Στον μεγάλο κάμπο, τα αστείρευτα νερά πηγών συντελέσαν μαζί με το ποτάμι στη μεγάλη του παραγωγικότητα! Είδαμε τις πηγές των δυτικών υψωμάτων και την διαχείριση τους από το μικρό χωριό Asrona (Ένθρονο) το 1548. Οι πηγές όμως που σημάδεψαν από τα πανάρχαια χρόνια τον τόπο, βρίσκονται στο βορινό άκρο, στις πλαγιές που το δάσος συναντά τώρα την ελιά! Τα νερά βγαίνουν μέσα από το βουνό, επάνω από το εκκλησάκι του Ταξιάρχη. Όπως θα δούμε η αρχαία Λάπη έδωσε το όνομα της σε ένα μικρό χωριό το 1548, την Lambi, Και ενώ το μεγάλο Ρωμαϊκό υδραγωγείο, μετά τα τόξα του Πασπαλά, περνούσε και έπαιρνε το νερό των πηγών, περνώντας μετά στα ανατολικά υψώματα του κόλπου -μάζευε και τα νερά των πηγών της Πηγής (όπως θα πούμε)- χιλιάδες χρόνια μετά, στο χωριό του 1548, γύριζε δύο νερόμυλους, που έγιναν 4 μετά μαζί με ένα υδροκίνητο ελαιοτριβείο! Και έτσι έμεινε το όνομα Μύλοι της Λάμπης! H πρώτη αναφορά στους «νερόμυλους» της Λάμπης, έγινε το 1447, επί Γατελούζων, από τον Επίσκοπο της Χίου, Λεονάρδο. Το 1548, το χωριό Lambi, με 25 σπίτια καλλιεργεί στον κάμπο σιτάρι (φόρος 330 Α), κριθάρι (60), σύκα, λινάρι, βαμβάκι, έχει λαχανόκηπους, βοσκοτόπια (120 Α) και παράγει από το δάσος πίσσα! Επίσης στις πλαγιές καλλιεργούσαν την ελιά (96 Α). Σ’ αυτό το χωριό εγκατασταθήκαν το 1922 οι πρόσφυγες! Τούρκοι γαιοκτήμονες από το Ίππειος, την Νυχτάντα, τα Κεραμειά, είχαν στην ύστερη Τουρκοκρατία, τσιφλίκια στα οποία δούλευαν οι κάτοικοι. Οι Οθωμανοί διαχειρίζονταν τα νερά το 1548, λειτουργώντας ή μισθώνοντας 2 νερόμυλους, από τους οποίους ο ένας πλήρωνε 2 φόρους (60 Α) ενώ ο άλλος, μεγάλος, 6 φόρους το χρόνο!!! (360 Α)! Ο επάνω μύλος, ήταν γνωστό ότι ανήκε σε «Τούρκο»! Πιθανόν να ήταν ο μικρός του 1548! Υπάρχει όμως μια σειρά κατασκευών, που οδηγούσε από τις πηγές σε ένα νερόμυλο, χαμηλά, κτιστό με καμάρα και με εσωτερικό βαγένι, που δεν θυμάται κανένας την λειτουργία του! Εκεί οδηγούνταν τα νερά σε εναέριο αυλάκι, επάνω σε κτιστές κολώνες, οι οποίες το 1849, αφού δεν λειτουργούσε πια ο κάτω μύλος, το πήρε από τους αδελφούς Βασιλείου (παντού είχαν εγκαταστάσεις) ο Νίκος Γιουκαρής και λειτούργησε τον κάτω μύλο, επάνω από τον παλιό! Αυτός ο ξεχασμένος, «αρχαίος» νερόμυλος, ίσως ήταν ένας του 1447 (όπως αναφέρω στη διδ. διατριβή μου) και μετά ο μεγάλος του 1548! Όπως και από τις πηγές του Ένθρονου, αυλάκια μοίραζαν παντού το νερό και από την Lambi του 1548, άλλα αυλάκια οδηγούσαν το νερό στις ανατολικές παρυφές του κάμπου!

Βιβλιογραφία:

Κ. Καμπουρίδη: Η Λέσβος τον 16^ο αι. Φορολογικά Κατάστιχα 1548, σελ. 497

Μάκη Αξιώτη: Στα Χνάρια τα Παλιά, 1986, σελ. 118

Μάκη Αξιώτη: Υδρόμυλοι, 2009,σελ. 22

οι καμάρες του Πασπαλά

και το τμήμα μετά τις πηγές

Η επικράτεια της Λάπης!

ο επάνω «τούρκικος» μύλος

και ο κάτω μεγάλος μύλος

που αντικαταστάθηκε από του Γιουκαρή!

Ο τόπος