Τα ράφια των φαρμακείων είναι γεμάτα από χάπια που βοηθούν άτομα με ψυχικά προβλήματα, αϋπνίες ή κακή μνήμη. Τέτοια σκευάσματα, όμως, χρησιμοποιούνται όλο και συχνότερα από ανθρώπους που δεν είναι άρρωστοι, αλλά θέλουν απλώς να έχουν την καλύτερη δυνατή απόδοση στην καθημερινότητά τους. Καλωσορίσατε στο θαυμαστό κόσμο του εγκεφαλικού ντόπινγκ!

Η φαρμακευτική ουσία modafinil, η οποία αντιμετωπίζει τα συμπτώματα της διαταραχής ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας, γνωστής ως ADHD, παρατηρήθηκε πως έχει παράπλευρες διεγερτικές επιδράσεις σε κάποιους ανθρώπους. Αρχικά, το φάρμακο χρησιμοποιούνταν αποκλειστικά και μόνο για τη θεραπεία της ναρκοληψίας, μιας νευρολογικής διαταραχής που χαρακτηρίζεται από το ότι ο ασθενής μπορεί ανά πάσα στιγμή να αισθανθεί ακατανίκητη ανάγκη για ύπνο. Γρήγορα, όμως, έγινε γνωστό ως ένα θαυματουργό φάρμακο για φοιτητές, επιχειρηματίες και άλλους ανθρώπους που πολλές φορές δεν έχουν χρόνο ή διάθεση για ύπνο.

Με μερικά μικρά χάπια, που το καθένα στοιχίζει λιγότερο από έναν καφέ, μπορούσε κανείς να βρίσκεται σε εγρήγορση όλη τη νύχτα και το επόμενο πρωί να πηγαίνει χαμογελαστός στη δουλειά του. Λέγεται ότι στρατιώτες διεθνών ειρηνευτικών αποστολών έχουν χρησιμοποιήσει το φάρμακο για να αντέξουν σε πολυήμερη ταλαιπωρία και έλλειψη ύπνου. Το modafinil είναι ένα παράδειγμα του πώς μια ουσία που εμφανίστηκε ως φάρμακο, κατέληξε να χρησιμοποιείται από υγιή άτομα για ντοπάρισμα του εγκεφάλου. Τέτοια σκευάσματα είναι γνωστά και ως «χάπια lifestyle».

Οι γνώσεις μας για τον εγκέφαλο και τη λειτουργία του έχουν σημειώσει μεγάλη πρόοδο τις τελευταίες δεκαετίες. Έχουμε αρχίσει να αντιλαμβανόμαστε το μυαλό μας σα μια μηχανή, που, όταν αρχίζει να παρουσιάζει προβλήματα, χρειάζεται επισκευή και συντήρηση με χημικές ουσίες.

Το «χάπι της ευτυχίας» συγκρατεί το νευροδιαβιβαστή
Τα διάφορα αντικαταθλιπτικά, γνωστά ως «χάπια της ευτυχίας», κάνουν θραύση σήμερα στο δυτικό κόσμο. Τα σκευάσματα αυτά χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση διαφόρων ψυχικών διαταραχών - κατάθλιψη, άγχος, πανικός και κοινωνικές φοβίες. Το πότε πραγματικά ενδείκνυται η χορήγησή τους παραμένει, όμως, ακόμη αρκετά ασαφές.

Τα πιο συνηθισμένα από αυτά τα σκευάσματα αυξάνουν την ποσότητα του νευροδιαβιβαστή σεροτονίνη στις συνάψεις των νευρώνων. Ένας νευρώνας επικοινωνεί με τους γειτονικούς του νευρώνες στέλνοντας νευροδιαβιβαστές στους υποδοχείς τους. Για να είναι «έγκυρο» το χημικό σήμα, θα πρέπει να απελευθερωθεί μια πολύ συγκεκριμένη ποσότητα νευροδιαβιβαστή στη συναπτική σχισμή. Ο προσυναπτικός νευρώνας επαναπροσλαμβάνει πολύ γρήγορα την ποσότητα νευροδιαβιβαστή που πλεονάζει, κι εδώ ακριβώς επεμβαίνουν τα «χάπια ευτυχίας». Η δραστική ουσία τους δεσμεύεται στους μεταφορείς της σεροτονίνης και τους εμποδίζει να πάρουν πίσω την ελεύθερη σεροτονίνη. Γι’ αυτό και η επιστημονική ονομασία αυτών των χαπιών είναι «Εκλεκτικοί Αναστολείς Επαναπρόσληψης Σεροτονίνης» (Selective Serotonin Reuptake Inhibitor, SSRI). Τα χάπια αυτά δρουν, δηλαδή, έτσι ώστε να αυξάνεται η ποσότητα της σεροτονίνης στις συνάψεις, με αποτέλεσμα το κύτταρο-στόχος να διεγείρεται πιο έντονα. Το πώς η αύξηση της σεροτονίνης επηρεάζει την ψυχική διάθεση είναι δύσκολο να το εξηγήσει κανείς, ειδικά από τη στιγμή που η επίδραση των χαπιών εκδηλώνεται εβδομάδες μετά την έναρξη της θεραπευτικής αγωγής, παρ’ όλο που η σεροτονίνη αυξάνεται ήδη μετά από μερικές ώρες.

Σαρώσεις του εγκεφάλου έδειξαν ότι τα παρασκευάσματα SSRI μειώνουν τη δραστηριότητα σε ορισμένες περιοχές του εγκεφάλου, όπου εδρεύουν τα συναισθήματα. Τα «χάπια ευτυχίας» που κυκλοφορούν σήμερα, έχουν, δυστυχώς, και δυσάρεστες παρενέργειες, όπως σεξουαλικές δυσλειτουργίες, ναυτία και ξηροστομία.

Μπορεί κανείς παίρνοντας αυτά τα χάπια να γίνει όντως περισσότερο ευτυχισμένος; Αν ορίζει κανείς την ευτυχία ως μια κατάσταση μεγάλης χαράς και ευεξίας, η απάντηση είναι αρνητική.

Τα αντικαταθλιπτικά χάπια δρουν περίπου όπως η κοκαΐνη, η οποία προκαλεί ένα αίσθημα ευφορίας. Άτομα που πάσχουν από κατάθλιψη και ακολουθούν θεραπευτική αγωγή με SSRI, αισθάνονται ανακούφιση από τα αρνητικά τους συναισθήματα, όπως είναι η οργή, η ανησυχία και η μελαγχολία. Δεν ξέρουμε με βεβαιότητα πώς αντιδρά ένα υγιές άτομο στους SSRI.

Σύμφωνα με τις ενδείξεις, πάντως, τα σκευάσματα αυτά γενικώς μετριάζουν τα αρνητικά συναισθήματα. Αν η ευτυχία, λοιπόν, ορίζεται ως μια κατάσταση «μη δυστυχίας», τότε μπορούμε να πούμε ότι τα χάπια αυτά μας κάνουν ευτυχισμένους.

* ΣΕ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ 'SCIENCE ILLUSTRATED'