Επειδή είναι απολύτως αναγκαίο να ταΐζουμε ενίοτε και την ψυχή μας, αντιστεκόμενοι στον εκμαυλισμό των ενστίκτων μας, το μέγα γεγονός της εβδομάδας έλαβε χώρα εκεί στις υποβαθμισμένες δυτικές συνοικίες της Θεσσαλονίκης. Στον παλαιό σιδηροδρομικό σταθμό της, εκεί που άνοιγαν για δεκάδες χιλιάδες συμπολίτες μας, οι Πύλες της Κολάσεως, θεμελιώθηκε το Μουσείο του Ολοκαυτώματος. Όλα έγιναν καθώς έπρεπε, κι είναι διδακτικά σημαντικό το γεγονός.

Πρώτα απ’ όλα η Μνήμη μιας εξολοθρευμένης κοινότητας, της διάσπασης μιας αυθεντικής εδραιωμένης επί αιώνες λειτουργικής πολυπολιτισμικότητας. Χωνευτήρι πολιτισμών, παραδόσεων, θρησκειών κι εθνοτήτων, η Θεσσαλονίκη ήταν υπόδειγμα της θετικής σχέσης μεταξύ της κοινωνικής διαφορετικότητας και των οικονομικών και πολιτιστικών επιδόσεων της. Η μαζική απώλεια 50 - 80.000 Εβραίων πτώχυνε την πόλη στον πυρήνα του δυναμισμού της -δεν είναι απλώς μια αριθμητική μείωση αλλά πρωτίστως μια αφαίρεση των πολλαπλασιαστικών ευεργετημάτων των αμοιβαίων πολιτισμικών γονιμοποιήσεων των επιμέρους κοινοτήτων μεταξύ τους.

Στη συνέχεια, το αρχιτεκτόνημα καθαυτό. Η μακέτα προβλέπει ένα μετα-μοντέρνο κτίσμα κι είναι σπάνιο μια τέτοια μορφολογική προσπέλαση να είναι όντως σοβαρή. Εξωτερικά, πρόκειται για έναν υψηλό κύλινδρο που αποτελεί ευθεία αναφορά και σύνδεση με τον Λευκό Πύργο. Οι έξη όροφοι του, εξωτερικά αποτελούνται από μακρά σειρά τοιχίων, με διαφορετικό προσανατολισμό και ανοίγματα μεταξύ τους, που άμεσα παραπέμπουν σε γρανάζια μια μεγάλης μηχανής αλλά και στη διακριτότητα των επιμέρους στοιχείων. Και το φώς θα διεισδύει στο εσωτερικό από τα διάκενα μεταξύ τους! Εξαιρετική σύλληψη.

Το Μουσείο θα συμπυκνώνει εκτός από τις Πύλες της Κολάσεως και τις Πύλες της Θελήσεως. Μικρο-γεγονότα, ατομικές περιπέτειες και τραγωδίες με βαρύτατο συμβολισμό που ενώ είναι γνωστά και καταγεγραμμένα, εντούτοις αγνοούνται στο τρέχον θλιβερό λεξιλόγιο των 500 λέξεων. Ο Leonard Cohen, που έγραψε το κορυφαίο ερωτικό τραγούδι όλων των εποχών «Dance me to end of love», εμπνεύστηκε από την ιστορία του Θεσσαλονικιού βιολιστή που οι SS τον ανάγκαζαν να συνοδεύει με τους ήχους του την πορεία των συμπολιτών του στους θαλάμους αερίων. Ή, την ακόμα πιο σημαντική στιγμή ελπίδας, όταν ο έφεδρος ανθυπίλαρχος της 7^ης αμερικανικής ίλης αναγνωρίσεως, αφού έριξε με το Sherman του την Πύλη του Νταχάου, πήδηξε από άρμα και φώναξε προς τους κινούμενους σκελετωμένους κρατούμενους, στα ελληνικά, «Είναι κανείς, Έλληνας;». Ήταν, βλέπετε, Ελληνο-Αμερικάνος μετανάστης από τη Θεσσαλονίκη. Αφού έλαβε μέρος στις τρομερές συγκρούσεις της Γαλλίας, στις Αρδέννες και την Αλσατία, στην προέλαση στη Γερμανία, αφού έχασε αμέτρητους Νέους συμπολεμιστές του, έδωσε αυθόρμητα τον ορισμό της απάντησης στο ερώτημα «Γιατί πολεμήσαμε;»!

Ως άτομο, μου έρχεται στο μυαλό ο συμμαθητής μου στη Λεόντειο, Φρέντυ Ναμίας. Τον Φρέντυ το ζηλεύαμε, ως έφηβοι, για το ότι τις ώρες των Θρησκευτικών που σ’ αυτό το μεγάλο σχολείο ήταν ζήτημα, εκείνος ως Εβραίος πήγαινε έξω κι έπαιζε μπάσκετ. Οι υπόλοιποι ή έπρεπε να παρακολουθούμε τις διαλέξεις «ηθικής προστασίας» έναντι του Καθολικισμού -η Λεόντειος ήταν Γαλλικό Σχολείο καθολικού μοναχικού τάγματος- από σημαντικούς δάσκαλους, όπως ο μακαριστός Χριστόδουλος ή/και ο νυν Ιερώνυμος, ή να σκαρφιζόμαστε σκανταλιές για να μας εξοστρακίζουν της τάξεως ως άτακτους. Στις αποδράσεις αυτές, ο Φρέντυ, εκτός από μπάσκετ, μας έλεγε για τη Θεσσαλονίκη, τα Γιάννενα, την Έδεσσα, πράγματα απολύτως άγνωστα τότε για εμάς αλλά τόσο σημαντικά που κινούσαν το ενδιαφέρον μας και διέπλασαν τις Αρχές μας απέναντι σε κάθε ολοκληρωτισμό.

Αξίζει μια ακόμα παρατήρηση. Είναι θετικά αξιοσημείωτη η ταχύτητα με την οποία κινήθηκαν οι γραφειοκρατικές διαδικασίες περί την κατασκευή. Από τη στιγμή που η Ελληνική Διοίκηση αντελήφθη τη στρατηγική σημασία μιας θετικής σχέσης με το Ισραήλ, ενός σοβαρού Δυτικού Κράτους με όλες τις σημασίες της λέξεως, τα πράγματα τρέχουν με συνέπεια. Άρα, μια απόδειξη ότι θεληματικά μπορούμε! Έστω, κατ’ αντιδιαστολή της απέραντα κουραστικής δικτατορίας του δημοσιο-υπαλληλικού τέλματος.

Το ήμισυ της δαπάνης της κατασκευής του Μουσείου καταβάλλεται από το Ίδρυμα «Σταύρος Νιάρχος». Πέραν του Κέντρου Πολιτισμού στο Φάληρο, που αναβαθμίζει την Αθήνα, πέραν από τις δεκάδες χρηματοδοτήσεις σε κρίσιμα έργα, από την ανανέωση του στόλου των ασθενοφόρων του ΕΚΑΒ έως τις υποτροφίες φοιτητών ή τις επιχορηγήσεις μικρο-επιχειρηματιών, το Μουσείο του Ολοκαυτώματος αποτελεί φόρο τιμής στον Ίδιο αλλά και τους συντρόφους του Έλληνες καταδρομείς των SAS/Ιερού Λόχου που υπό αγγλική στολή άνοιξαν την Απόβαση της Νορμανδίας ως ιχνηλάτες των αλεξιπτωτιστών, το σημαντικότερο γεγονός της σύγχρονης Ιστορίας. Έφεραν όμως πάντα στην επωμίδα τους, την εγγραφή «Greece»!

Μπράβο, έστω και με τόση καθυστέρηση!