Τεκτονικά ρήγματα τεμαχίζουν τον εθνικό κορμό, από τα έγκατα της Γης έως τις κορυφές της νόησης. Για τα πρώτα και τις επιπτώσεις τους, μόνος αρμόδιος είναι ο Εγκέλαδος -ευτυχώς. Για τα λοιπά, εμείς· συχνά, δυστυχώς … μιας κι έχουμε την τάση να χρησιμοποιούμε την λέξη «σεισμός» για να χαρακτηρίσουμε σημαντικά γεγονότα.

Την περασμένη Κυριακή συνέβησαν δύο γεγονότα υψηλού ιστορικού συμβολισμού. Το πρώτο και σημαντικό πέρασε κάτω από τα ραντάρ της κοινής γνώμης, παρέμεινε εν πολλοίς άγνωστο όπως άλλωστε και το Υποκείμενο του: μετά από 80 χρόνια, ξεκίνησαν οι εργασίες εκταφής των Πεσόντων στα Αλβανικά βουνά κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το δεύτερο ήταν το Συλλαλητήριο της Θεσσαλονίκης. Για ένα λαό που δια-δηλώνει τη στενή του σχέση με την ιστορία, η αντιστροφή της ιεράρχησης των γεγονότων γεννά ερωτήματα.

Οι Νεκροί της Αλβανίας είναι/ήταν οι τελευταίοι άταφοι του Πολέμου. Σ’ ολόκληρη την Ευρώπη, σε πεδία μαχών, τα φροντισμένα κοιμητήρια αποτελούν μνημεία, διατηρώντας τη συνέχεια της μνήμης των χαμένων νέων· και η αποτυπωμένη πληγή της θυσίας τους συνιστά συνεχές μήνυμα και πρόσκληση κατά του πολέμου. Ως ύψιστη αναγνώριση, ο χώρος του κοιμητηρίου θεωρείται έδαφος της χώρας τους. Η Ελλάς έχασε κατ’ αναλογία ένα από τα υψηλότερα ποσοστά πληθυσμού στον Πόλεμο. Παραδόξως, (ξ)έχασε τους πολύτιμους νεκρούς της. Το κίβδηλο άλλοθι είναι η δυσκολία των σχέσεων με την Αλβανία του Χότζα. Ανεπαρκές, ανεπαρκέστατο! Οι Ιταλοί απέσυραν τα λείψανα των δικών τους από το 1960. Σήμερα, οι εκταφές γίνονται σε τοποθεσίες χαρτογραφημένες από τους Ιταλούς και σηματοδοτούνται από τη φράση «εχθροί στον πόλεμο, αδέλφια στο θάνατο» καθώς στους ομαδικούς τάφους οι νεκροί πολεμιστές εκείντο δίπλα-δίπλα· και τα απομείναντα λείψανα εντοπίζονται χάρις στις ιταλικές μεταλλικές πλακέτες με την εγγραφή Greco. Φοβούμαι ότι ζυγισθήκαμε στο καντάρι της ιστορίας και βγήκαμε λειψοί.

Το Συλλαλητήριο της Θεσσαλονίκης, «σεισμό» το’παν πολλοί κι αυτό, θέτει πολλά ζητήματα στρατηγικής, τακτικής, πολιτικής, ακόμα κι αισθητικής. Έναντι των κραυγών, η σοβαρότητα και η περίσκεψη είναι απολύτως αναγκαίες. Ορθόταταπροκαλεί θυμηδία και καγχασμό το εθνικιστικό κιτς του Γκρουέφσκι, , π.χ., με τα γιγαντο-αγάλματα, τις αψίδες και την εμμονική αρχιτεκτονική μάσκα που αναπλάθει την πόλη των Σκοπίων σε μια κατάσταση αρχαιοπρεπούς Disneyland. Οφείλουμε να επιδεικνύουμε επιφυλακτικότητα κι εμείς κατ’ αντίστιξη, μήπως οι «βρακοφόροι με τ’ άλογα και τις στολές των Ευέλπιδων» παραπέμπουν σε καρναβαλική εκδοχή· μήπως οι «απόγονοι των Μακεδονομάχων» ως επαγγελματίες της καταγωγής τους υποτιμούν την τιμημένη στολή των προγόνων τους σε γραφική ενδυμασία περιπάτου. Και τί να πώ για το τραγουδιστό σύνθημα «είναι τρελλός, είναι τρελλός ο Στρατηγός», όταν μίλαγε ο πρώην Α/ΓΕΣ Φ. Φραγκούλης: η ποδοσφαιροποίηση της εσωτερικής πολιτικής είναι γνωστό φαινόμενο, η ποδοσφαιροποίηση εθνικού ζητήματος πρωτόφαντο.

Έχω την εδραία πεποίθηση ότι τα συλλαλητήρια του 1992 οδήγησαν στον υβριδισμό μεταξύ εθνικισμού και λαϊκισμού· υπήρξαν οι νοητικές θερμοκοιτίδες των «Αγανακτισμένων» και κατ’ επέκταση τού ό,τι ζούμε σήμερα, σε πολιτικό επίπεδο. Είναι πού είναι, ως φαίνεται τουλάχιστον, οι χειρισμοί ιδιωτική υπόθεση, θεωρώ ότι θα είναι τραγικό να καταστρωθεί στρατηγική εξωτερικής πολιτικής με στόχους εσωτερικής κομματικής επικαιρότητας και διελκυστίνδας. Είναι τραγικό να αξιολογούνται, από τη μια, χιλιάδες λαού -ή και η Εκκλησία ακόμα- ως έρμαια της Χρυσής Αυγής· όπως είναι άστοχο να αξιολογείται, από την άλλη, το συλλαλητήριο ως αντι-κυβερνητική εκδήλωση. Οι συμπολίτες ασφυκτιούν επί έτη τώρα, η αυτοπεποίθηση τους είναι τσαλακωμένη, το μέλλον τους φαντάζει αβέβαιο. Χρειάζονται μιαν ψυχική έξαρση, κι ως όλες οι εξάρσεις περιλαμβάνουν και το μεγαλείο της έκφρασης και τις υπερβολές του.

Ας διεκδικήσουμε το μέτρο ως προς τα του Οίκου της μνήμης μας: όπως με τους Νεκρούς της Αλβανίας, έτσι και το σπίτι της κορυφαίας μορφής του Μακεδονικού Αγώνα Παύλου Μελά, στην Κηφισιά, είναι ένα ερείπιο που καταρρέει. Ιδού ένα ταπεινό πλην «δόξης λαμπρόν» πεδίο για τους «απογόνους», τους «καβαλαραίους» και τους «τρελούς στρατηγούς» στην υποστήριξη των μεγάλων συμβόλων και συμβολισμών.

Προσωπικά, την περασμένη Κυριακή άναψα ένα κερί στη μνήμη των Αγωνιστών της Αλβανίας. Μόνον. Βλέπετε, τα τεκτονικά ρήγματα γεννούν εκτός από σεισμούς και μοναξιά…

* Ο Ανδρέας Τρούμπης είναι καθηγητής, πρόεδρος του Τμήματος Επιστήμης Τροφίμων και Διατροφής και πρώην πρύτανης του Πανεπιστημίου Αιγαίου.