Το Δαμάνδρι και ο τόπος γύρω από αυτό β

Το Καθολικό

Στο κέντρο του κτηριακού συγκροτήματος, στο δεύτερο επίπεδο, υπάρχει το μικρό καθολικό, η Κοίμηση της Θεοτόκου. Ανεβαίνεις και από την μικρή της πύλη, μπαίνεις στον μικρό νάρθηκα (2,80Χ4,50Χ3,15 μ.), που κλειστός έχει μια άλλη πλαϊνή πόρτα, στον νότιο τοίχο. Μετά από στενή πόρτα, εισέρχεται κανείς στον κυρίως ναό. Μονόκλιτη, δρομική βασιλική, έχει διαστάσεις 8Χ4,50Χ4,50 μέτρα. Το ξυλόγλυπτο τέμπλο, είναι κατασκευασμένο από αρμολόγηση κομματιών άλλων ναών, διαφόρων εποχών.¹Από τις εικόνες του ο Χριστός ανήκει στον 16^ο αι. (μεταφέρθηκε στην Παναγιά της Αγιάσου (γιατί ο Χριστός του τέμπλου της καταστράφηκε στην πυρκαγιά του 1812) και η Παναγιά η Οδηγήτρια, στον 17^ο αι. (Βυζαντινό Μουσείο). Τώρα (2023) στην πρόσοψή της, επάνω από την πόρτα, έχει προστεθεί τοιχογραφία της Παναγίας. Το δάπεδο καλύπτεται από λίθινες πλάκες που ορισμένες έχουν ανάγλυφα λαϊκά σχέδια. Ο νάρθηκας φέρει τοιχογραφίες, που μόνο στην νότια πλευρά διακρίνεται ο Άγιος Γεώργιος έφιππος, με μια επιγραφή «Ο ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ο ΤΑΧΥΣ», κάτι που θεωρήθηκε ότι ενισχύει την άποψη της μετεγκατάστασης της μονής από τα «Παλιομονάστηρα» που ήταν Μονή του Αγίου Γεωργίου. Υπάρχει όμως νότια και ο Άγιος Γεώργιος ο Μυλαντάς που θα δούμε. Ο κυρίως ναός, όπως και ο νάρθηκας είναι ολόγραφοι από αγιογραφίες. Το 2007 αποδείχτηκε ότι στον νάρθηκα δεν υπάρχουν παλαιότερες αγιογραφίες. Οι ωραίες τοιχογραφίες, με χτυπημένα τα πρόσωπα και τα μάτια, από τον θρησκευτικό φανατισμό, στολίζουν όλους τους τοίχους και το ιερό1 Βυζαντινές, άριστης τέχνης, θεωρούνται έργα του 18^ου αιώνα, εάν η επιγραφή δίπλα στον Άγιο Αρσένιο, στον βορεινό τοίχο, που γράφει «1733 Μιχαήλ Χωματζάς εν Χίω τάχα και Ζωγράφος»1,2, αφορούν όλη την εργασία. Γιατί εκτιμήσεις διαφόρων ειδικών (παρά την επιγραφή;) τις τοποθετούν σαν έργα του 16^ου αιώνα,¹ στην μικρή δρομική βασιλική. Ο Χωματζάς ήταν γιος του Αγιογράφου Ιωάννου Χωματζά, από την Χίο, που αγιογράφησε το άλλο μνημείο, τον Αι Γιώργη της Ανεμώτιας. Στο ιερό υπάρχουν η Πεντηκοστή, δεξιά και αριστερά ο Ευαγγελισμός και από κάτω η Πλατυτέρα, στον δυτικό τοίχο η Σταύρωση, η Κοίμηση της Θεοτόκου και όπως ο Αρχάγγελος Μιχαήλ δίπλα στην εσωτερική θύρα. Στην βορινή πλευρά τα σπαράγματα αφορούν στην άνω σειρά σκηνές του βίου της Παναγίας και η κάτω διάφορους Αγίους. Στην νότια πλευρά, η επάνω σειρά έχει σκηνές από τον βίο του Χριστού και η κάτω πάλι διάφορους Αγίους. Στην βορινή και νότια πλευρά παρεμβάλλονται τα παράθυρα.

1. Ιακώβου Β. Κλεομβρότου MYTILENA SACRA τομ. δ σελ. 337-360 Ο Μητροπολίτης Μυτιλήνης, σ’ αυτή την διεξοδική εργασία περιγράφει και τις τοιχογραφίες στο καθολικό, δίδοντας την ακριβή τους θέση με σκίτσα του αείμνηστου Γ. Κακαδέλλη

2. Επίσης έχουμε αναφορά του Ι. Μουτζούρη: Ο Μοναχισμός της Λέσβου 1989 σελ. 106

το τέμπλο

οι σκαλιστές πλάκες του δαπέδου

ο Χριστός του 16^ου αι. (Αγιάσος)

η Παναγιά του 17^ου αι. (Βυζαντινό Μουσείο Μυτιλήνης)

τοιχογραφίες στον Νάρθηκα

Τοιχογραφίες της νότιας Πλευράς

Η Κοίμηση της Θεοτόκου στον δυτικό τοίχο.