Η μάχη κατά της καταστροφής των δασών βρίσκεται σε μια ελπιδοφόρο καμπή. Σε πολλές περιοχές της Γης, τα δάση μεγαλώνουν. Στο συμπέρασμα αυτό καταλήγουν νέες μετρήσεις των δασικών εκτάσεων και της βιομάζας. Ωστόσο, αυτό δεν ισχύει για τα τροπικά δάση, όπου η κατάσταση εξακολουθεί να είναι κρίσιμη.

Τώρα έχουμε λόγους να είμαστε αισιόδοξοι για το μέλλον των δασών του πλανήτη μας. Νέες δασικές εκτάσεις κάνουν την εμφάνισή τους, ενώ στις ήδη υπάρχουσες η βιομάζα αυξάνεται. Σε αυτό το συμπέρασμα κατέληξε μια ερευνητική ομάδα, χρησιμοποιώντας μια καινούργια μέθοδο. Επιστήμονες του Πανεπιστημίου του Ελσίνκι, με επικεφαλής τον καθηγητή Pekka Kauppi, χρησιμοποίησαν ένα νέο τρόπο καταγραφής των δασών, που στηρίζεται σε επιτόπιες παρατηρήσεις και δορυφορικές μετρήσεις. Η έρευνά τους διαφέρει από τις παλιότερες, επειδή υπολόγισαν όχι μόνο την έκταση που καταλαμβάνουν τα δάση, αλλά και πόση βιομάζα διαθέτει το καθένα από αυτά.

Η ευημερία βοηθά το δάσος
Η ποσότητα της βιομάζας είναι που φανερώνει κατά πόσον τα δάση μπορούν να μεγαλώνουν και να πυκνώνουν ανενόχλητα. Οι πρόσφατες μετρήσεις έδειξαν ότι στις μισές από τις 50 χώρες με τις μεγαλύτερες δασικές εκτάσεις, η βιομάζα έχει αυξηθεί. Σε 22 από αυτές τις χώρες, τα δάση καταλαμβάνουν μεγαλύτερη έκταση απ’ ό,τι πριν από 15 χρόνια. Το 30% της χερσαίας επιφάνειας του πλανήτη μας καλύπτεται από δάση, αλλά η κατανομή τους δεν είναι ομοιόμορφη. Μερικές χώρες δεν έχουν καθόλου δάση, ενώ άλλες είναι σχεδόν εξ ολοκλήρου σκεπασμένες από δέντρα. Αν υπήρχε ομοιόμορφη κατανομή των δασών σε όλο τον πλανήτη, θα αναλογούσαν σε κάθε κάτοικο της Γης 6.200 τετραγωνικά μέτρα δάσους.

Τα δάση εμποδίζουν τη διάβρωση του εδάφους, καθώς το προστατεύουν από τους ανέμους και συγκρατούν τα νερά της βροχής, ώστε να μην παρασύρουν το χώμα. Επιπλέον, τα δάση χαρακτηρίζονται από μεγάλη βιοποικιλότητα και τροφοδοτούν με ξυλεία και άλλες πρώτες ύλες τη βιομηχανία. Εξασφαλίζουν σε δύο δισεκατομμύρια ανθρώπους τα αναγκαία καύσιμα, προσφέρονται για άθληση και αναψυχή και, το κυριότερο, παίζουν σπουδαίο ρόλο στο παγκόσμιο κλίμα. Όλα μαζί τα δάση του πλανήτη μας περιέχουν πάνω από 300 γιγατόνους άνθρακα. Αυτό αντιστοιχεί σε 50% μεγαλύτερη ποσότητα από τη συνολική ποσότητα άνθρακα της ατμόσφαιρας.

Για όλους αυτούς τους λόγους, οι επιστήμονες υποδέχθηκαν με μεγάλη χαρά τα αποτελέσματα των πρόσφατων ερευνών: Μετά από χρόνια αποψίλωσης και καταστροφής του δασικού μας πλούτου, παρατηρείται τώρα μια αντιστροφή της τάσης. Ακόμη και σε πυκνοκατοικημένες χώρες, όπως η Κίνα, καταγράφεται τα τελευταία 30 χρόνια αύξηση των δασικών εκτάσεων· στην περίπτωση της Κίνας συγκεκριμένα, από τα 96 στα 143 εκατομμύρια εκτάρια. Η αποψίλωση περιορίστηκε πολύ και σε άλλες ασιατικές χώρες, όπως έχει συμβεί εδώ και καιρό στις ΗΠΑ και την Ευρώπη.

Σύμφωνα με τον Pekka Kauppi και την ερευνητική ομάδα του, αυτή η ευνοϊκή εξέλιξη συνδέεται με την αύξηση της ευημερίας. Διαπιστώθηκε ότι υπάρχει ένας θετικός συσχετισμός ανάμεσα στο εισόδημα και τις δασικές εκτάσεις:

Όταν σε μια χώρα το μέσο ετήσιο εισόδημα ξεπερνάει τα 4.600 δολλάρια ανά κάτοικο, τα δάση μεγαλώνουν. Η ερμηνεία που δίνεται είναι ότι, όταν το διαθέσιμο εισόδημα αυξάνεται, οι κάτοικοι αποκτούν πρόσβαση σε καλύτερα καύσιμα από τα ξύλα. Επιπλέον, οι συνθήκες για βελτίωση του βιοτικού επιπέδου δημιουργούνται κυρίως στις πόλεις, όπου εγκαθίστανται όλο και περισσότεροι άνθρωποι, με αποτέλεσμα η πίεση που ασκείται στο δάσος να μειώνεται.

Υπάρχουν όμως και εξαιρέσεις: Στην Ινδονησία, τη Βραζιλία, την κεντρική Αφρική και τις Φιλιππίνες, οι δασικές εκτάσεις συρρικνώνονται. Στην Ινδονησία, οι δασικές εκτάσεις μειώνονται ετησίως κατά 2% και η βιομάζα τους κατά 4%. Σε πολλές χώρες, τα τροπικά δάση αποψιλώνονται προκειμένου να δώσουν τη θέση τους σε βοσκοτόπια και καλλιέργειες σόγιας. Αν οι τιμές των τροφίμων παραμείνουν σε υψηλά επίπεδα, η κατάσταση για τα παρθένα δάση θα επιδεινωθεί, επισημαίνει ο Kauppi.

Φυτείες γλυτώνουν τα δάση
Τα δάση του πλανήτη μας κινδυνεύουν και από την εντατική ανάπτυξη της παραγωγής βιοκαυσίμων, ιδιαίτερα εκείνων που προέρχονται από δέντρα. Ο Pekka Kauppi υποστηρίζει, όμως, ότι μπορούμε γι’ αυτόν το σκοπό να αξιοποιήσουμε τη νεκρή μάζα του δάσους, για παράδειγμα τα ξερά κλαδιά.

Μια άλλη λύση θα ήταν να αυξηθούν οι δασικές φυτείες. Μόνο το 4% των δασικών εκτάσεων όλης της Γης είναι φυτείες, το υπόλοιπο 96% είναι φυσικά δάση. Οι φυτείες όμως πληθαίνουν όλο και περισσότερο. Εδώ και μερικά χρόνια, η έκτασή τους αυξάνεται κατά 2,8 εκατομμύρια εκτάρια ετησίως. Οι δασικές φυτείες είναι ιδιαίτερα παραγωγικές. Σήμερα, το 1/3 όλης της παραγόμενης ξυλείας προέρχεται από δασικές φυτείες, και το 2050 υπολογίζεται το ποσοστό να ανέρχεται στα 3/4. Με τον τρόπο αυτό, θα εξασφαλίσουμε πολύ μεγαλύτερη προστασία για τα φυσικά δάση.

* ΣΕ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ 'SCIENCE ILLUSTRATED'