». Στο μοναστήρι της Περιβολής, ο άγιος σε τοιχογραφία, στη δυτική παραστάδα, ιστορημένος μετά το 1550 από περιοδεύοντες ζωγράφους.
Ο άγιος Χαραλάμπης είναι προστάτης στους ερμογλύπτες, μαρμαράδες, μαρμαρογλύπτες, «πελεκάνους», και γιορτάζεται με τρικούβερτο πανηγύρι στην αθηναϊκή Ακρόπολη, κάθε χρόνο στις δέκα Φλεβάρη. Ο «ζωντανόνεκρος» στην ελληνική γλυπτική Γιαννούλης Χαλεπάς φιλοτέχνησε τρεις συνθέσεις του για τον άγιο, που είναι: Στην περίοδο, Τήνος (1920 - 1924) «0 Ερμογλύπτης και ο Άγιος Χαράλαμπος» (Εθνική Πινακοθήκη και Μουσείο Α. Σούτζου, 1924), «Ο Άγιος Χαράλαμπος και το δαιμόνιο» (συλλογή Θωμά Θωμόπουλου), στη β΄ περίοδο, Αθήνα (1930 - 1938), «Ο Άγιος Χαράλαμπος και το δαιμόνιο» (ανήκε στην οικογένεια Β.Ν. Χαλεπά, 1934).
Στη συλλογή του Εκκλησιαστικού Βυζαντινού Μουσείου Μυτιλήνης υπάρχουν εικόνες από τον 15ο ως τον 19ο αιώνα. Ξεχωριστά τρεις εικόνες είναι ζωγραφισμένες τον 13ο και 14ο αιώνα. Αυτές έχουν διαφορετική, ξεχωριστή τεχνική, την ξυλογραφία (τέμπερα-αυγοτέμπερα) αντίθετη στη νωπογραφία (φρέσκο). Ανάλογα με την κολλητική ουσία που χρησιμοποιείται είναι διάφορα είδη. Το υλικό της είναι ουσία παχύρρευστη, ενώ στη νωπογραφία λεπτόρρευστη. Η σύνθεση στα χρώματα γίνεται με κρόκο από αυγό (αυγογραφία). Μετά τη διάλυση συνδυάζονταν με βρασμένη κόλλα και βερνίκι. Άλλη μέθοδος είναι η διάλυση κόλλας και κεριού μέσα σε αλισίβα (στάχτη), οπότε έχουν μεγαλύτερη λάμψη, επειδή με το κερί μπορούν να γυαλίσουν. Ζωγραφίζονται πάνω σε κονίαμα (σκόνη) από γύψο, που τοποθετείται πάνω σε ξύλο, είτε απ’ ευθείας, είτε πάνω σε λινάτσα στο ξύλο. Όταν ξεραθεί ο γύψος, σχεδιάζεται ή αποτυπώνεται με το αθίβολο (ανθίβολο-αθιβόλι, γραμμωτό σχέδιο), λεπτό χαρτί, όπου υπάρχει τρυπημένο με σειρά από τρύπες το σχέδιο της εικόνας. Το χαρτί αλείφεται με σκόνη από κάρβουνο, που περνά από τις τρύπες και κάθεται πάνω στο γύψο. Ακολουθεί το βελόνιασμα. Χαράσσεται το περίγραμμα της εικόνας πάνω στα ίχνη (χνάρια) από το κάρβουνο. Αφού σχεδιαστεί η εικόνα μπαίνει ο «προπλασμός ή βώλος». Σκοτεινό χρώμα, κυρίως καστανοκόκκινο, μετά μπαίνουν βαθύτερα χρώματα, τα «ισκιώματα», και ανοιχτότερα οι «γλυκασμοί», κατόπι τα «φώτα ή λάμματα», λαμπερότεροι τόνοι στα χρώματα, όπου χρειάζονται τέτοιοι (μύτη κ.λπ.). Έτσι οι βυζαντινοί ζωγραφίζουν πάνω σε σκοτεινό «κάμπο-φόντο», με ανοιχτότερα χρώματα.
Θέματα στις εικόνες είναι κυρίως ο Χριστός, η Παναγία, οι άγιοι, περικοπές από την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη (ευαγγέλια κ.λπ.). Οι εικόνες είναι αντικείμενα λατρείας, γι’ αυτό και τα εικονιζόμενα από αυτά πρόσωπα είναι ιδανικές πνευματικές μορφές σχηματοποιημένες. Είναι καθιερωμένοι τύποι που απλοποιούνται και υποτάσσονται σ’ ένα εκφραστικό ρυθμό, που ξεχωρίζει τον υψηλό θρησκευτικό χαρακτήρα. Οι εικόνες ακολουθούν δυο τάσεις: 1) Την Ελληνιστική (εκλεπτυσμένη τέχνη της πρωτεύουσας και των μεγάλων κέντρων, με πλαστική απόδοση του όγκου) και 2) την Ανατολική (αυθόρμητη λαϊκή τάση χωρίς πλαστική απόδοση, αλλά γραμμική).
«Ο ΑΓΙΟC ΧΑΡΑΛΑΜΠΗC» - ιερομάρτυρας και θαυματουργός, που τιμάμε και γιορτάζουμε στις δέκα Φλεβάρη - κόκκινη μεγαλογράμματη βυζαντινή επιγραφή, αριστερά και δεξιά από τους ώμους, σε θαυμάσια μεταβυζαντινή εικόνα σε ξύλο, φιλοτεχνημένη από άγνωστό ζωγράφο στα 1742, με ύψος 101, πλάτος 55 και πάχος 3,5 εκατοστά. Bρίσκεται στο Εκκλησιαστικό Βυζαντινό Μουσείο Μυτιλήνης, στον αυλόγυρο του Ναού Αγίου Θεράποντα και προέρχεται από τον ιερό ναό Αγίου Παντελεήμονα, στο Πέραμα Γέρας.
Ολόσωμος μετωπικός στέκεται με ιεροπρέπεια και με γιορταστικά άμφια, πατά σε σκούρο βυσσινί, πορφυρό-βελούδινο έδαφος, που φτάνει λίγο πιο κάτω από τη μέση, ενώ το υπόλοιπο σώμα του είναι σε χρυσό κάμπο-φόντο. Φορά γαλάζιο φελόνι, μακρύ χιτώνα, κοντό στο μπροστινό μέρος, με πολλές κάθετες και κυκλικές πτυχώσεις, να δίνουν ξεχωριστή ομορφιά στο άμφιο, με λαδοπράσινη εσωτερική κάλυψη (φόδρα), αστάρωμα-φοδράρισμα στο φαρδομάνικο-ακρομάνικο. Το χρυσό περιλαίμιο-τραχηλιά, κοσμημένο με τέσσερες χρωματιστές πέτρες και χαραχτές μαργαρίτες. Κάτω από το φελόνι πτυχωμένο ρόδινο στιχάρι, χιτώνα εσωτερικό που φτάνει ως τα πόδια, και χρυσό πετραχήλι, κεντημένο με σταυρούς και γεωμετρικά σχήματα, που καταλήγει σε πέντε χρυσωμένες φούντες. Δεξιά του, κρεμασμένο από τη ζώνη και πάνω από το πόδι, χρυσό ρομβοειδές κεντημένο με σταυρό κι άλλα στολίδια επιγονάτιο, με δυο χοντρές χρυσωμένες φούντες. Το ιερατικό αυτό στόλισμα φέρνουν όσοι κληρικοί έχουν ξεχωριστό εκκληαιαστικό βαθμό ή τίτλο, όπως οι αρχιμανδρίτες, πρωτοπρεσβύτεροι κ.λπ.. Στο δεξί του χέρι, στον καρπό, χρυσοκεντημένο επιμανίκι. Tα ιερατικά επιμανίκια συμβολίζουν τις χειροπέδες, που μ’ αυτές δέσανε τ’ άχραντα χέρια του Χριστού. Με το δεξί χέρι, σηκωμένο ως τον ώμο, ευλογεί, ενώ με το αριστερό βαστά χοντρό, πλούσια στολισμένο, κλειστό χρυσοσταχωμένο-βυζαντινά βιβλιοδετημένο βιβλίο ή ευαγγέλιο.
Το πρόσωπο του άγιου Χαραλάμπη στην εικόνα του μουσείου λιγνό, λιγόσαρκο, αχαμνό, ξερακιανό. Βλέμμα πνευματώδες, διανοητικό, με λεπτά χαρακτηριστικά, μύτη, μέτωπο, χείλη, φρύδια, μάγουλα. Γέροντας ιερέας στη Μαγνησία, κοντά στο Δούναβη, ασπρογένης, «οξυδιχαλογένης, μακροδιχαλογένης», με μακρουλή γενειάδα, χωρισμένη σε δυο άκρες στο τελείωμά της, και άσπρα μαλλιά, με καμπυλωτά άσπρα γραψίματα, εμπνέει σεβασμό βαθύ σε άγιο. Ίδιος ανοιχτόχρωμος προπλασμός στο πρόσωπο και στα χέρια, σε ώχρα με σκιές γύρω στα μάτια. Στο κεφάλι χρυσό φωτοστέφανο (αγιότητα), με χαραγμένη φυτική διακόσμηση και περίγραμμα πριονωτό προς τα έξω. Λιγνόκορμος, καθώς ευλογεί ιερατικά με στοχασμό, εκφράζει ασκητική αγιότητα.
Τα θαύματα…
Δίπλα στο φωτοστέφανο, στις δυο γωνιές πάνω στην εικόνα, μικροεικονισματάκια που ιστορούν θαύματα του άγιου. Στο αριστερό εικονισματάκι διαβάζουμε με κόκκινα βυζαντινά μεγαλογράμματα: «† Ο ΑΓΙΟC ΧΑΡΑΛΑΜΠΗC ΔΙΩΚΥ ΤΗΝ ΠΑΝΟΥΚΛΑΝ». Ανάμεσα σε δυο βυζαντινά οικοδομήματα μια κατάμαυρη φιγούρα καθιστή, ίσως σε νεκροκρέββατο, κι από πάνω της ο άγιος με ιερατική στολή και φωτοστέφανο υψώνει με το χέρι του σκήπτρο. Στη Μαγνησία, όπου ιερουργούσε τους χριστιανούς ο άγιος Χαραλάμπης έπεσε πανούκλα, «αιγύπτιος λοιμός», που έφερε τον θάνατο παντού, στα σπίτια, στους δρόμους, στην πόλη, στα χωριά, «η δέκατη πληγή του Φαραώ τους πλάκωσε», πτώματα άταφα, τροφή στα όρνια και στα θηρία. Μεσολάβησε ο άγιος: «Παράλαβε Παρθένε (Παναγία) όλους τους χορούς, με τους άυλους Αγγέλους κι Άγιους, και κάνε μεγάλη μεσολάβηση στο Γιο σου· δείξε τους μαστούς και τα χέρια σου· δείξε τον σπόγγο, τη λόγχη και τον σταυρό, τα δικά σου κι εκείνου (τα παθήματα), κι έτσι σταμάτησε Κόρη, την πανώλεθρη αρρώστια του λοιμού.» Έτσι, με τις πρεσβείες από τον Χαραλάμπη σταμάτησε η πανούκλα.
Στο δεξί εικονισματάκι διαβάζουμε την κόκκινη βυζαντινή μεγαλογράμματη επιγραφή: «† Ο ΑΓΙΟC ΧΑΡΑΛΑΜΠΗC ANECTHCEN ΝΕΚΡΑΝ». Στο συναξάρι του (βιογραφία) δεν αναφέρεται αυτό το θαύμα. Όμως, ίσως υπήρχε αγιογραφική παράδοση, κι έτσι ο ζωγράφος ιστόρησε κι αυτή τη σκηνή στην εικόνα. Όπου βλέπουμε ένα βυζαντινό μικροκτήριο και δίπλα κουβούκλιο. Κάθεται κάποιο «επίσημο» πρόσωπο σε κόκκινη πολυθρόνα με στέμμα στο κεφάλι. Απέναντι, όρθια μια γυναικεία φιγούρα. Και οι δυο χρυσοντυμένοι απλώνουν το ένα χέρι σε παράκληση. Στη μέση νεκροσέντουκο, όπου καθιστή γυναικεία φιγούρα ντυμένη με ρόδινο σάβανο-εντάφι. Από πάνω της χρυσοντυμένος ο άγιος, λίγο γυρτός προς τη γυναίκα, με καλογερίστικο σκούφο, και με το χέρι στο πόδι του. Και τα δυο εικονάκια έχουν λαδοπράσινο έδαφος και χρυσό κάμπο-φόντο.
Στην κάτω αριστερή γωνία, στην εικόνα, πάνω στο σκούρο βυσσινί-βελουδένιο έδαφος η αφιερωματική επιγραφή αναθηματική, με κόκκινα βυζαντινά μεγαλογράμματα: «† Η ΔΕΗCΗC ΤΟΥ ΔΟΥΛΟΥ ΤΟΥ ΘΕΟΥ CEBACTOY ΓΚΗΤΑ †ΑΨΜΒ΄». Τα τελευταία γράμματα στην επιγραφή είναι η χρονολογία Ι742, που ζωγραφίστηκε η εικόνα, με περίγραμμα κόκκινη λεπτή ταινία.
«Καταξιώθηκες, Χαράλαμπε, από ξίφος
και λαμπρότητας και χαράς μαρτύρων,
στη δέκατη, που κόπηκες στο λαιμό.»
Σύμφωνα με το συναξάρι του, ο άγιος ιερομάρτυρας Χαραλάμπης ήταν στα χρόνια του βασιλιά Σεβήρου (193 - 210), και του ηγεμόνα Λουκιανού το έτος l98, ιερέας στους χριστιανούς, στην πόλη Μαγνησία. Αυτός λοιπόν διδάσκοντας το δρόμο της αλήθειας και κηρύττοντας την πίστη στο Χριστό, καταδικάστηκε από τους πάνω τύραννους, και ξεντύθηκε την ιερατική στολή. Μετά έγδαραν το δέρμα σ’ όλο το σώμα του. Επειδή έβλεπε αυτόν ο ηγεμόνας Λουκιανός πως υποφέρει γενναία τα βάσανα, θύμωσε κι επιχειρούσε να ξεσκίσει τον άγιο με τα δικά του χέρια, κι αμέσως κοπήκανε τα χέρια του και κρεμαστήκανε πάνω στο σώμα του μάρτυρα· κι ο άγιος προσευχήθηκε και τον έκανε γερό. Καθώς είδαν τούτο το θαύμα οι δήμιοι-βασανιστές Πορφύριος και Βάπτος ονομαζόμενοι, αρνήθηκαν τα είδωλα και πίστεψαν στον Χριστό· το ίδιο πίστεψαν και τρεις γυναίκες, που παραβρέθηκαν εκεί κι έβλεπαν, τους οποίους έπιασε όλους ο ηγεμόνας και τους βασάνισε με διάφορα παιδέματα, άσπλαχνα τους αποκεφάλισε, γιατί, αν και γιατρεύτηκε από τον άγιο στο σώμα, αλλ’ όμως στην ψυχή έμεινε ο άθλιος αγιάτρευτος. Το ελληνικό του μαρτυρολόγι σώζεται στο μοναστήρι των Ιβήρων (Αγιονόρος) και σ’ άλλα, που η αρχή του είναι: «Βασιλεύοντας του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού».
Και σε άλλες εικόνες
Ο άγιος Χαραλάμπης είναι ζωγραφισμένος σε άλλες τέσσερες σύνθετες εικόνες που βρίσκονται στο μουσείο. Η πιο ενδιαφέρουσα και πρωτότυπη είναι αυτή που εικονίζεται μαζί με τον άγιο Γεώργιο, ολόσωμοι μετωπικοί, ιστορημένη στα 1806 (γι’ αυτή σε άλλο γραφτό μου).
Στη Λέσβο υπάρχουν δυο παρεκκλήσια αφιερωμένα στον άγιο. Στην Άντισσα και στην Αγία Παρασκευή, όπου γίνεται το παραδοσιακό και ξακουστό «Πανηγύρι του Ταύρου». Στο μοναστήρι της Περιβολής, ο άγιος σε τοιχογραφία, στη δυτική παραστάδα, ιστορημένος μετά το 1550 από περιοδεύοντες ζωγράφους.
Ο άγιος Χαραλάμπης είναι προστάτης στους ερμογλύπτες, μαρμαράδες, μαρμαρογλύπτες, «πελεκάνους», και γιορτάζεται με τρικούβερτο πανηγύρι στην αθηναϊκή Ακρόπολη, κάθε χρόνο στις δέκα Φλεβάρη. Ο «ζωντανόνεκρος» στην ελληνική γλυπτική Γιαννούλης Χαλεπάς φιλοτέχνησε τρεις συνθέσεις του για τον άγιο, που είναι: Στην περίοδο, Τήνος (1920 - 1924) «0 Ερμογλύπτης και ο Άγιος Χαράλαμπος» (Εθνική Πινακοθήκη και Μουσείο Α. Σούτζου, 1924), «Ο Άγιος Χαράλαμπος και το δαιμόνιο» (συλλογή Θωμά Θωμόπουλου), στη β΄ περίοδο, Αθήνα (1930 - 1938), «Ο Άγιος Χαράλαμπος και το δαιμόνιο» (ανήκε στην οικογένεια Β.Ν. Χαλεπά, 1934).
Στη συλλογή του Εκκλησιαστικού Βυζαντινού Μουσείου Μυτιλήνης υπάρχουν εικόνες από τον 15ο ως τον 19ο αιώνα. Ξεχωριστά τρεις εικόνες είναι ζωγραφισμένες τον 13ο και 14ο αιώνα. Αυτές έχουν διαφορετική, ξεχωριστή τεχνική, την ξυλογραφία (τέμπερα-αυγοτέμπερα) αντίθετη στη νωπογραφία (φρέσκο). Ανάλογα με την κολλητική ουσία που χρησιμοποιείται είναι διάφορα είδη. Το υλικό της είναι ουσία παχύρρευστη, ενώ στη νωπογραφία λεπτόρρευστη. Η σύνθεση στα χρώματα γίνεται με κρόκο από αυγό (αυγογραφία). Μετά τη διάλυση συνδυάζονταν με βρασμένη κόλλα και βερνίκι. Άλλη μέθοδος είναι η διάλυση κόλλας και κεριού μέσα σε αλισίβα (στάχτη), οπότε έχουν μεγαλύτερη λάμψη, επειδή με το κερί μπορούν να γυαλίσουν. Ζωγραφίζονται πάνω σε κονίαμα (σκόνη) από γύψο, που τοποθετείται πάνω σε ξύλο, είτε απ’ ευθείας, είτε πάνω σε λινάτσα στο ξύλο. Όταν ξεραθεί ο γύψος, σχεδιάζεται ή αποτυπώνεται με το αθίβολο (ανθίβολο-αθιβόλι, γραμμωτό σχέδιο), λεπτό χαρτί, όπου υπάρχει τρυπημένο με σειρά από τρύπες το σχέδιο της εικόνας. Το χαρτί αλείφεται με σκόνη από κάρβουνο, που περνά από τις τρύπες και κάθεται πάνω στο γύψο. Ακολουθεί το βελόνιασμα. Χαράσσεται το περίγραμμα της εικόνας πάνω στα ίχνη (χνάρια) από το κάρβουνο. Αφού σχεδιαστεί η εικόνα μπαίνει ο «προπλασμός ή βώλος». Σκοτεινό χρώμα, κυρίως καστανοκόκκινο, μετά μπαίνουν βαθύτερα χρώματα, τα «ισκιώματα», και ανοιχτότερα οι «γλυκασμοί», κατόπι τα «φώτα ή λάμματα», λαμπερότεροι τόνοι στα χρώματα, όπου χρειάζονται τέτοιοι (μύτη κ.λπ.). Έτσι οι βυζαντινοί ζωγραφίζουν πάνω σε σκοτεινό «κάμπο-φόντο», με ανοιχτότερα χρώματα.
Θέματα στις εικόνες είναι κυρίως ο Χριστός, η Παναγία, οι άγιοι, περικοπές από την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη (ευαγγέλια κ.λπ.). Οι εικόνες είναι αντικείμενα λατρείας, γι’ αυτό και τα εικονιζόμενα από αυτά πρόσωπα είναι ιδανικές πνευματικές μορφές σχηματοποιημένες. Είναι καθιερωμένοι τύποι που απλοποιούνται και υποτάσσονται σ’ ένα εκφραστικό ρυθμό, που ξεχωρίζει τον υψηλό θρησκευτικό χαρακτήρα. Οι εικόνες ακολουθούν δυο τάσεις: 1) Την Ελληνιστική (εκλεπτυσμένη τέχνη της πρωτεύουσας και των μεγάλων κέντρων, με πλαστική απόδοση του όγκου) και 2) την Ανατολική (αυθόρμητη λαϊκή τάση χωρίς πλαστική απόδοση, αλλά γραμμική).