Μονή Οδηγήτριας Κάστρου Αγίων Θεοδώρων

Στην Πατριαρχική απόφαση του 1311, αναφέρεται μοναστήρι της Οδηγήτριας, που ανήκε στην Μητρόπολη Μηθύμνης μέσα στο κάστρο των Αγίων Θεοδώρων. Φαίνεται ότι εδώ μέσα, το μοναστήρι, που δεν αναφέρεται πια τον 15^ο αιώνα, έχει παρακμάσει και την θέση του έχει καταλάβει η μεσαιωνική κώμη Άγιοι Θεόδωροι, που ερημώθηκε πριν τον 17^ο αιώνα.¹¹⁶.⁶⁵ Γι’ αυτό και ο Γαβριήλ Μηθύμνης,² γράφει το 1621: «Ην και έτερον άστυ μεταξύ του Σιγρίου και του Μολύβου, αλλ’ εστί νυν έρημον». Ίσως να ήταν οι Άγιοι Θεόδωροι, ίσως όχι. Την ίδια περίοδο, το 1334 πέφτει το κάστρο στα χέρια του Γενουάτη πειρατή Dom Cattaneo μαζί με τα άλλα της Γέρας, της Πέτρας, του Αυγερινού, των Παρακοίλων και της Καλλονής.³

Μέσα στο Κάστρο αναπτύχθηκε η Βυζαντινή Κώμη των Αγίων Θεοδώρων, που όπως είπαμε έδωσε το όνομα της στο ομώνυμο Κάστρο και παρόλη την ύπαρξη το Αστικού Μοναστηριού της Παναγίας της Οδηγήτριας, το όνομα των Πολεμικών Αγίων, μάλλον το έλαβε από τον Βυζαντινό ναό του Αγίου Θεόδωρου, στους Σαλβαράδες, της περιφέρειας του. Οι πρόσφατες ανασκαφές στην ακρόπολη του, σε ένα από τους πέντε πύργους της, έδωσε κεραμική του 12^ου -14^ου αι. Στον Πύργο 3, της Ακρόπολης και εντοπίστηκε Μνημειώδης Πύλη, ύψους 4 μέτρων με μέλη παλαιότερων κτηρίων (παλαιοχριστιανικός πεσσός τέμπλου κα.), με λίθινο, πλακοστρωμένο δάπεδο και δύο περάσματα προς τα ανατολικά και βόρεια. Η κεραμική, τα νομίσματα και τα γυάλινα σκεύη, δείχνουν ότι επισκευάστηκε τον 14ο αι. και μετά εγκαταλείφθηκε από βίαιο επεισόδιο (ίσως η κατάληψη από τους Οθωμανούς). Εκεί στο άνω κάστρο, ανασκάφηκαν επίσης ένας Υπόγειος χώρος Ορθογώνιου Πύργου, με μορφή θόλου, επιχρισμένος με κονίαμα και γραπτή διακόσμηση, για την αποθήκευση σιτηρών. Ανατολικά αυτού του χώρου ανασκάφηκαν επίσης δύο Ορθογώνια Δωμάτια, με λιθόστρωτα δάπεδα, για την αποθήκευση πιθαριών, χρονολογημένα νομισματικά στον 14^ο επίσης, μ.X. αι. Εντύπωση προκαλεί Κτήριο, δεξιά της πύλης, που χαρακτηρίστηκε Εκκλησιαστικό (Καθολικό) της Γατελούζικης Περιόδου. Επίσης εκτεταμένες ανασκαφές στον χώρο του, αποκαλύπτουν τα κτίσματα του Μεσαιωνικού Άστεος. Εντύπωση προκαλεί το εκκλησιαστικό κτίσμα, με δύο σειρές τούβλων σε «ψαροκόκαλο» στο ιερό. Επίσης ένας υπέροχος, μαρμάρινος πεσσός τέμπλου, με σταυρό και την βάση του κιονίσκου. Σίγουρα προέρχεται από μεγάλο χριστιανικό μνημείο του χώρου, ίσως και από την Παναγιά την Οδηγήτρια. Η πληθώρα των λίθων, των κεραμιδιών και των οστράκων, από κτενωτά και εφυαλωμένα αγγεία, δείχνουν την ύπαρξη των σπιτιών του μεγάλου Άστεος των Αγίων Θεοδώρων, εδώ μέσα. Μάλιστα εδώ βρέθηκε το κεφάλι την Υγείας, που θεωρείται πως χρησιμοποιήθηκε σαν «Θεοτόκος», σε δεύτερη χρήση. Έξω από το κάστρο, στην δυτική τάφρο βρέθηκαν τάφοι και δωμάτια της Φρουράς (με χρυσά Βυζαντινά νομίσματα). Εκτεταμένη είναι η αποκάλυψη των ορθογώνιων κτισμάτων των επιφανειακών στρωμάτων.

Αναφέρθηκε η ανεύρεση Θυρεού σε Μαρμάρινη πλάκα. Πρόκειται για ένα μαρμάρινο, ορθογώνιο μέλος, 3,5 μ, το οποίο φέρει μετά από άγραφο τμήμα αρχικά το Βυζαντινό 4Β, μετά το Γενοβέζικο έμβλημα των Φολίδων, το μονόγραμμα των Παλαιολόγων και μετά την απεικόνιση Κάστρου με τρεις πύργους, μάλλον το οικόσημο της μεγάλης οικογένειας Giustiniani της Χίου. Κατά πληροφορίες βρέθηκε στην βάση της Βυζαντινής πύλης. Αυτή όμως αφορά την μεταγενέστερη, Γατελούζικη φάση του κάστρου (1355-1462).

1.Ο Μητροπολίτης Μηθύμνης Μαλαχίας (1315-1345) καταφεύγει στην Πατριαρχική Σύνοδο, της 6^ης Απρ. του 1331 (Πατριάρχης Ησαΐας 1323-1333) λόγω της αυθαίρετης κατάληψης 16 μοναστηριών της περιφέρειας του, από πέντε μεγάλα μοναστήρια και ένα ισχυρό παράγοντα της εποχής τον «κυρ Ζωσιμά» Αυτός ο τελευταίος είχε οικειοποιηθεί και την Μονή της Οδηγήτριας (αστικό Μοναστήρι) μέσα στο Κάστρο των Αγίων Θεοδώρων. Η Σύνοδος αποφάσισε την επιστροφή των μοναστηριών.

2.Γαβριήλ Μηθύμνης Περιγραφή της Λέσβου, Γιάννης Φουντούλης 1960, σελ.32.

3.Στρατή Μολίνου Κάστρα και Καστρέλλια 1984.σελ. 35

με τους πύργους της Ακρόπολης

τα ανασκαμμένα κτήρια της Κώμης

των Βυζαντινών-Γενοβέζικων-Οθωμανικών χρόνων

με εκκλησιάστηκα κτήρια

και μέλη ίσως της Μονής Οδηγήτριας

με τον Θυρεό

που έφερε το έμβλημα των Giustiniani