Έχει παρέλθει η εποχή απ’ όταν η ανθρωπότητα πίστευε απεριόριστα στις δυνάμεις της επιστήμης. Αυτό έγινε κυρίως γιατί η επιστήμη σε κρίσιμες φάσεις της ιστορίας απογοήτευσε τον άνθρωπο, όπως άλλωστε και κάθε ιερατείο, κάθε δηλαδή πολιτικό μόρφωμα το οποίο ισχυρίζεται πως αντιπροσωπεύει ένα δόγμα. Η επιστήμη έδωσε νέα φάρμακα για να αντιμετωπιστούν μάστιγες όπως η χολέρα, έδωσε όμως και την πυρηνική βόμβα για να εξυπηρετηθούν οι στρατιωτικές φιλοδοξίες μιας υπερδύναμης μέσα από τον πλήρη αφανισμό ενός ολόκληρου λαού. Ο άνθρωπος πάντα περιμένει από ένα «Θεό» να είναι άψογος, είτε αυτός είναι μεταφυσικό ον είτε αυτός λέγεται επιστήμη. Για το μεταφυσικό Θεό δεν έχουμε να πούμε και πολλά, μια και έχει δείξει τόσες χιλιετηρίδες την (ανύπαρκτη έως καταστροφική) αξία του. Η επιστήμη θεοποιήθηκε στη θέση του Θεού (ιδιαίτερα στη Δύση των 18ου - 19ου αι.), για να καθαιρεθεί όταν καταλάβαμε καλά πως δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένα εργαλείο. Αν θέλουμε το χρησιμοποιούμε για καλό, αν θέλουμε το χρησιμοποιούμε για κακό. Η επιστήμη δεν περιέχει καμμιά εγγενή και αυτόματη «αγιοσύνη»: αυτό η ανθρωπότητα το κατάλαβε διά πυρός και σιδήρου. Στην εποχή μας, λοιπόν, ξέρουμε (όχι όλοι, υπάρχουν ακόμα οι φανατικοί πιστοί της επιστήμης) πως η γνώση δεν είναι το παν. Αν μη τι άλλο δεν είναι ακριβώς το αντιστάθμισμα που ψάχναμε ελλείψει Θεού. Στο παιχνίδι των εφαρμογών της γνώσης μπαίνουν πολιτικά και ιδιωτικά συμφέροντα, οι νόμοι της παγκοσμιοποιημένης αγοράς, ο ανταγωνισμός μεταξύ των κρατών. Μέσα σε όλα αυτά ο επιστήμονας δεν έχει τον τελικό λόγο: η δουλειά του πρέπει κατ’ αρχάς να χρηματοδοτηθεί και στη συνέχεια να πουληθεί. Ο επιστήμονας και ο κόπος του γίνονται προϊόντα αγοραπωλησίας. Από αυτήν την κατάρα πολλοί λίγοι είναι αυτοί που μπορούν να ξεφύγουν.
Η επιστήμη, λοιπόν, δεν είναι αυτός ο «καθαρός» χώρος ενατένησης, σκέψης, πειραματισμού και εφαρμογής ο οποίος αυτόματα κάνει τον κόσμο καλύτερο. Υπάρχουν πολλά και βρόμικα παιχνίδια, που όμοιά τους θα έβρισκε κανείς μεταξύ αρχιερατείων και παπικών ή βυζαντινών αυλών. Τα παιχνίδια αυτά, όχι μόνο εμποδίζουν την εξέλιξη της γνώσης, αλλά και διοχετεύουν την προσπάθεια για γνώση σε μονοπάτια μακριά από το συμφέρον της ανθρωπότητας.
Δεν είναι, λοιπόν, παράξενο το ότι σήμερα παρατηρούμε δυο τάσεις ανόμοια ισχυρές. Από τη μια έχουμε αυτούς που πιστεύουν ακόμα στην ανάγκη για λογική διαχείριση των πόρων, πνευματικών και υλικών με πρωτοστάτη την επιστήμη και τον ανθρωπισμό. Από την άλλη, υπάρχει μια μεγάλη, ολοένα διογκούμενη μερίδα του λεγόμενου πολιτισμένου κόσμου, η οποία έχει επιλέξει μια εντυπωσιακά δυσοίωνη στροφή προς τη θρησκεία και το μεταφυσικό δόγμα. Έτσι, βλέπουμε πως η θρησκεία που κάποτε έχασε την πρωτοκαθεδρία από την επιστήμη, τώρα επανέρχεται με τη μορφή αναβίωσης και ενίσχυσης των παραδοσιακών δογμάτων ή ακόμα και με τη δημιουργία νέων (new age) θρησκειών-υβριδίων.
Δυο πράγματα: η πίστη στο μεταφυσικό και στα «στενά όρια» της επιστήμης που τελικά δε «νίκησε το Θεό» καθρεφτίζονται, μεταξύ άλλων, σε πολιτικές δηλώσεις αρχηγών κρατών, σε στάσεις δημοσιογράφων, αλλά κυρίως μεταξύ των πολιτών οι οποίοι, αν και έχουν κλειστεί στον εαυτό τους, πιστεύουν απελπισμένοι σε μια μεταφυσική δικαιοσύνη. Πιστεύουν δηλαδή στην καθολικότητα ενός θρησκευτικού συστήματος που υπόσχεται σωτηρία για όλους, πέρα από την καταφανή, ακατανίκητη αδικία αυτού του κόσμου και πέρα από την «αποτυχία της επιστήμης» να λύσει μεγάλα προβλήματα του σύγχρονου κόσμου. (Ας μην ξεχνάμε πως στο συλλογικό υποσυνείδητο δε γίνεται διαχωρισμός της επιστήμης από τη γνώση και τις εφαρμογές της: επιστήμη ίσον απτά αποτελέσματα.)
Αυτό συμβαίνει στη Δύση. Στο Ισλάμ τώρα, το φαινόμενο της αποθεοποίησης της επιστήμης αποτελεί μια ακόμα απόδειξη της αποτυχίας του δυτικού κόσμου και των δυτικών αξιών. Έτσι, η θρησκεία για άλλη μια φορά προτάσσεται ως η μόνη ασφαλής και παραδοσιακή αξία ικανή να ορίσει τις ζωές των ανθρώπων.
Τίποτα ίσως δεν πρέπει να υψώνεται στα ουράνια, τίποτα δεν πρέπει να καταποντίζεται στα βάθη, είτε αυτό λέγεται επιστήμη είτε θρησκεία. Η ανθρώπινη φύση αρέσκεται όμως στην υπερβολή, στο μεσσιανισμό, αλλά και στη δαιμονοποίηση. Η ανθρώπινη φύση, αν και γνωρίζει καλά τη χρυσή οδό του μέτρου, δυσκολεύεται τρομακτικά να την ακολουθήσει. Στην περίπτωση «επιστήμη εναντίον θρησκείας, γνώση εναντίον πίστης» ο φαύλος κύκλος καλά κρατεί. Προς το παρόν «του κύκλου τα γυρίσματα» κινδυνεύουν να μας ρίξουν σε έναν καινούργιο μεσαίωνα.