Βουλευτής, γιατρός το επάγγελμα, εισέβαλε πριν λίγες μέρες στην Εθνική Πινακοθήκη και αποκαθήλωσε τρία έργα τέχνης από εν ενεργεία έκθεση, συμπληρωματική των χαρακτικών του Γκόγια, που αποτελούν την κεντρική περιοδική έκθεση του ιδρύματος. Η αιτία; Ο βουλευτής ιατρός θεώρησε ότι προσβάλλουν το θρησκευτικό του συναίσθημα, ομού και κάποιων εκατοντάδων ψηφοφόρων του και ως εκ τούτου, αφού κατέθεσε επερώτηση στη Βουλή, πράγμα νομιμότατο και πολύ πολιτισμένο, αλλά η απάντηση που έλαβε δεν τον ικανοποίησε, αποφάσισε να αυτοδικήσει. Το λυπηρό είναι ότι δεν του ασκήθηκε δίωξη από πουθενά, λήφθηκε δε εξίσου ατυχώς η απόφαση τα έργα να παραμείνουν πεσμένα στο έδαφος- επιλογή που εκθέτει τον καλλιτέχνη, κανείς δεν βρέθηκε να τον υπερασπιστεί και να τον αποκαταστήσει ούτε ασφαλώς και να ερωτήσει αν συντάσσεται με αυτήν την επιλογή, εκθέτει κατά την ταπεινή μου όμως άποψη και τον φορέα, που συμβαίνει να είναι ένα από τα σημαντικότερα σε εθνικό επίπεδο θεσμικά ιδρύματα για την υποστήριξη της τέχνης. Ξαναγυρίζω στο ατυχές (!) συμβάν: Ο βουλευτής ιατρός κραύγαζε ότι τα έργα τέχνης ήταν «βλάσφημα, βέβηλα» και άλλα τέτοια συναφή. Είναι προφανές ότι καθένας δικαιούται να έχει την προσωπική του άποψη, όπως αυτή απορρέει από την ανατροφή και την παιδεία του. Ήταν όμως τα έργα αυτά βλασφημίες κατά του ορθόδοξου θρησκευτικού συναισθήματος μας; «Η τέχνη κατά βάση συνιστά μία αγαπητική διαδικασία, το έργο τέχνης, ακόμη και αν δεν μας αρέσει είναι ένα αγαπητικό αντικείμενο, συνεπώς τέτοιες μεσαιωνικές, βάρβαρες μορφές βανδαλισμών είναι απαράδεκτες» υποστηρίζει στον δημόσιο λόγο του ο Μάνος Στεφανίδης, ιστορικός τέχνης, παλιός επιμελητής της Εθνικής Πινακοθήκης και δάσκαλός μου στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών. Ταυτίζομαι απόλυτα με τη γνώμη του. Ο ίδιος με τη μεγάλη του πείρα χαρακτήρισε ως μέτρια τα συγκεκριμένα έργα, δηλώνει όμως ότι βία και τέχνη είναι εξ ορισμού έννοιες ασύμβατες.

Η πραγματικότητα είναι ότι η επίμαχη έκθεση στήθηκε, για να εκφράσει το αλλόκοτο στην τέχνη, να παρουσιάσει δηλαδή bizarre δημιουργίες που εκπλήσσουν, που αιφνιδιάζουν, που τρομάζουν και βρίσκονται σε διάλογο με έργα που ο Γκόγια δημιούργησε σε κατάθλιψη από τις καταστροφές που προκλήθηκαν από τους κατακτητές ή την Ιερά Εξέταση στις ζωές των καθημερινών ανθρώπων.

Η αλήθεια είναι ότι τι θα οριστεί ως βέβηλο στην τέχνη εξαρτάται πάντοτε από την ιστορική συγκυρία. Διαφορετικές καλλιτεχνικές δημιουργίες θεωρήθηκαν προκλητικές ή και βέβηλες σε διαφορετικές εποχές. Η σύγχρονη τέχνη έχει απομακρυνθεί πολύ από την έννοια του μεταφυσικού. Η ιστορία της τέχνης έχει αποδείξει ότι χωρίς μεταφυσική, μεγάλη τέχνη δεν παράγεται.

Η αλήθεια επίσης είναι ότι, για κάποιον που διαθέτει ένα στοιχειώδες θρησκευτικό ένστικτο, τα έργα τέχνης που βεβηλώθηκαν, γιατί αυτό κατά την άποψή μου υπέστησαν, δεν είχαν καμία σχέση με τις ορθόδοξες χριστιανικές εικόνες. Η εικόνα για παράδειγμα που συνοδεύει το άρθρο σίγουρα δεν είναι η Παναγία βρεφοκρατούσα αλλά μια καλλιτεχνική σύλληψη που παρωδεί μία εικόνα- όχι τη θρησκεία, ούτε την πίστη των χριστιανών, ούτε το μυστήριο και το δόγμα- δικαιούται ωστόσο να το κάνει. Δεν θα μπει το έργο αυτό σε εικονοστάσι, δεν θα του ανάψουν κεριά, δεν θα το μπερδέψουν με εικόνισμα, κανείς δεν θα προσευχηθεί μπροστά του ούτε θα το προσκυνήσει. Γιατί συζητάμε τότε; Κυρίως όμως γιατί βανδαλίζουμε; Να σκεφτούμε ακόμη ότι το βλάσφημο ως αφηρημένο έννοια συνιστά μια ισόκυρη εκδοχή της προσευχής. Γιατί βλαστημούμε τα θεία άραγε, αν μέσα μας δεν είναι βαθιά ριζωμένος ο φόβος μας γι’ αυτά ή η ελπίδα μας στη δύναμή τους;

Είναι δυσάρεστο ότι σήμερα μόνον ως αρνητικό θέαμα η τέχνη έρχεται στο προσκήνιο και προβληματίζει, παρά τον εκπαιδευτικό και παιδαγωγικό της (έστω και αμιγώς στο πλαίσιο της καλλιτεχνικής της διάστασης) ρόλο. Εξακολουθώ να πιστεύω ακράδαντα ότι ο πραγματικός χριστιανός ορθόδοξος δεν καταστρέφει έργα τέχνης, τα σέβεται, ακόμη και αν αισθητικά δεν τον εκφράζουν.