Ήλθε πάλι η 28^η Οκτωβρίου· και μαζί της επανέκαμψε ο φθαρμένος δημόσιος λόγος της παρακμής με τα τυποποιημένα κλισέ του: ο «σημαιοφόρος» και οι μαθητικές παρελάσεις, τα κάγκελα και η φύλαξη, το κόστος των παρελάσεων, οι δηλώσεις και οι προτροπές, η Υπολοχαγός Νατάσα, οι ημιαργίες, οι αργίες και οι χιλιοδιαβασμένοι πανηγυρικοί… Και μαζί η εδραιωμένη άγνοια που μετά βεβαιότητας θα γίνει viral προς χλεύη στα μέσα, «ο Κολοκοτρώνης που είπε ΟΧΙ στην Αγία Λαύρα» μαζί με θυμόσοφες κοινοτοπίες του τύπου «λαός χωρίς μνήμη δεν έχει μέλλον». Κι από Δευτέρα, μια από τα ίδια…

Κι όμως, η Επέτειος είναι γιορτή· γιορτή των Νέων μιας χώρας που μακράν των εθνικισμών που σάρωναν τη Σκοτεινή Ήπειρο, έστερξαν συλλογικά υπέρ βωμών και εστιών. Κάποιοι εξ ημών, μάλλον λίγοι τον αριθμό, θα επαναφέρουν στη μνήμη τους εικόνες από τα Επίκαιρα της εποχής ή αναφορές σε δεινά και γεγονότα που θέτουν στο διηνεκές στυγνά και στεγνά ζητήματα ατομικής ύπαρξης.

Υπάρχει εκείνη, η γνωστή, κινηματογραφική λήψη-μνημείο από την επίθεση «εφ’ όπλου λόγχη» μέσα στα χιόνια και τα συρματοπλέγματα, ενός λόχου στην Αλβανία. Τοπίο παγωμένο, συνθήκες μείζονος έντασης υπό τον εκκωφαντικό θόρυβο της μάχης και του πανταχού παρόντος θανάτου· και οι συμπολίτες, μικρές κουκκίδες μελλοθάνατης ζωής να εφορμούν και να πέφτουν, μία μία. Κουκκίδες απρόσωπες μεν, αλλά απολύτως πραγματικοί γιοί, πατέρες, σύζυγοι… που ως αδέλφια στα όπλα, συλλογικά αντιμετώπιζαν αξίες και κόστη της Ύπαρξης.

Υπάρχει κι εκείνη η εγχάρακτη εγγραφή στον Άγνωστο Στρατιώτη: 731! Τεχνικά, ένας τριψήφιος αριθμός που σηματοδοτεί ένα κορυφαίο γνώρισμα του Ελληνικού Πολιτισμού: «Μολών Λαβέ». Το Ύψωμα 731 όπου ένα Τάγμα Δυτικο-Θεσσαλών ανέκοψε την Εαρινή Επίθεση του Μουσολίνι. Αγρότες, κτηνοτρόφοι, αστοί κωμοπόλεων της Καρδίτσας και των Τρικάλων, μιας υπανάπτυκτης τότε επαρχίας, αόρατοι κι ανώνυμοι δηλαδή συμπολίτες, κράτησαν έναν ολόκληρο στρατό σε μια περιοχή που πλέον ονομάζεται 726, καθώς από τους ανηλεείς βομβαρδισμούς το Ύψωμα έχασε 5 μέτρα. Κι ο Διοικητής τους, έφεδρος από τη Μικρασιατική Εκστρατεία, ποτέ δε θέλησε να αναγνωρισθεί καθώς οι μεταγενέστερες εμφυλιακές διώξεις τον οδήγησαν στα τάρταρα. Θέλησε να μείνει «άγνωστος», ως ταφείς μαζί με τους Θεσσαλούς του 731.

Υπάρχουν στιγμές που η νέο-ελληνική άγνοια καθίσταται προσβλητική. Δε σας κρύβω ότι κατάλαβα τη διαχρονική πολιτισμική σημασία του «Μολών Λαβέ» ή την ιστορική σημασία του 731, ως φοιτητής εκτός Ελλάδας. Μου τα μάθανε Γάλλοι καθηγητές, σε διαλέξεις τους προς Γάλλους φοιτητές, οι οποίοι ήταν καλύτερα προετοιμασμένοι, δυστυχώς, από εμένα. Και το χειρότερο, θεωρούσαν ότι τα γνώριζα και ζητούσαν να μιλήσω επ’ αυτών. Κι όλα αυτά, τη δεκαετία του 70. Φαντασθείτε σήμερα…

Καθώς παρέρχονται οι δεκαετίες, αλλοιώνονται έννοιες που παρ’ όλα αυτά χρησιμοποιούνται καθημερινά. Το λαϊκό συλλογικό φρόνημα του 40’ αντικαθίσταται από χυλώδεις εκφράσεις ως «οι συλλογικότητες» του σήμερα. Κι οι διαφορές είναι τρομακτικές: στη μία περίπτωση, το «συλλογικό» ισοδυναμούσε με το «καθολικό» αίσθημα ενός λαού· σήμερα, η «συλλογικότητα» αντιστοιχεί σε μια ολιγομελή παρέα. Στη μια περίπτωση, το «συλλογικό» υποδήλωνε την ανάληψη της ευθύνης ζωής ή θανάτου και πλήρωνε το κόστος· σήμερα, η «συλλογικότητα» εμφανίζεται και εκφράζεται στο δημόσιο χώρο και λόγο ως άτακτη κι ενοχλητική παραβατική συμπεριφορά. Στη μια περίπτωση, το «συλλογικό» σήμαινε ενιαία νοητική αποδοχή των αρχών και αξιών του· σήμερα, η «συλλογικότητα» διεκδικεί νοητική -κι απαράδεκτα αυτονόητη- ασυλία μέσω των κανόνων μιας δημοκρατίας την οποία μανιωδώς αντιμάχεται.

Μπροστά στην καθημερινότητα του Οκτωβρίου 2017, σκέπτομαι ότι πήραμε συλλογικά την απόφαση να περπατήσουμε «σωστά» το λάθος δρόμο. Τουλάχιστον, ας συμφωνήσουμε ότι ως ελάχιστη τιμή στους πατέρες μας, οφείλουμε να ξεχαστούν τα δεινά του τότε αλλά να μην ξεχάσουμε όσους τα υπέμειναν. Ήλθε όμως η ώρα να υπερασπιστούμε το «καθολικό» έναντι του «συλλογικού» ως χρέος απέναντι στη Δημοκρατία και το Κράτος Δικαίου, στη χώρα που τα γέννησε!