Συνεχίζοντας την αναφορά για το Σκαλοχώρι και σταχυολογώντας όλα αυτά που αναφέρονται για το χωριό στο νεοκδοθέν βιβλίο του Κωνσταντίνου Καμπουρίδη «Η Λέσβος τον 16ο αιώνα», βρίσκουμε να αναφέρονται ως σημαντική οικιστική περιοχή οι Άγιοι Θόδωροι (Aya todori). Η τοποθεσία αυτή, που είναι ο χώρος της Αρχαίας Άντισσας, συνεχίζει να χρησιμοποιείται ως κάστρο των Αγίων Θεοδώρων επί Βυζαντίου και Γενουατών και υφίσταται οικιστικά μέχρι και τις αρχές της Τουρκοκρατίας.

Το 1521, οι Άγιοι Θόδωροι καταχωρηθήκαν με 210 χριστιανικές εστίες και δύο εστίες μουσουλμάνων, ενώ το 1548 οι εστίες αυξάνονται σε 336. Η αγροτική παραγωγή των Αγίων Θεοδώρων είναι υπερτριπλάσια των Αγριδίων και οι φόροι του χωριού είναι οι μεγαλύτεροι της επαρχίας, μετά από τους φόρους της Ερεσού. Ο λόγος είναι προφανώς η εκμετάλλευση του εύφορου κάμπου της Αρχαίας Άντισσας που είναι στις εκβολές του Βούλγαρη ποταμού. Στην περιοχή εμφανίζονται να υπάρχουν δύο μεγάλα ιχθυοτροφεία και μια σημαντική φορολογία από τον τσιφλικά της Περιβολής.

Στα 1581, ο οικισμός εμφανίζεται στα κατάστιχα με την ονομασία Τζίθρα. Σταδιακά, όπως αναφέρει ο συγγραφέας, οι κάτοικοι μετακομίζουν λόγω του φόβου των πειρατών, όπως συνέβη και σε άλλα παραθαλάσσια χωριά. «Τίθεται βέβαια το ερώτημα αν ο οικισμός με το όνομα Aya todori που αναφέρουν τα οθωμανικά κατάστιχα είναι η μεσαιωνική βυζαντινή ομώνυμη πόλη». Η καταστροφή του κάστρου πιθανολογεί ο συγγραφέας να έγινε από τους Οθωμανούς για τη βοήθεια που προσέφεραν οι κάτοικοι στους Ενετούς το 1464.

Αναφέρεται ακόμη ένα χωριό «Prosimo» με δέκα εστίες-οικογένειες και μικρή αγροτική παραγωγή. Προφανώς ταυτίζεται με τη σημερινή αγροτική περιοχή του Σκαλοχωρίου με την ονομασία Πρόσμο. Η ονομασία πιθανόν να προέρχεται από το λατινικό «proximus», που σημαίνει πολύ κοντινός. Αν δεχτούμε ότι ο Βούλγαρης ποταμός ήταν σημαντικός οικονομικός παράγοντας της περιοχής, έχει νόημα η ονομασία, αφού η Πρόσμο βρίσκεται λιγότερο από χίλια μέτρα μακριά από τον ποταμό, αλλά και κοντά στην Αρχαία Άντισσα. Εκεί κοντά υπάρχει και η ονομασία περιοχής «Μοναστηριά», μάλλον παλιό ή παλιά μοναστήρια στην περιοχή.

Για τα Πέδια ή Πεδή αναφέρονται τα εξής: «Έχει λίγους κατοίκους, 16 εστίες-οικογένειες. Στην απογραφή του 1581 έχει όλα και όλα επτά κανονικά νοικοκυριά και τρεις ανύπανδρους διασκορπισμένους από άλλα μέρη είτε στην ιδία την επαρχία είτε σε άλλη. Για τους κατοίκους του Πεδή αναφέρεται ότι είχαν εγκατασταθεί στα χωρία Ανεμώτια Τσιχράντα και Αγρίδια».

Άρα συμπεραίνουμε ότι περίπου εκείνη την εποχή ερημώνουν τα Πέδια. Τα οικιστικά ευρήματα που είναι διασκορπισμένα στην περιοχή δείχνουν μεγάλη οικιστική δραστηριότητα. Η αγροτική όμως παραγωγή βάσει της οποίας φορολογούνται οι κάτοικοι δεν ανταποκρίνεται στη θέση που κατέχει. Είναι λόγω του ότι οι αγρότες στους οποίους ανήκει η γη έχουν μετοικήσει στα γύρω χωριά.

Από τα τέσσερα μοναστήρια που αναφέρονται στην περιοχή των Αγριδίων, τα τρία, του Αγίου Αντωνίου, του Αγίου Βλάση και της Καλαμινού, πολύ πιθανόν να είναι αυτά που αναφέρει ο Ι. Μουτζούρης στο βιβλίο «Μοναχισμός στη Λέσβο» και βρίσκονταν στο όρος Λίβανος μεταξύ Φτερούντας και Βατούσας. Ένα άλλο μοναστήρι αναφέρεται ως Ηράτεια (Καρυδώνης), που βρισκόταν στην περιοχή Αγρίδια και το 1575 αγοράστηκε από τη μονή Λειμώνος.

Από τα φορολογικά κατάστιχα του 1548 διαβάζουμε την παραγωγή του χωριού σε αγροτικά προϊόντα.

- Σιτάρι 12.200 κιλά, αξία 3.808.

- Κριθάρι 3.800 κιλά, αξία735.

- Κουκιά 1.600 κιλά, αξία 496.

- Σύκα 700 κιλά, αξία 162.

- Ελιές 2.200 κιλά, αξία 510.

- Φασόλια μαυρομάτικα 260 κιλά, αξία 80.

- Καρύδια 390 κιλά, αξία 120.

- Ρεβίθια 150 κιλά, αξία 48.

- Βίκος 50 κιλά, αξία 10.

- Σουσάμι 100 κιλά, αξία 64.

- Λινάρι 3.100 κιλά, αξία 600.

- Βαμβάκι 2.100 κιλά, αξία 164.

- Κουκούλια (μετάξι) 25 κιλά, αξία 201.

- Μούστος 20.000 κιλά, αξία 5.526

Ακόμη,

- φορολογούνται τα τέσσερα μοναστήρια της περιοχής,

- οι λαχανόκηποι-μποστάνια,

- οι χοίροι,

- τα μελίσσια,

- τα βελανίδια,

- υπάρχει φόρος γάμου,

- η πίσσα,*

- τα ενοίκια,

- το νταλιάνι (ιχθυοτροφείο),

- οι ελαιόμυλοι και

- οι 28 αλευρόμυλοι

- πρόστιμα.

Είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι η παραγωγή μούστου είναι η τρίτη μεγαλύτερη του νησιού, μετά το Μόλυβο και την Πέτρα. Την ίδια παράγωγη με το Σκαλοχώρι έχει και ένα άλλο χωριό, ο Άγιος Κοσμάς-Τζουμαιλί, η σημερινή Αρίσβη και τα Παράκοιλα.

Συμπερασματικά και συνοψίζοντας, τα Αγρίδια δεν ήταν χωριό, μιας και δεν υπάρχει γνώση για την ύπαρξη μιας τέτοιας ή παρόμοιας τοποθεσίας στην περιοχή του Σκαλοχωρίου σήμερα και στο πρόσφατο παρελθόν. Πιο πιθανόν φαίνεται να ήταν μια ομάδα από σημαντικούς οικισμούς, όπως στον Καβούρο, στα Ποταμάτσα, στα Πέδια, στο Καλό Λιμάνι, στο σημερινό Σκαλοχώρι και αλλού και όλα αυτά να αποτελούσαν την ενότητα Αγρίδια, που εκείνη την εποχή (από το 1500 έως 1580) ενώθηκαν για διαφόρους λόγους σε έναν οικισμό, στη σημερινή θέση με την ονομασία Comlekci. Τότε πιθανόν διασκορπίζονται η Πεδή-τα Πέδια και μεταφέρονται οι Άγιοι Θόδωροι από το φόβο των πειρατών. Γιατί όχι και το Καλό λιμάνι.

Αργότερα το χωριό καταγράφεται ως Comlekkoy. Στην αγροτική περιοχή του Σκαλοχωρίου υπάρχουν πολλά χαλάσματα που δείχνουν έντονη κατά το παρελθόν οικιστική δραστηριότητα. Προφανώς και η επιλογή της σημερινής θέσης για τη δημιουργία του νέου οικισμού δεν είναι τυχαία, αφού συγκεντρώνει σημαντικά στοιχεία όπως την ύπαρξη μεγάλης ποσότητας νερών, είναι στο κέντρο μιας ευρύτερης περιοχής, παρέχει σημαντική κάλυψη από τα πειρατικά μάτια κ.ά. Η αγροτική παραγωγή του Σκαλοχωρίου είναι σημαντικά μεγάλη. Σ’ αυτό μάλλον συνηγορούσαν οι πολλές και πλούσιες σε νερό πηγές που υπάρχουν γύρω. Η μεγάλη αύξηση των μουσουλμάνων από το 1548 έως το 1620 οφείλεται πιθανόν σε μετεγκατάσταση κάποιων από άλλες περιοχές της ανατολικής οθωμανικής επικράτειας.

Ευχαριστώ τον κύριο Κωνσταντίνο Καμπουρίδη και το φίλο Βασίλη Κουμαρέλα για τη βοήθειά τους.

*Αυτό που αναφέρεται ως πίσσα πιθανόν να είναι κατράνι, υλικό για την επάλειψη-στεγανοποίηση- καλαφάτισμα καραβιών.