Εμπρός Εβδομαδίαια Εφημερίδα Νομού Λέσβου - Γυμνασιάρχου Ολυμπίου 4 - Mυτιλήνη - 81100
Απαγορεύεται η αναπαραγωγή με οποιονδήποτε τρόπο.
Απαγορεύεται η αναπαραγωγή με οποιονδήποτε τρόπο.
Παναγιώτης Μ. Κουτσκουδής
Οι ρίζες του και η πορεία του στο διάβα του χρόνου
Τόμος πρώτος
Έκδοση Αναγνωστηρίου Αγιάσου «Η Ανάπτυξη»
Μυτιλήνη 2009, σελ.815
Η εργασία του Παναγιώτη Κουτσκουδή, γενικού γραμματέα του διοικητικού συμβουλίου του Πνευματικού Κέντρου Αναγνωστήριο Αγιάσου «Η Ανάπτυξη» για την ιστορική εξέλιξη του αγιασώτικου καρναβαλιού, είναι ένα ογκώδες έργο, που αποτελεί καρπό της πολύχρονης προσωπικής βιωματικής γνώσης του συγγραφέα με το δρώμενο, σε συνδυασμό με τη συστηματική καταγραφή και έρευνα πολύτιμου και άγνωστου αρχειακού υλικού.
Στον πρώτο τόμο, που αριθμεί 815 σελίδες, προτάσσονται τα «Προλογικά σημειώματα» του προέδρου του Αναγνωστηρίου (σσ. 7-8) και του συγγραφέα (σσ. 13-15) και ο «Πρόλογος» του καθηγητή της Θεατρολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Θεόδωρου Γραμματά (σσ. 9-10).
Η μελέτη διαρθρώνεται σε επτά μέρη. Στο πρώτο μέρος της μελέτης (σσ. 23-107) επιχειρείται μια ιστορική επισκόπηση της εξέλιξης του λαϊκού θεάτρου από τα λαϊκά ευετηρικά δρώμενα με έμφαση στο καρναβάλι, έως την Κομέντια ντελλ’ Άρτε και το σύγχρονο λαϊκό θέατρο. Στο δεύτερο μέρος (σσ. 109-135) εντοπίζονται οι ρίζες του αρχαιοελληνικού θεάτρου και η γέννηση της τραγωδίας στις γιορτές προς τιμή του Καρνείου Απόλλωνα και, κυρίως, στη διονυσιακή λατρεία. Στο τρίτο μέρος (σσ. 137-155) ο συγγραφέας αναφέρεται στη λαϊκή θρησκεία στη Λέσβο κατά την περίοδο της ρωμαϊκής κυριαρχίας, στον εξελληνισμό του χριστιανισμού στο νησί, στην ενσωμάτωση αρχαίων νεκρικών εθίμων στο χριστιανικό εορτολόγιο και στη διαμόρφωση του καρναβαλιού κατά τη μεσαιωνική περίοδο.
Στο τέταρτο μέρος (σσ. 157-226) ο συγγραφέας αναφέρεται στο αγιασώτικο καρναβάλι στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, στην ίδρυση του Αναγνωστηρίου (1894), στις λεσβιακές παραλογές και στα παλιά αποκριάτικα έθιμα. Ιδιαίτερα αξιόλογα για τη λαογραφική και θεατρολογική έρευνα είναι τα επόμενα μέρη της εργασίας του κ. Κουτσκουδή, στα οποία αποτυπώνεται η εξέλιξη του αγιασώτικου καρναβαλιού από την απελευθέρωση της Λέσβου (1912) έως την επανίδρυση του Αναγνωστηρίου (1952) στο πέμπτο μέρος (σσ. 227-342), οι οικονομικές, κοινωνικές και πολιτισμικές αλλαγές της μεταπολεμικής περιόδου στο έκτο μέρος (σσ. 343-373) και η διαμόρφωση του μεταπολεμικού αγιασώτικου καρναβαλιού υπό την αιγίδα του Αναγνωστηρίου έως το 1984 στο έβδομο μέρος (σσ. 375-726).
Ο συγγραφέας καταγράφει συστηματικά τους πρωταγωνιστές του δρωμένου, τα κείμενα, τη θεματολογία και συνδέει σε κάθε περίοδο την παραστασιακή επιτέλεσή του με την πολιτική και κοινωνική επικαιρότητα. Παραθέτει και αξιοποιεί ερευνητικά πρωτογενείς πηγές - αρχειακό υλικό του Δημοτικού Συμβουλίου Δήμου Αγιάσου και πολιτιστικών φορέων, ιδιωτικά αρχεία, φωτογραφικό υλικό, συνεντεύξεις από τους πρωταγωνιστές του δρωμένου -, υλικό πολύτιμο, που μπορεί να αξιοποιηθεί και περαιτέρω από τη λαογραφική, θεατρολογική και γλωσσολογική έρευνα.
Το βιβλίο πλαισιώνεται από πλούσιο «Παράρτημα φωτογραφιών» (σσ. 727-787) και ολοκληρώνεται με τα «Παραλειπόμενα» (σσ. 788-797), το «Γλωσσάρι» (σσ. 798-801), τις «Πηγές» (σσ. 802-809), τις «Ευχαριστίες» (σσ. 810-811) και τα «Περιεχόμενα» (σσ. 812-815).
Στη μεταπολεμική εποχή η πολιτισμική κατάσταση στη Λέσβο καθορίζεται από τη διάχυση των πρακτικών της αθηναϊκής πρωτεύουσας, από την οποία εξαρτάται οικονομικά και επηρεάζεται πολιτισμικά. Ο συγγραφέας καταλήγει ότι το αγιασώτικο καρναβάλι «διατηρεί σήμερα τη μορφή που πήρε μεταπολεμικά: λαϊκό δρώμενο με έντονα θεατρικά στοιχεία σε ανοιχτό δημόσιο χώρο, που συνδυάζει σε ολοκληρωμένη θεματική ενότητα τον έμμετρο σατιρικό λόγο που αποδίδεται στην ντοπιολαλιά με την εμφάνιση αρμάτων. Η θεματολογία της λαϊκής μούσας καλύπτει ένα ευρύτατο φάσμα. Συνήθως επιλέγεται ένας γνωστός ιστορικός μύθος, μέσα από τον οποίο αναπαράγεται με αλληγορικό και συμβολικό τρόπο η σημερινή κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα και σατιρίζονται με παραλληλισμούς πρόσωπα και καταστάσεις της επικαιρότητας.» (σ. 372).
Το αγιασώτικο καρναβάλι αποτελεί παράδειγμα αντίστασης μιας κοινότητας στην πολιτισμική ομογενοποίηση που επιχειρείται στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, και το βιβλίο του κ. Κουτσουκδή συνιστά μια σοβαρή και ενδελεχή καταγραφή του δρωμένου στην πολύχρονη ιστορική διαδρομή του και σε σχέση με τις τοπικές και διεθνείς κοινωνικές, πολιτικές και πολιτιστικές αλλαγές που καθόρισαν τη μορφή και το περιεχόμενό του.
Ρέα Κακάμπουρα
Επίκουρη καθηγήτρια Λαογραφίας Π.Τ.Δ.Ε., ΕΚΠΑ
Οι ρίζες του και η πορεία του στο διάβα του χρόνου
Τόμος πρώτος
Έκδοση Αναγνωστηρίου Αγιάσου «Η Ανάπτυξη»
Μυτιλήνη 2009, σελ.815
Η εργασία του Παναγιώτη Κουτσκουδή, γενικού γραμματέα του διοικητικού συμβουλίου του Πνευματικού Κέντρου Αναγνωστήριο Αγιάσου «Η Ανάπτυξη» για την ιστορική εξέλιξη του αγιασώτικου καρναβαλιού, είναι ένα ογκώδες έργο, που αποτελεί καρπό της πολύχρονης προσωπικής βιωματικής γνώσης του συγγραφέα με το δρώμενο, σε συνδυασμό με τη συστηματική καταγραφή και έρευνα πολύτιμου και άγνωστου αρχειακού υλικού.
Στον πρώτο τόμο, που αριθμεί 815 σελίδες, προτάσσονται τα «Προλογικά σημειώματα» του προέδρου του Αναγνωστηρίου (σσ. 7-8) και του συγγραφέα (σσ. 13-15) και ο «Πρόλογος» του καθηγητή της Θεατρολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Θεόδωρου Γραμματά (σσ. 9-10).
Η μελέτη διαρθρώνεται σε επτά μέρη. Στο πρώτο μέρος της μελέτης (σσ. 23-107) επιχειρείται μια ιστορική επισκόπηση της εξέλιξης του λαϊκού θεάτρου από τα λαϊκά ευετηρικά δρώμενα με έμφαση στο καρναβάλι, έως την Κομέντια ντελλ’ Άρτε και το σύγχρονο λαϊκό θέατρο. Στο δεύτερο μέρος (σσ. 109-135) εντοπίζονται οι ρίζες του αρχαιοελληνικού θεάτρου και η γέννηση της τραγωδίας στις γιορτές προς τιμή του Καρνείου Απόλλωνα και, κυρίως, στη διονυσιακή λατρεία. Στο τρίτο μέρος (σσ. 137-155) ο συγγραφέας αναφέρεται στη λαϊκή θρησκεία στη Λέσβο κατά την περίοδο της ρωμαϊκής κυριαρχίας, στον εξελληνισμό του χριστιανισμού στο νησί, στην ενσωμάτωση αρχαίων νεκρικών εθίμων στο χριστιανικό εορτολόγιο και στη διαμόρφωση του καρναβαλιού κατά τη μεσαιωνική περίοδο.
Στο τέταρτο μέρος (σσ. 157-226) ο συγγραφέας αναφέρεται στο αγιασώτικο καρναβάλι στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, στην ίδρυση του Αναγνωστηρίου (1894), στις λεσβιακές παραλογές και στα παλιά αποκριάτικα έθιμα. Ιδιαίτερα αξιόλογα για τη λαογραφική και θεατρολογική έρευνα είναι τα επόμενα μέρη της εργασίας του κ. Κουτσκουδή, στα οποία αποτυπώνεται η εξέλιξη του αγιασώτικου καρναβαλιού από την απελευθέρωση της Λέσβου (1912) έως την επανίδρυση του Αναγνωστηρίου (1952) στο πέμπτο μέρος (σσ. 227-342), οι οικονομικές, κοινωνικές και πολιτισμικές αλλαγές της μεταπολεμικής περιόδου στο έκτο μέρος (σσ. 343-373) και η διαμόρφωση του μεταπολεμικού αγιασώτικου καρναβαλιού υπό την αιγίδα του Αναγνωστηρίου έως το 1984 στο έβδομο μέρος (σσ. 375-726).
Ο συγγραφέας καταγράφει συστηματικά τους πρωταγωνιστές του δρωμένου, τα κείμενα, τη θεματολογία και συνδέει σε κάθε περίοδο την παραστασιακή επιτέλεσή του με την πολιτική και κοινωνική επικαιρότητα. Παραθέτει και αξιοποιεί ερευνητικά πρωτογενείς πηγές - αρχειακό υλικό του Δημοτικού Συμβουλίου Δήμου Αγιάσου και πολιτιστικών φορέων, ιδιωτικά αρχεία, φωτογραφικό υλικό, συνεντεύξεις από τους πρωταγωνιστές του δρωμένου -, υλικό πολύτιμο, που μπορεί να αξιοποιηθεί και περαιτέρω από τη λαογραφική, θεατρολογική και γλωσσολογική έρευνα.
Το βιβλίο πλαισιώνεται από πλούσιο «Παράρτημα φωτογραφιών» (σσ. 727-787) και ολοκληρώνεται με τα «Παραλειπόμενα» (σσ. 788-797), το «Γλωσσάρι» (σσ. 798-801), τις «Πηγές» (σσ. 802-809), τις «Ευχαριστίες» (σσ. 810-811) και τα «Περιεχόμενα» (σσ. 812-815).
Στη μεταπολεμική εποχή η πολιτισμική κατάσταση στη Λέσβο καθορίζεται από τη διάχυση των πρακτικών της αθηναϊκής πρωτεύουσας, από την οποία εξαρτάται οικονομικά και επηρεάζεται πολιτισμικά. Ο συγγραφέας καταλήγει ότι το αγιασώτικο καρναβάλι «διατηρεί σήμερα τη μορφή που πήρε μεταπολεμικά: λαϊκό δρώμενο με έντονα θεατρικά στοιχεία σε ανοιχτό δημόσιο χώρο, που συνδυάζει σε ολοκληρωμένη θεματική ενότητα τον έμμετρο σατιρικό λόγο που αποδίδεται στην ντοπιολαλιά με την εμφάνιση αρμάτων. Η θεματολογία της λαϊκής μούσας καλύπτει ένα ευρύτατο φάσμα. Συνήθως επιλέγεται ένας γνωστός ιστορικός μύθος, μέσα από τον οποίο αναπαράγεται με αλληγορικό και συμβολικό τρόπο η σημερινή κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα και σατιρίζονται με παραλληλισμούς πρόσωπα και καταστάσεις της επικαιρότητας.» (σ. 372).
Το αγιασώτικο καρναβάλι αποτελεί παράδειγμα αντίστασης μιας κοινότητας στην πολιτισμική ομογενοποίηση που επιχειρείται στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, και το βιβλίο του κ. Κουτσουκδή συνιστά μια σοβαρή και ενδελεχή καταγραφή του δρωμένου στην πολύχρονη ιστορική διαδρομή του και σε σχέση με τις τοπικές και διεθνείς κοινωνικές, πολιτικές και πολιτιστικές αλλαγές που καθόρισαν τη μορφή και το περιεχόμενό του.
Ρέα Κακάμπουρα
Επίκουρη καθηγήτρια Λαογραφίας Π.Τ.Δ.Ε., ΕΚΠΑ