… που βασανίζεται άγρια αυτές τις Πασχαλινές Ημέρες… όπως τόσες/τόσοι γύρω μας. Μέλος, ανώνυμο, αυτής της Γενεάς τού ‘30, που έφτιαξε την Ελλάδα και βίωσε την κατάρρευσή της, μέσα από όσα έκανε, όσα δεν έκανε κι όσα άφησε να γίνουν!

Πρόσφατα, μίλησε στην Αθήνα, σε σύναξη μεγάλη, ο Carlo Ginzburg, ένας από τους θεωρητικούς της Μικρο-ιστορίας, δηλαδή της εντατικής μελέτης των ιστορικών πραγμάτων μέσα από τη διαχρονική παρακολούθηση μικρών πλην σαφών οντοτήτων, όπως μια κοινότητα, μια οικογένεια ή ακόμα κι ένας άνθρωπος: η μέθοδος αυτή θέλησε να διερευνήσει τις μεγάλες τροχιές του Κόσμου, μέσα από τις μικρές τοπικές ή ανθρώπινες ιστορίες. Αυτήν ακολουθώ εδώ, ως αδαής ερασιτέχνης, για να μιλήσω για τις Μάνες μας και για την πατρίδα μας και για την πορεία της μέσα από σταθερές αντιθέσεις!

Η Μάνα μου ήταν μεγαλο-αστή της Αθήνας του Μεσοπολέμου. Έχασε τον πατέρα της στα 4 της, όταν έπαθε ανακοπή μέσα στη «Λεωφόρο» στα 35 του, αυτός ο Διπλωμάτης του Υπουργείου των Εξωτερικών αλλά και «αρχηγός της Θύρας 13» του Παναθηναϊκού! Τη μεγάλωσε η γιαγιά μου μόνη της, χήρα από τα 29 της, ερωτεύτηκε - αυτή η Δεξιά - τον αριστερό όμορφο νεαρό με καταγωγή από τη Μυτιλήνη που έμελλε να είναι ο πατέρας μου.

Αγαπήθηκαν μέσα στις σφαίρες των Δεκεμβριανών, το σπίτι της στα Εξάρχεια έγινε το Αρχηγείο του Μαυροσκούφηδων του ΕΛΑΣ, ο ΕΛΑΣίτης γιος του μπακάλη της Ασκληπιού σκοτώθηκε για να τη σώσει - ο Αριστερός τη Δεξιά - από τους Εγγλέζους Γκούρκας όταν «έπεσε» το αρχηγείο. Αγωνιούσε για τον άντρα της ζωής της, όταν ο πατέρας επί 5μισι χρόνια πολεμούσε -ο αριστερός στον Εθνικό Στρατό- εναντίον του αδελφού του θείου Κώστα -καρα-δεξιός αυτός στον ΕΛΑΣ: θρήνησε τα 9 αδέλφια του πατέρα μου που χάθηκαν, από εδώ κι από εκεί, στον Εμφύλιο. Δούλεψε περήφανα και σκυλίσια, σε χρόνια δύσκολα: ήταν το δεξί χέρι του Κ. Δοξιάδη όταν έφτιαχναν το μοναδικό αρχείο για τις καταστροφές που προκάλεσαν οι Ναζί στα χρόνια της Κατοχής -αυτό το ντοκουμέντο για τις γερμανικές επανορθώσεις που ανακαλύψαμε επιτέλους πρόσφατα-, ήταν η γραμματέας του Γεωργίου Παπανδρέου στα χρόνια του Ανένδοτου, αφήνοντάς μας -την αδελφή μου και εμένα- στην αγάπη της γιαγιάς να μας μεγαλώσει.

Και τόσα άλλα πολλά, πάρα πολλά που δε λέγονται εδώ, ώστε να τη διώξει η Δικτατορία και να την ξεχάσει η… Μεταπολίτευση! Μας έδωσε την ευκαιρία, μαζί με τον πατέρα μου, να ζήσουμε, να μεγαλώσουμε στο σπίτι μαζί με ανθρώπους μοναδικούς: το Μ. Θεοδωράκη, το Δ. Χριστοδούλου, τον Τ. Ζενέτο, τον Τ. Σταυρόπουλο, το Ν. Καστανιά, το Θ. Βέγγο, το Ρ. Μανθούλη, το Δ. Γκούφα, τον Α. Λεντάκη, το Μ. Παπαγιαννάκη στα μικράτα του ως βοηθό του Α. Στάγκου, το Σ. Ξανθάκη…

Σαν παιδιά περάσαμε δύσκολα πολύ, μαζί με την αδελφή μου τη Ματίνα, αλλά νιώθαμε ότι κάτι σημαντικό ήταν να σε παίζει στα γόνατά του ο Τσαρούχης κι ο Μάνος στο «Μαγικό Αυλό»! Βραδιές ανοιξιάτικες, μυρωδάτες, ήσυχες στα decibels, αλλά βροντώδεις στο πνεύμα, εκεί στα Εξάρχεια και το Λυκαβηττό, στην Αθήνα με τις γαζίες και τις νεραντζιές στα μεγαλεία της το ’50 - ‘60, αλησμόνητες όσον κι ακατανόητες για εμάς τους μικρούς τότε! Και μετά ήλθε η κουλτούρα της αντιπαροχής, των «επιδοτήσεων» και τα ανθρωπάρια αυτών… και το άρρητο τέλος Της! Άλλη Γενιά, άλλα Ήθη!

Η Μάνα μου ήταν ένα μικρό τίποτα, μπροστά στα τάχατές μου μεγάλα. Ήταν όμως ένας δομικός λίθος ήθους και προσπάθειας της γενιάς του Μέρμηγκα: διερωτήθηκε, πάλεψε, δούλεψε, προσπάθησε να εξισορροπήσει, απέτυχε, πέτυχε, έφτιαξε… και δεν ήταν ανασφαλής! Ήμουν η ατελείωτη κι «άρρωστη» αγάπη της, όπως κάθε Ελληνίδας Μάνας για το γιο της. Προχθές, σε πλήρη αδυναμία έκφρασης, με ρώτησε εμφατικά: «πότε είναι η Ανάσταση, Γιάννη»; Μόνο που δε με λένε Γιάννη. Γιάννη, λένε το γιο μου, τον πατέρα μου, κι όσο κι αν ακούγεται περίεργο κι απίθανο, ζήταγε το φίλο μου/της και γιατρό της επί έτη πολλά. Γιάννη λένε την ιστορία της ως Γυναίκα, διαχρονικά. Και πήγε ο Γιάννης να τη δει άμεσα, χωρίς κουβέντες και πολλά - πολλά, ως μήνυμα αγάπης.

Η ουσία της μικρο-ιστορίας: η Μάνα μου, οι Μάνες μας, έδωσαν μια ερμηνεία διαφορετική στην έννοια Ανάσταση: ανέστησαν τα παιδιά τους, δηλαδή τα μεγάλωσαν μέσα στην αγωνία του μέλλοντος, με την ελπίδα του Καλού και της ασφάλειας. Γι’ αυτό κι εγώ, υποκλινόμενος, καταγράφω δύο Μνημεία ως αιώνιες αγκύλες της συνέχειας του Ελληνικού Λόγου, ως ευχή της Ελληνίδας Μάνας για την Ανάσταση των παιδιών της: Τον Ύμνο της Μεγάλης Παρασκευής, ως οικουμενική απ-ευχή της προς τ’ αγόρια του κόσμου όλου: «Ω Γλυκύ μου Έαρ, γλυκύτατό μου τέκνον, που έδει σου το κάλλος»! Το μαγικό τραγούδι των Βασίλη Μαρινάτου και Σπύρου Παπαβασιλείου, με τη φωνή του αξέχαστου Δημήτρη Μητροπάνου, υποτίθεται ερωτικό αλλά ουσία υπαρξιακό και αθάνατο, σα να μου/μας μιλά η Μάνα για παρακαταθήκη ζωής:

«Ανάμεσα στα λόγια σου / και στο δικό σου πόθο
πως με ζητάς πως μ’ αγαπάς / το βλέπω και το νιώθω
Φιλί φιλί σ’ ανάστησα / μες στης καρδιάς το αίμα
και απ’ τη ζωή πήρες ζωή / μες στης ζωής το ψέμα
Κατάματα στο βλέμμα σου / κοιτάζω τ’ όνειρό μου
το ξέρω πόσο μ’ αγαπάς / γλυκό παράπονό μου»

Έτσι είναι τα πράγματα, Μάνα, Μάνες μας…

Καλή Ανάσταση!