Για το Πανεπιστήμιο Αιγαίου, εκ νέου δυστυχώς, ο λόγος. Ίσως κουραστική για τον αναγνώστη, αλλά πάντα αναγκαία, η επανάληψη ως μητέρα της μάθησης, ιδίως όταν το … πολιτικό μας «παιδί» δεν παίρνει τα γράμματα! Μιας και μέσα στην κάκιστη «ημιμάθεια», για την ακρίβεια την παντελή έλλειψη στρατηγικής έναντι αυτού που, χωρίς κόστος, διατυμπανίζεται πανταχόθεν ως «Εθνικός Στόχος», η πανεπιστημιακή παιδεία και έρευνα δηλαδή.

Μάθαμε το Δεκαπενταύγουστο, να μιλάμε για την Τήνο, τη Μεγαλόχαρη και τον τορπιλισμό της «Έλλης». Στεφάνια στη θάλασσα, ιστορικές ανασκοπήσεις και εξιστορήσεις μνήμης των γεγονότων, μυθιστορίες για τη χαλύβδωση του λαϊκού φρονήματος από την άνανδρη πράξη των φασιστών του Μουσολίνι, που οδήγησε στο Έπος της Αλβανίας… Ειλικρινά δεν ξέρω πόσο κυριαρχούν αυτά στα beach bars και τα εορτάζοντα σπίτια με τους Παναγιώτηδες, τις πολλαπλές Μαρίες και Δέσποινες: μια στιγμιαία αναπόληση, ίσως… Κι όμως, υπάρχει και το γεγονός που όφειλε να διεγείρει το ενδιαφέρον των Αιγαιατών ως προς το Πανεπιστήμιο μας: ο τορπιλισμός της «Έλλης» είναι νομιμοποιητικό σημείο καμπής στην ιστορία του.

Το Πανεπιστήμιο μας ιδρύθηκε μέσα από -και λόγω της- στρατηγικής σκέψης του Ελευθερίου Βενιζέλου και του καθηγητή Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή, που διέβλεπαν τη σπουδαιότητα για τον Ελληνισμό, ενός φάρου παιδείας και έρευνας στην οριογραμμή Δύσης και Ανατολής. Έγραφε τότε ο Καραθεοδωρής, στις 20 Οκτωβρίου 1919:

«Προς ικανοποίησιν των εγγυτέρων αναγκών, πρέπει κατ’ αρχάς να επιληφθώμεν
της διανοητικής προπαρασκευής των τάξεων εκείνων νέων ανθρώπων,
οι οποίοι θα κληθούν να συντρέξουν εις την οικονομικήν ανάπτυξιν της χώρας (…)
Γενεαί ολόκληραι γεωλόγων, γεωγράφων, φυσιογνωστών και οικονομολόγων,
χωρίς να ομιλήσωμεν δια τους ιστορικούς, τους γλωσσολόγους ή τους κοινωνιολόγους,
οφείλουν να αφιερώσουν την ζωήν των εις την μελέτην της πατρίδος μας, μέχρις ου αχθώμεν εις την βαθμίδα ακριβούς επιγνώσεως ταύτης, την οποίαν χρειαζόμεθα (…)».

Ήταν ο γενέθλιος λόγος του Πανεπιστημίου Αιγαίου -και όποιος γνωρίζει τη σημερινή δομή του, θα αναγνωρίζει ότι το σημερινό Ίδρυμα αυτό ακριβώς κάνει, σχεδόν έναν αιώνα μετά. Πού εκφωνήθηκε ο λόγος αυτός; Στο κατάστρωμα του εύδρομου καταδρομικού «Έλλη», που ναυλοχούσε στον Κόλπο της Σμύρνης και όπου υπογράφηκε μεταξύ Καραθεοδωρή και Υπάτου Αρμοστή, το Διάταγμα Ίδρυσης του Πανεπιστημίου. Για να καταδειχθεί δε το μέγεθος της σημασίας που απέδιδε ο Βενιζέλος στο Ίδρυμα, το Διάταγμα εντοιχίσθηκε στην καμπίνα του κυβερνήτη της «Έλλης»: δια των όπλων υπερασπιζόταν η Ελληνική Πολιτεία τότε το Πανεπιστήμιο που όφειλε να εκπέμπει «Φώς εξ Ανατολών»! Τα λοιπά είναι, ίσως, γνωστά: μιαν εβδομάδα πριν ανοίξει τις πύλες του στη Σμύρνη, το Πανεπιστήμιο ήταν ένα ακόμα θύμα της Μικρασιατικής Καταστροφής. Θα επανέλθω για την τύχη που επεφύλαξε το αγλαό Αθήνησι στον εργαστηριακό εξοπλισμό και τα τεκμήρια της βιβλιοθήκης, που φρόντισε ο Καραθεοδωρής, με κίνδυνο της ζωής του -ήταν από τους τελευταίους που αποχώρησαν μέσα στο «συνωστισμό»…- να αποστείλει προς φύλαξη… Το 1929, επανιδρύθηκε από το Βενιζέλο και το Γεώργιο Παπανδρέου, στη Μυτιλήνη ή τη Χίο, ώστε να κοιτάζει προς Ανατολάς, αλλά συνεθλίβη εκ νέου από την ιστορία: το εύδρομο καταδρομικό «Έλλη» πήρε στον υγρό τάφο του, το Διάταγμα του Πανεπιστημίου μας. Κι όταν κόπηκε για παλιοσίδερα το 1955, με άδεια σκαιών γραφειοκρατών και πλιατσικολόγων βιοπαλαιστών, σκίστηκε κάτω από τα νερά του Αιγαίου, η θεμελιώδης σύλληψη του Ιδρύματος. Τα λοιπά είναι γνωστά: ο Ανδρέας Παπανδρέου και ο Απόστολος Κακλαμάνης το 1984 επανίδρυσαν το Πανεπιστήμιο Αιγαίου, αλλά ποτέ εν τοις πράγμασι η πολιτεία δεν προσέλαβε το εγχείρημα ως στρατηγική επιλογή ως ήταν. Το όραμα του Κ. Σοφούλη και όσων ολίγων εξ ημών το υπηρέτησαν ως πρόταγμα ζωής, προσέκρουε πάντα στη νοητική ανημποριά και έλλειψη στρατηγικής μεταπολιτευτικών διοικήσεων που δεν ήξεραν τί να κάνουν με το Αιγαίο, ως γεωγραφική περιοχή και όχι μόνον ως πανεπιστημιακό συγκρότημα. Αυτή δυστυχώς είναι η πραγματικότητα…

Η δεύτερη τορπίλη επήλθε εφέτος: πάλι τα ίδια κι απαράλλακτα. Το διοικητικά υποτιμημένο Αιγαίο οφείλει στα πλαίσια του εκσυγχρονισμού της παιδείας και της δημόσιας διοίκησης να αποστελεχωθεί «κινητικώς»… Αναρωτιέμαι μόνον: δε βαρέθηκαν τα ίδια και τα ίδια; Δεν τρομάζουν και δε ντρέπονται ενώπιον της προκλητικής ασυμμετρίας στελέχωσης και υποδομών μεταξύ ενός μεγάλου, πολυκεντρικού και στρατηγικής σημασίας Πανεπιστημίου, ως το Αιγαίο, με άλλα που φτιάχτηκαν για ψηφοθηρικούς λόγους ανά την Ελλάδα; Ποια κριτήρια επίδοσης, έργου και αποτελεσματικότητας χρησιμοποιούν ώστε να συγκρίνουν επιδόσεις διεθνώς τεκμηριωμένων; Τόσο ισχυρά πια είναι τα δίκτυα εξουσίας των κεντρικών ιδρυμάτων, ώστε δια-κομματικώς να επιβάλλεται «ισότιμη», τάχατε μου, μεταχείριση των ΑΕΙ;

Μια κουβέντα μόνον: η ίση μεταχείριση των ανίσων είναι τορπίλη! Μια ακόμα τορπίλη τον Αύγουστο για το Αιγαίο. Έχω μιαν αίσθηση οσμής δημοκρατικιάς «δηθενίλας» σε όλα τούτα. Μυρίζει σαν πτώμα όμως, όπως και ο εκσυγχρονιστής που απαρνιέται το βασικό γνώρισμα/υποχρέωση του: την υποστήριξη της επιλογής, της λελογισμένης διάκρισης βάσει κριτηρίων. Έτσι λειτουργεί ο Κόσμος όλος, πλην ημών! Και εμείς, ως πολίτες, διεκδικούμε αυτήν την εξίσωση των ανομοίων: γι’ αυτό οι τορπίλες έρχονται κατά ριπάς!