Ο Πύργος Τσουκαλαδέλλη πριν τις εργασίες αναστήλωσης, με εμφανείς τις ζημιές στο σαχνισίνι, τη σκεπή και τους τοίχους του

Οι Πύργοι της ευρύτερης περιοχής, έχουν δώσει το όνομά τους στον ομώνυμο οικισμό της Θερμής. Παλιές εξοχικές κατοικίες, πυρήνες αγροικιών όπου παραθέριζαν οι εύποροι κάτοικοι της Μυτιλήνης, οι Πύργοι, που παλιότερα ανέρχονταν σε πολλές δεκάδες, εντυπωσιάζουν ακόμη και σήμερα με τον επιβλητικό τους όγκο και τα αρχιτεκτονικά τους στοιχεία. Ο Πύργος Τσουκαλαδέλλη, μέσα στα όρια του οικισμού της Θερμής, είναι ένας από αυτούς που κατάφεραν να σωθούν, με μέριμνα και πρόσφατες επεμβάσεις της 14ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, της Γενικής Γραμματείας Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής και του Υπουργείου Πολιτισμού. Έτσι, μια από τις παλιότερες λιθόκτιστες αρχοντικές κατοικίες που σώζονται στο νησί, χρονολογούμενη στον 15ο αιώνα, φιλοδοξεί να γίνει επισκέψιμη, αναδεικνύοντας τόσο την ιστορία της ίδιας, όσο και αυτή της ευρύτερης περιοχής.

Πάνω από 100 Πύργοι υπήρχαν στην περιοχή της Θερμής. Ο τελευταίος όροφός τους, ήταν συνήθως φτιαγμένος από ελαφριά ξυλοκατασκευή, είχε σαχνισίνια και συγκέντρωνε τη ζωή του σπιτιού, διαθέτοντας δωμάτια υποδοχής και κρεβατοκάμαρες, καθώς και το μαγειρειό. Ο πρώτος όροφος και το ισόγειο, ήταν πέτρινα, χτισμένα με πέτρες, που πολλές φορές προέρχονταν από τα αρχαία κτίσματα της περιοχής. Το ισόγειο δεν είχε παράθυρα και διέθετε ενισχυμένη πόρτα, ενώ στον πρώτο όροφο υπήρχαν μικρά παράθυρα, συνήθως κλεισμένα με σιδερένια κάγκελα.
Οι καταπακτές ανάμεσα στους ορόφους, μπορούσαν να κλείσουν και να απομονωθούν, ενώ στο ισόγειο υπήρχε και μυστική καταπακτή, όπου μπορούσαν να κρυφτούν σε ώρα κινδύνου. Πάνω από την πόρτα υπήρχε μια τρύπα, η επονομαζόμενη «φονιάς», απ’ όπου έριχναν καυτό λάδι σε όποιον έκανε επίθεση στο σπίτι. Οι Πύργοι είχαν έτσι οχυρωματικό χαρακτήρα, για να αντιμετωπίζουν οι ιδιοκτήτες τους, τις εισβολές των πειρατών. Η πυργοειδής αυτή μορφή είναι γνωστή ήδη από τις κατοικίες των βυζαντινών γαιοκτημόνων και είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη κατά τους μεταβυζαντινούς χρόνους, περίοδος κατά την οποία οι ιστορικές συνθήκες επέβαλαν τον οχυρωματικό χαρακτήρα των οικημάτων.

Μετά τις αναστηλωτικές επεμβάσεις, φιλοδοξώντας να αποτελέσει επισκέψιμο μνημείο

Ιστορία και χρήση του Πύργου Τσουκαλαδέλλη
Αντίστοιχα αρχιτεκτονικά στοιχεία, παρουσιάζει και ο Πύργος Τσουκαλαδέλλη, ένα τετράγωνο τετραώροφο λιθόκτιστο κτίριο, με βυζαντινά κεραμίδια στη σκεπή του και αρχαίο οικοδομικό υλικό στους τοίχους του. Το σημαντικό είναι πως, σύμφωνα με τα στοιχεία της 14ης ΕΒΑ, είναι μια από τις παλαιότερες λιθόκτιστες αρχοντικές κατοικίες με οχυρωματικό χαρακτήρα που σώζονται στο νησί. Αποτελούσε τον πυρήνα αγροκτήματος και χρησίμευε ως παραθεριστική κατοικία των ιδιοκτητών του.
Ο Πύργος Τσουκαλαδέλλη χαρακτηρίστηκε διατηρητέο μνημείο το 1980, με σχετική υπουργική απόφαση, ενώ ύστερα από ενέργειες της 3ης ΕΒΑ, το 1989 απαλλοτριώθηκε υπέρ του Υπουργείου Πολιτισμού. Την τελευταία 30ετία, ήταν σε ιδιαίτερα κακή κατάσταση. Το ξύλινο σαχνισίνι του, είχε καταρρεύσει, η σκεπή και οι τοίχοι του παρουσίαζαν επίσης πρόβλημα, ενώ οι κατά καιρούς επεμβάσεις που είχαν γίνει, δεν είχαν κατορθώσει να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα που εμφάνιζε το μνημείο, όσο περνούσαν τα χρόνια.

Ζωντανεύοντας στο παρόν
Από το 2005 μέχρι και σήμερα, και μέσα από μια μεγάλη προσπάθεια που έγινε για τη διάσωσή του, η 14η ΕΒΑ πραγματοποιεί συνεχώς εργασίες για τη στερέωση και την αποκατάσταση του μνημείου, υλοποιώντας τις δύο εγκεκριμένες μελέτες που το αφορούν. Με χρηματοδότηση συνολικού ύψους 45.000 ευρώ περίπου από τη Γενική Γραμματεία Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής και 65.000 περίπου από το Υπουργείο Πολιτισμού, έχουν γίνει διάφορες στερεωτικές και ανακατασκευαστικές εργασίες, μεταξύ των οποίων η ενίσχυση των τοίχων του Πύργου με «τονωτικές» ενέσεις για να αντέχει στους σεισμούς, η ανακατασκευή της στέγης και του σκελετού του σαχνισινιού, η διαμόρφωση του εξωτερικού περιβάλλοντα χώρου με πλακόστρωση, ηλεκτροδότηση και ύδρευση κ.ά. Έτσι, σήμερα υπολείπονται λίγες μόνο οικοδομικές και όλες οι ξυλουργικές.
«Φιλοσοφία μας, είναι ο Πύργος Τσουκαλαδέλλη να αποτελέσει ένα επισκέψιμο μνημείο στο κέντρο του όμορφου οικισμού της Λουτρόπολης Θερμής και να συμβάλει στην ανάδειξή του και στην προσέλκυση επισκεπτών, τόσο από τα υπόλοιπα μέρη της Λέσβου, όσο και από αλλού. Ήταν το όνειρο της Υπηρεσίας, να τον δούμε αναστηλωμένο», λέει η προϊστάμενη της 14ης ΕΒΑ, Χριστιάννα Λούπου.
Σύμφωνα με την ίδια, στον προγραμματισμό της Εφορείας για τα επόμενα χρόνια, εντάσσεται και η δημιουργία εκπαιδευτικού προγράμματος για τα σχολεία της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, ώστε οι μικροί Μυτιληνιοί να μάθουν για την ιστορία του τόπου τους, μέσα από ένα ακόμη μνημείο του πολιτισμού του. «Αυτή τη συμβολική “απόδοση” του Πύργου στους κατοίκους της περιοχής, υπογραμμίζουμε με το να τον αφήσουμε χωρίς περίβολο, έχοντας δημιουργήσει μια “πλατεία” με παγκάκια και μία κρήνη, ώστε να τον χαίρονται οι περίοικοι ελεύθερα».

 
Το πλακόστρωτο που έχει φτιαχτεί στην αυλή του Πύργου, ο οποίος μένει πλέον χωρίς περίβολο, για ελεύθερη πρόσβαση των κατοίκων της περιοχής