Οι πιγκουίνοι υπήρξαν ανέκαθεν αγαπημένοι ήρωες σε κόμικ, μυθιστορήματα και ταινίες. Οι άνθρωποι πάντα γοητεύονταν από αυτά τα χαριτωμένα πουλιά, που ποτέ δεν αντιμετωπίστηκαν ως θηράματα - μόνο οι φαλαινοθήρες παλιότερα σκότωναν πού και πού κανέναν πιγκουίνο. Παρ’ όλα αυτά, σήμερα οι πιγκουίνοι αντιμετωπίζουν προβλήματα επιβίωσης.

Ένα από τα είδη που απειλούνται είναι ο επιβλητικός αυτοκρατορικός πιγκουίνος. Για παράδειγμα, μια καταμέτρηση, το 1995, της αποικίας στην τράπεζα πάγου Riiser-Larsen της Ανταρκτικής έδειξε ότι υπήρχαν περίπου 10.000 αναπαραγόμενα ζευγάρια. Πέντε χρόνια αργότερα, είχαν απομείνει μόνο 4.000 ζευγάρια κατά την εποχή της αναπαραγωγής - μια μείωση της τάξης τού 60%.

Το παράδειγμα είναι χαρακτηριστικό, και το χειρότερο είναι ότι δε γνωρίζουμε ακριβώς την αιτία. Εύκολα, πάντως, θα υπέθετε κανείς ότι αυτή η δραματική μεταβολή της κατάστασης έχει να κάνει με τις κλιματικές αλλαγές. Η αυξανόμενη επαγρύπνηση για την παγκόσμια υπερθέρμανση επιδρά ώστε αυτή η εξήγηση να θεωρείται η πιο πιθανή. Αυτό όμως δεν το γνωρίζουμε με σιγουριά. Οπωσδήποτε, τα τελευταία χρόνια, έχουν συμβεί σημαντικές αλλαγές στην εξάπλωση και τη δυναμική των πάγων, και για ένα είδος σαν τον αυτοκρατορικό πιγκουίνο, που είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τους πάγους - δε γεννάει τα μικρά του παρά μόνο σε σταθερούς πάγους -, οι αλλαγές αυτές ενδέχεται να έχουν συμβάλει αποφασιστικά στη μεταβολή των συνθηκών ζωής του.

Εφόσον οι πάγοι, για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια του έτους σχηματίζονται αργότερα και υποχωρούν νωρίτερα, τα πουλιά έχουν λιγότερο χρόνο για τον κύκλο αναπαραγωγής τους. Ταυτόχρονα, είναι πιθανό να αντιμετωπίζουν μεγαλύτερες δυσκολίες στην εύρεση τροφής αν ο πάγος δεν επεκτείνεται το ίδιο μακριά από την ακτή όπως παλιότερα. Σε αυτή την περίπτωση, δεν μπορούν να φτάσουν όσο μακριά χρειάζεται μέσα στη θάλασσα, όπου υπάρχει και η περισσότερη τροφή.

Εντατικοποίηση της αλιείας
Η έλλειψη τροφής αποτελεί το μεγαλύτερο πρόβλημα και για πολλά άλλα είδη πιγκουίνων, αλλά εδώ οι αμφιβολίες για το ποιος φέρει την ευθύνη είναι λιγότερες. Τα είδη αυτά οδεύουν προς τον αφανισμό γιατί η εντατικοποίηση της αλιείας αδειάζει, κυριολεκτικά, τις θάλασσες από ψάρια. Περιοχές που κάποτε ήταν ανεξάντλητες αποθήκες τροφής, πλήττονται από την υπεραλίευση. Αυτό ισχύει, μεταξύ άλλων, για τη δυτική ακτή της Νότιας Αμερικής, τα νησιά Φώκλαντ και, σε κάποιο βαθμό, για τις ακτές της Νότιας Αφρικής.

Ένα από τα είδη που έχουν πληγεί περισσότερο από την υπεραλίευση, είναι ο βραχώδης πιγκουίνος, που είναι γνωστός για την ικανότητά του να πηδάει πάνω στους βράχους. Πριν από μόλις 20 χρόνια, το είδος αυτό ήταν ένα από τα πολυπληθέστερα, αλλά από τότε ο πληθυσμός του έχει μειωθεί δραματικά. Τα νησιά Φώκλαντ υπήρξαν κάποτε ο σημαντικότερος τόπος αναπαραγωγής για τους βραχώδεις πιγκουίνους, ο πληθυσμός των οποίων έφτανε εδώ το 1984 τα 2,5 εκατομμύρια ζευγάρια.

Έκτοτε οι συνθήκες άλλαξαν δραματικά. Τα νερά γύρω από τα νησιά είναι τώρα το σημαντικότερο πεδίο δραστηριοτήτων για ένα μεγάλο αλιευτικό στόλο, με αποτέλεσμα σήμερα στα Φώκλαντ αποικίες στις οποίες τα πουλιά στριμώχνονταν κάποτε το ένα πάνω στο άλλο κατά δεκάδες χιλιάδες και εκμεταλλεύονταν κάθε εκατοστό εδάφους, να έχουν συρρικνωθεί σε μικρές ομάδες μερικών εκατοντάδων πιγκουίνων. Σε άλλες τοποθεσίες, τα πουλιά κάθονται σε μεγάλη απόσταση μεταξύ τους, καθώς προσπαθούν πεισματικά να κρατούν τις ίδιες φωλιές κάθε χρόνο.

Συνέλεξαν αυγά σε θερμοκρασία -60°C
Παρ’ όλες αυτές τις δυσκολίες, υπάρχουν ερευνητές που προσπαθούν να βοηθήσουν τους πιγκουίνους, και μάλιστα αυτή η προσπάθεια έχει ξεκινήσει εδώ και έναν αιώνα. Ένας από τους πρώτους πραγματικούς ειδικούς στους πιγκουίνους ήταν ο Άγγλος εξερευνητής Apsley Cherry-Garrard, που το 1911 (την ίδια χρονιά που ο Νορβηγός Roald Amundsen έφτασε στο Νότιο Πόλο) πήγε στους πάγους της Ανταρκτικής αναζητώντας αυτοκρατορικούς πιγκουίνους, και κυρίως τα αυγά τους. Ήθελε να τα εξετάσει και να πάρει μαζί του μερικά δείγματα για τον εργοδότη του, το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Λονδίνου.

Ο αυτοκρατορικός πιγκουίνος αναπαράγεται μέσα στο καταχείμωνο, κι έτσι ο Cherry-Garrard περιπλανήθηκε στην Ανταρκτική υπό συνθήκες θυελλωδών ανέμων και θερμοκρασίες που έφταναν τους -70°C. Μια ιδιαίτερα δύσκολη νύχτα, λίγο μετά τον εντοπισμό μερικών αυγών, ο άνεμος παρέσυρε τη σκηνή του. Ο ίδιος πίστεψε ότι το ατύχημα αυτό σήμαινε τη θανατική του καταδίκη, αλλά τελικά κατάφερε να βρει τη σκηνή, να επιζήσει και να φέρει τα πρώτα αυγά αυτοκρατορικού πιγκουίνου πίσω στην πατρίδα του και στον πολιτισμό.

Πληθυσμοί χωρίς προβλήματα
Ευτυχώς, πάντως, δεν αντιμετωπίζουν προβλήματα όλα τα είδη. Πολλοί πληθυσμοί είναι σταθεροί, ή ακόμη παρουσιάζουν αύξηση. Το πιο επιτυχημένο είδος είναι, με διαφορά, ο μεγάλος πιγκουίνος-μακαρόνι, που φέρει χρυσαφί λοφία. Πρόκειται για μεγάλα, ρωμαλέα πτηνά, που είναι ιδιαίτερα σκληροτράχηλα και προσαρμοστικά. Έχουν πλήθος από αποικίες αναπαραγωγής και πολύπλευρη διατροφή, που περιλαμβάνει κεφαλόποδα, καβούρια, ψάρια και άλλα θαλασσινά. Αυτό σημαίνει ότι δεν είναι ιδιαίτερα ευάλωτα στον ανταγωνισμό με τους επαγγελματίες ψαράδες. Άλλα είδη που γνωρίζουν πρόοδο, είναι ο βασιλικός και ο κιτρινομάτης πιγκουίνος.

* ΣΕ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ 'SCIENCE ILLUSTRATED'