Από τον Νοέμβριο του 2015 απεσταλμένοι και εκπρόσωποι της Ευρωπαϊκής Επιτροπής έχουν παρουσία, ενίοτε και ρόλο επιτηρητή, για τη διαχείριση του προσφυγικού. Συμμετέχουν μάλιστα στελέχη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στα εβδομαδιαία ραντεβού που γίνονται με επικεφαλής διοργανωτή την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες και εκπροσώπους Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων στη Γενική Γραμματεία Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής. Από τη συνέντευξη που πήρε το «Ε» τόσο από την επίσημη εκπρόσωπο Τύπου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Ελλάδα Κλημεντίνη Διακομανώλη που ακολουθεί παρακάτω όσο και από τα έργα που υλοποιεί μέσω της Ευρωπαϊκής Επιτροπής η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες, καθίσταται σαφές ότι μπορούν οι τοπικοί παράγοντες να ζητήσουν χρήματα για έργα τοπικής ανάπτυξης αναφορικά με τη διαχείριση του προσφυγικού. Κι αυτό, γιατί -σύμφωνα με πληροφορίες του «Ε»- η χρηματοδότηση που μπορεί να ζητηθεί έχει να κάνει καθαρά για τους πρόσφυγες αλλά και για τους ντόπιους αν αφορά σε έργα αποκατάστασης ζημιών που προκλήθηκαν λόγω προσφυγικού.

Ποιο είναι το έργο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στη Λέσβο;
«Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρέχει σημαντική χρηματοδότηση, εμπειρογνώμονες και τεχνική βοήθεια στις ελληνικές αρχές για την αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης. Πιο συγκεκριμένα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή χρηματοδότησε τη δημιουργία Κέντρων Ταυτοποίησης και Υποδοχής σε όλα τα νησιά, συμπεριλαμβανομένου και αυτού της Μόριας, χρηματοδοτεί τη στέγαση, την πρωτοβάθμια ιατρική βοήθεια, τη σίτιση, αλλά και τη νομική υποστήριξη των μεταναστών και των αιτούντων άσυλο, όπως και επίσης παρέχει χρηματοδότηση για την πρόσληψη του μεγαλύτερου μέρους των εργαζομένων στα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης. Επιπρόσθετα, η Ε.Ε. υποστήριξε τις ελληνικές αρχές στην καταγραφή και ταυτοποίηση των μεταναστών, πετυχαίνοντας από τον Μάρτιο του 2016 την καταγραφή του 100% των αφιχθέντων στα ελληνικά νησιά, ποσοστό που βρισκόταν στο 8% τον Οκτώβριο του 2015.
Η Ε.Ε. υποστηρίζει, επίσης, την Ελληνική Υπηρεσία Ασύλου στην επεξεργασία του μεγάλου όγκου των αιτήσεων ασύλου, παρέχοντας εμπειρογνώμονες της EASO, τεχνική βοήθεια αλλά και εξοπλισμό. Στον τομέα της ασφάλειας, τόσο η Frontex όσο και η Europol έχουν αποστείλει σημαντικό αριθμό εμπειρογνώμων στα νησιά, ενώ χρηματοδοτούν την αποστολή 280 υπάλληλων της ελληνικής αστυνομίας, οι οποίοι εργάζονται στον τομέα της ασφάλειας και φύλαξης.
Πέρα από τις παραπάνω πρωτοβουλίες, με τη Δήλωση Ε.Ε. - Τουρκίας η Ευρωπαϊκή Ένωση συνέβαλε καθοριστικά στη μείωση των μεταναστευτικών και προσφυγικών ροών που έφταναν από την Τουρκία στα ελληνικά νησιά, πετυχαίνοντας μείωση των αφίξεων κατά 97%. Ακόμη, περιορίστηκε σημαντικά ο αριθμός των θανάτων στα νερά του Αιγαίου αλλά και τα δίκτυα των διακινητών που δραστηριοποιούνταν.
Όλο αυτό το διάστημα, ο συντονιστής για την εφαρμογή της Δήλωσης Ε.Ε. - Τουρκίας Maarten Verwey εργάζεται συστηματικά μαζί με την ομάδα του στην Ελλάδα, στηρίζοντας την υλοποίηση της Δήλωσης αλλά και τη συνολική διαχείριση της μεταναστευτικής κρίσης. Τον Δεκέμβριο του 2016, ο Maarten Verwey κατήρτισε από κοινού με τις ελληνικές αρχές ένα Σχέδιο Δράσης, το οποίο προβλέπει μια σειρά από μέτρα για την αποσυμφόρηση των νησιών. Τα μέτρα στοχεύουν στην επίσπευση των διαδικασιών εξέτασης των αιτήσεων ασύλου, στη μεταφορά στην ενδοχώρα των αιτούντων άσυλο των οποίων η αίτηση κρίνεται παραδεκτή ή εγκρίνεται, αλλά και στην αύξηση των επιστροφών στην Τουρκία των μεταναστών που δεν έχουν νόμιμο δικαίωμα παραμονής στη χώρα».

Η Ε.Ε. συμμετέχει με τους ανθρώπους της

Πόσο καιρό δραστηριοποιείται η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στη Λέσβο και στα νησιά και πόσους απεσταλμένους έχει;
«Δραστηριοποιείται από τον Νοέμβριο του 2015. Οι απεσταλμένοι της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είναι:
17 υπάλληλοι της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που εργάζονται με πλήρη απασχόληση στην Ελλάδα για την αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης και την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας, ενώ ακόμη μεγαλύτερος αριθμός υπάλληλων εργάζεται στις Βρυξέλλες και επισκέπτεται την Ελλάδα όταν κρίνεται αναγκαίο. Ένας υπάλληλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής εργάζεται με βάση τη Λέσβο.
316 υπάλληλοι της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Ασύλου (EASO) εργάζονται στην Ελλάδα, 108 εκ των οποίων εργάζονται στη Λέσβο για την επεξεργασία των αιτήσεων ασύλου.
15 υπάλληλοι της Europol πραγματοποιούν δευτερογενείς ελέγχους ασφαλείας στα ελληνικά νησιά, τέσσερις εκ των οποίων βρίσκονται στη Λέσβο.
921 υπάλληλοι της Ευρωπαϊκής Ακτοφυλακής (Frontex) εργάζονται στην Ελλάδα.
1 υπάλληλος της Υπηρεσίας Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε. εργάζεται στην Ελλάδα.
Τα στοιχεία αντανακλούν τον αριθμό των υπαλλήλων στις 24/4/17».

«Ήμασταν απροετοίμαστοι»

Ποιες δυσκολίες συνάντησε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή;
«Η προσφυγική κρίση βρήκε τόσο την Ελλάδα όπως και τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες απροετοίμαστες. Τόσο σε εθνικό όσο και σε τοπικό επίπεδο απουσίαζαν οι απαραίτητες δομές για την υποδοχή, ταυτοποίηση, στέγαση αλλά και για τη φροντίδα των μεταναστών. Παράλληλα, η Υπηρεσία Ασύλου και η Αρχή Προσφυγών δεν διέθεταν το απαραίτητο προσωπικό, ενώ και σε επίπεδο συντονισμού οι ελληνικές αρχές δεν διέθεταν την ανάλογη εμπειρία».

Ποιες διαφορές εντοπίζετε στη Λέσβο πριν και μετά τη συμφωνία;
«Η Δήλωση Ευρωπαϊκής Ένωσης - Τουρκίας διαδραμάτισε καταλυτικό ρόλο στη διαχείριση της προσφυγικής κρίσης στην Ελλάδα. Πρωταρχικά, μείωσε σημαντικά τις προσφυγικές και μεταναστευτικές ροές στα ελληνικά νησιά. Οι συνολικές αφίξεις μεταναστών στα ελληνικά νησιά κατά τη διάρκεια των 13 μηνών που προηγήθηκαν της Δήλωσης Ε.Ε.- Τουρκίας, από 20/2/15 έως και 20/3/16, έφτασαν τις 995.063, ενώ συνολικά 29.797 μετανάστες κατέφθασαν στα ελληνικά νησιά κατά τη διάρκεια των 13 μηνών που ακολούθησαν τη Δήλωση.
Επιπλέον, με τη Δήλωση Ε.Ε. - Τουρκίας μειώθηκε σημαντικά ο αριθμός των νεκρών και αγνοούμενων στα νερά του Αιγαίου. Από την 1 Μαρτίου του 2015 έως και τις 20 Μαρτίου 2016, 1.153 άνθρωποι είχαν χάσει τη ζωή τους στο Αιγαίο, αριθμός που μειώθηκε σε 115 από τις 21 Μαρτίου του 2016 έως και σήμερα. Παράλληλα, μετά τη Δήλωση Ε.Ε. - Τουρκίας, 1.662 μετανάστες έχουν επιστραφεί στην Τουρκία και 6.683 έχουν επιστραφεί εθελοντικά στις χώρες καταγωγής τους».

Τι κατά τη γνώμη σας έφταιξε και δεν έγιναν εγκαίρως υποδομές στη Μόρια;
«Όπως προαναφέρθηκε, η προσφυγική κρίση βρήκε τόσο την Ελλάδα όσο και άλλες χώρες της Ε.Ε. απροετοίμαστες, με ελλιπείς δομές, προσωπικό και εμπειρία. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στάθηκε δίπλα στις ελληνικές αρχές, υποστηρίζοντάς τες με την παροχή χρηματοδότησης, τεχνικής βοήθειας και προσωπικού. Παρά τις καθυστερήσεις, για τις οποίες η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέφρασε τις έντονες ανησυχίες της, οι ελληνικές αρχές έλαβαν μέτρα για τη βελτίωση των δομών στη Μόρια. Αυτήν τη στιγμή, το σύνολο των μεταναστών στη Μόρια βρίσκονται είστε σε οικίσκους είτε σε κατάλληλα διαμορφωμένες σκηνές που διαθέτουν τον απαραίτητο εξοπλισμό. Επιπλέον, ο αριθμός των μεταναστών στη Λέσβο έχει μειωθεί σημαντικά, καθώς η Υπηρεσία Ασύλου και η EASO επεξεργάζονται μεγαλύτερο αριθμό αιτήσεων ασύλου σε μικρότερο χρονικό διάστημα».

Στόχος η μεγαλύτερη αποσυμφόρηση

Ποιο είναι το σχέδιο της Ε.Ε. από δω κι έπειτα στη Λέσβο;
«Ο συντονιστής της Δήλωσης Ε.Ε. - Τουρκίας Maarten Verwey από κοινού με τις ελληνικές αρχές κατήρτισε τον Δεκέμβριο του 2016 ένα Σχέδιο Δράσης για την εφαρμογή της Δήλωσης Ε.Ε. - Τουρκίας, το οποίο στοχεύει στην αποσυμφόρηση των νησιών και στην καλύτερη διαχείριση των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών, έτσι ώστε να επανέλθει η κανονικότητα στην καθημερινότητα των πολιτών. Το σχέδιο περιλαμβάνει μια σειρά από μέτρα, όπως αποστολή μεγαλύτερου αριθμού εμπειρογνωμόνων από την EASO και χειριστών υποθέσεων από την Ελληνική Υπηρεσία Ασύλου, μεταφορά στην ενδοχώρα των μεταναστών των οποίων η αίτηση κρίθηκε παραδεκτή ή εγκρίθηκε και επιστροφή στην Τουρκία των μεταναστών που δεν δικαιούνται να παραμείνουν στην Ελλάδα. Για τον σκοπό αυτό κρίθηκε απαραίτητη και η δημιουργία επαρκών χώρων κράτησης στα ελληνικά νησιά.
Η συνέχεια της εφαρμογής της Δήλωσης Ε.Ε. - Τουρκίας σε συνδυασμό με τα μέτρα που λήφθηκαν έως τώρα έχουν ήδη επιφέρει σημαντικά αποτελέσματα στα νησιά και κυρίως στη Λέσβο. Όπως προαναφέρθηκε, η κατάσταση στη Μόρια έχει βελτιωθεί σημαντικά, το κέντρο υποδοχής έχει αποσυμφορηθεί, ο αριθμός των εκκρεμών αιτήσεων ασύλου έχει σχεδόν εξαλειφθεί, ενώ οι αιτήσεις των μεταναστών που καταφθάνουν τώρα στη Λέσβο επεξεργάζονται μέσα στις πρώτες εβδομάδες. Παράλληλα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εργάζεται στενά με τις ελληνικές αρχές έτσι ώστε να αυξηθεί ο ρυθμός εξέτασης των προσφυγών αλλά και να αυξηθεί περαιτέρω ο αριθμός των επιστροφών στην Τουρκία και στις χώρες καταγωγής. Αυτό θα οδηγήσει στην ακόμη μεγαλύτερη αποσυμφόρηση του νησιού».

Μπορεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή να χρηματοδοτήσει έργα τοπικής ανάπτυξης; Έχουν γίνει τέτοιες συζητήσεις; Σε ποιους τομείς θα μπορούσε να συνδράμει;
«Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρέχει χρηματοδότηση η οποία μπορεί να διατεθεί και για έργα τοπικής σημασίας προκειμένου να αντιμετωπιστεί και η επιβάρυνση του ευρύτερου πληθυσμού των νησιών που δέχονται μεταναστευτικές ροές. Τα έργα αυτά δύνανται να χρηματοδοτηθούν μέσω του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης ή/και του Ευρωπαϊκού Γεωργικού Ταμείου για την Ανάπτυξη της Υπαίθρου, και τα οποία διαχειρίζονται οι ελληνικές αρχές στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ 2014 -2020 (π.χ. έργα διαχείρισης υγρών και στερεών αποβλήτων, τοπικοί δρόμοι που συνδέονται με τα hotspots κ.ά.).
Αντίστοιχα έργα μπορούν να στηριχτούν και από τα ευρωπαϊκά ταμεία για τη μετανάστευση, εφόσον σχετίζονται με τη διαχείριση των μεταναστευτικών ροών. Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελεί η χρηματοδότηση του έργου για τη βελτίωση της παροχής νερού στα χωριά που βρίσκονται κοντά στο Κέντρο Υποδοχής και Ταυτοποίησης της Μόριας αλλά και η αντικατάσταση του αγωγού αποχέτευσης που λαμβάνει τα απόβλητα από το ΚΥΤ της Μόριας. Τα έργα χρηματοδοτούνται από την Ε.Ε. και θα υλοποιηθούν από την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (UNHCR)».