Είναι λοιπόν αυτός ο «τοίχος», που περιβάλλει την Παναγία, που φαντάζει σαν ισχυρό κάστρο επάνω στον επιβλητικό βράχο. Δεν μπορεί να ήταν πραγματικό οχυρό, υπό την έννοια που είχαν τότε. Βέβαια, πρόσφερε βοήθεια σημαντική και καταφύγιο και «κρυψώνα» των περιουσιών των κατοίκων, της «ατείχιστης» κώμης, όπως αναφέρει ο Γαβριήλ, το 1620. Ίσως πριν την άλωση, επί Γατελούζων, το Casiel Petra του Buondelmonti, να ήταν οχυρό, όμως επί Τουρκοκρατίας, αυτό δεν είναι πιθανό. Ο βράχος με την περιτείχιστη εκκλησία, δεν αναφέρεται πουθενά σαν μοναστήρι. Αντίθετα την φροντίδα της εκκλησίας έχουν εξ ολοκλήρου οι κάτοικοι του χωριού, που άλλωστε γύρω απ’ αυτήν ανδρώθηκε ο οικισμός. Το φιρμάνι του 1840 το ξεκαθαρίζει αυτό. Φαίνεται όμως πως στην απομόνωση του βράχου, κατά καιρούς, υπήρχαν και καλόγριες αφιερωμένες στην λατρεία της Παναγίας. Αυτές αναφέρει και ο Newton το 1854, όταν γράφει: «για την πηγή κοντά στην εκκλησία και δυο-τρία σπίτια για τις καλόγριες της».¹ Και μετά από λίγα χρόνια, το 1897 η Walker μιλά ακριβώς για «δυο γριές κάποιου ημιθρησκευτικού τάγματος, που φύλαγαν την κτισμένη στον βράχο εκκλησία της Πέτρας».² Επίσης αναφέρει τις «λίγες σπάνιες εικόνες της εκκλησιάς και τον ωραιότατο επισκοπικό θρόνο, έργο ξυλογλυπτικής, φερμένο από το Αϊβαλί».

Μπαίνοντας μέσα στην κλειστή αυλή, γύρω υπάρχουν δωμάτια και στους τοίχους, τα μικρά παράθυρα, σαν πολεμίστρες, βιγλίζουν τον γύρω χώρο, τώρα ήμερο αλλά «πολύβουο» τότε, με την επιβουλή των ξαφνικών επιδρομών. Δεξιά, μια ωραιότατη βρύση με ανάγλυφο διάκοσμο σε λευκό μάρμαρο και μεγάλο χαζινέ. Επίσης ελεύθερη στην αυλή, μια ορθογώνια πλάκα από γκρίζο μάρμαρο, με τις «φολίδες» του οικόσημου των Γατελούζων. Αυτήν αναφέρει σαν «πέτρα-μνημείο με τα οικόσημα των Γατελούζων στο λιθόστρωτο της εκκλησιάς» η Walker το 1897. Πάντως πρέπει να αναφερθεί, ότι το «κόσμημα των φολίδων» το είδαμε και σε θωράκια παλαιοχριστιανικών ναών (βλ. Ερεσός) και σε πεσσούς (βλ. κάστρο Κυδωνιών).

Για την παλιά εκκλησιά, πριν το 1840, δεν γνωρίζουμε τίποτα. Σύμφωνα με την παράδοση, «κατά το 1600 ένα Γαλαξιδιώτικο καράβι αγκυροβόλησε στα νησάκια, απέναντι από την Πέτρα. Είχε μέσα την εικόνα της Παναγίας. Ένα βράδυ όμως αυτή εξαφανίστηκε και έβλεπαν μια λάμψη επάνω στον βράχο. Βρήκαν το εικόνισμα, το έφεραν ξανά στο πλοίο, αλλά αυτό ξαναβρήκε την θέση του στο βράχο. Και έτσι χτίστηκε μια μικρή εκκλησούλα επάνω του, για να στεγάσει την Παναγιά». Η παράδοση είναι παράδοση και σεβαστή. Ίσως να έγιναν έτσι τα πράγματα στην ψυχή του λαού μας. Όπως είδαμε ο ναός υπήρχε εκεί το 1420 (μέρος 1). Ο ναός μέσα, έχει τέμπλο ξύλινο, με ζωγραφικό διάκοσμο. Από κάτω από τον ναό υπάρχει η θολωτή δεξαμενή του βράχου (Cisterna) με μικρό άνοιγμα, στο νότιο κλίτος. Αυτή πιθανόν να γέμιζε νερό της βροχής από τις στέγες των κτισμάτων. Μάλλον ανήκε στην οχύρωση του Κάστρου της Πέτρας.

Στην χάρη της, στις 15 Αυγούστου, η Πέτρα γίνεται προσκύνημα που συναγωνίζεται την Αγιασώτισα Παναγιά.

1. Παν. Παρασκευαίδης Οι Περιηγηταί στη Λέσβο 1973.

2 ομοίως σελ 139

της Παναγιάς

με την υπέροχη κρήνη

και τον «χαζινέ της»

με την υπόγεια Δεξαμενή

την Cisterna κάτω από την εκκλησία

με τις «φολίδες των Γατελούζων»

με το λιμάνι στο Νησάκι απέναντι.