Στην κλασσική ψυχιατρική, η μελαγχολία είναι μία ατομική βιωματική διαταραχή. Χαρακτηρίζεται από αυτοϋποτίμηση, έλλειψη βούλησης για δράση, αίσθηση ότι όλα είναι τελειωμένα και χωρίς ελπίδα, έλλειψη βεβαιότητας ότι οι άλλοι μας αγαπούν και από ενοχές για εκείνα που συμβαίνουν.
Πιστεύω ως κοινωνικά προσανατολισμένος ψυχίατρος ότι υπάρχει και δρα στους καιρούς μας, παράλληλα με την ατομική, μια ευρύτερη, ομαδική, κοινωνική μελαγχολία. Ολόκληρες ομάδες πληθυσμού παραπαίουν και εξαντλούνται μέσα σε μια κατάσταση κατάθλιψης.
Και φυσικά για την ατομική μελαγχολία πιστεύουμε ότι η αιτία είναι η απώλεια, κάθε απώλεια στη ζωή μας. Θεωρώ ότι για την κοινωνική μελαγχολία βασικό αίτιο είναι η απώλεια της ελπίδας. Ιδιαίτερα εκείνο που έχω επιβεβαιώσει παρακολουθώντας τις κοινωνικές και ομαδικές συμπεριφορές των φτωχών ομάδων πληθυσμού, είναι ότι έχουν όλες τη σφραγίδα της μελαγχολίας.
Η σιωπή των αμνών γίνεται ταυτόσημη με τη μελαγχολία των φτωχών.
Εδώ ολόκληροι πληθυσμοί έχουν βυθιστεί σε μια σιωπηλή, απελπισμένη αποδοχή αυτών που συμβαίνουν. Νιώθουν ανίσχυροι να αντιδράσουν. Έχουν βυθιστεί σ’ ένα τέλμα απελπισίας και απραξίας και καρτερικά ζουν το δράμα τους χωρίς την παραμικρή βουλητική δραστηριότητα. Παρακολουθούν την ακρίβεια, τον εξευτελισμό τους, τη βιαιοπραγία απέναντί τους, τη σύνθλιψη και τον κατακερματισμό τους από τα μανιακά αρπακτικά χωρίς καμμιά, έστω και σπασμωδική ή αντανακλαστική, κίνηση. Η διαφθορά και η διαπλοκή, θύματα της οποίας είναι αυτοί οι ίδιοι, τους φέρνουν ένα βαθύ συναίσθημα λύπης για τον εαυτό τους, ανημποριά και αδυναμία.
Κοπαδιαστά οδηγούνται σε μια «πολιτική σφαγή», θύματα μιας κοινωνικής χειραγώγησης, μηχανικοί θεατές αυτών που συμβαίνουν, με ριζωμένη μέσα τους τη βεβαιότητα: «Τίποτα δεν μπορεί να αλλάξει, όλα είναι τελειωμένα και για μας η ελπίδα είναι χαμένη υπόθεση.» Το άγχος και ο φόβος του θανάτου, που υπαρξιακά λειτουργούν στην ατομική μελαγχολία, είναι βιώματα της κοινωνικής αυτής διαταραχής. Όλα είναι έτσι δομημένα που η δική τους παρέμβαση θεωρείται από αυτούς ενέργεια χωρίς αποτέλεσμα.
Κάποτε «αυτοκτονούν» με την περιθωριοποίηση τις ώρες της απέραντης κοινωνικής μοναξιάς, της αυτοεγκατάλειψης, της παρακμής και της αχρήστευσης των δραστηριοτήτων τους. Άνθρωποι που μοιρολατρικά αποσύρονται στη σύνταξη των 300 ευρώ, που κρυώνουν, που πεινούν, που βλέπουν τα χωριά τους να ρημάζουν, και αυτοί βιώνουν τον πόνο στην ψυχή τους, βρισκόμενοι σε μια «κατατονία», ώρες ολόκληρες αδρανείς, σιωπηλοί, χωρίς επικοινωνία, χωρίς επανάσταση. Πολλές φορές θαυμάζουν τα είδωλα του πλούτου, τα θεοποιούν, παραδίδονται στη γοητεία των κέρινων ομοιωμάτων της τηλεόρασης υποτιμώντας τον εαυτό τους, την αξία τους και ζώντας «διά πληρεξουσίου» όλες τους τις φαντασιώσεις. Ζωντανοί-νεκροί άνθρωποι, που έντεχνα έχουν απομυζήσει τα παράσιτα του πλούτου κάθε ικμάδα ζωής από μέσα τους.
Αυτή η πτώση της κοινωνικής άμυνας έχει, όπως συμβαίνει και στο άτομο, την ανάλογη επίπτωση στην κοινωνικοσωματική τους υγιεινή. Αρρώστιες, λοιμώδη, ψυχοσωματικές, καρκίνος, φυματίωση, καχεξία, αβιταμίνωση μαστίζουν το κοινωνικό σώμα των φτωχών.
Συχνά άθλιο το περιβάλλον όπου ζουν, τα γεμάτα υγρασία ανθυγιεινά τους καταλύματα χωρίς θέρμανση, χωρίς αισθητική, ή χωρίς χώρους αναψυχής ή άθλησης, πόλεις-γκέτο. Σύγνεφα από το τοξικό νέφος, ρυάκια με λύματα δίπλα σε κατοικίες, ζωώδεις συνθήκες ζωής στις πόλεις του τρίτου κόσμου, στην Αφρική αλλά και κοντά μας, κοντά σε απαστράπτουσες γειτονίες. Παραγκουπόλεις δίπλα σε κατοικίες-παλάτια 2.000 τ.μ..
Αναρωτιέται κανείς αν πρέπει να «ψεκάσει» με αντικαταθλιπτικό φάρμακο όλο τον πλανήτη. Αλλά ακόμα και αν επιδοθεί ατομική αντικαταθλιπτική αγωγή σε αυτούς τους τεράστιους πληθυσμούς, το κόστος των φαρμάκων είναι απογοητευτικό.
Η κοινωνική μελαγχολία είναι παγίδευση κοινωνικών δημιουργικών δυνάμεων, αχρήστευση ανθρώπινης ενέργειας. Οδηγεί σε μια αναπόφευκτη ηθική ερήμωση του πλανήτη, κατάργηση της επιβίωσης του είδους, καθώς εκείνοι που θα κινήσουν το όχημα του μέλλοντος αδρανούν. Εκείνο που διανθίζει τον κόσμο αυτόν είναι τα ναρκωτικά, η βία, η σκληρότητα, η μοναξιά.
Πού θα βρεθούν οι ηγέτες που θα αντιληφθούν το κακό που διογκώνεται και πώς θα το σταματήσουν; Ποια κοινωνική αναγκαιότητα θα γεννήσει τους πολιτικούς που θα γιατρέψουν αυτήν τη μελαγχολία;