Η υπόθεση με τα παλαιοντολογικά ευρήματα των Βατερών και την επαναλειτουργία του Μουσείου που τα φιλοξενούσε στη Βρίσα, υπό την αιγίδα του Παν. Αθηνών, φαίνεται να αποκτά, μετά από απουσία δράσης αρκετών χρόνων, κάποια κινητικότητα που δημιουργεί προσδοκίες ότι ο «παλαιοντολογικός θησαυρός» που βρίσκεται στην περιοχή Βρίσας -Βατερών, δεν θα παραμείνει στα αζήτητα, αφού το ενδιαφέρον της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας για τα μοναδικά αυτά ευρήματα είναι ενεργό, όπως δείχνει και η πρόσφατη επίσκεψη ομάδας καθηγητών του Παν. Αθηνών με επικεφαλής τον συμπατριώτη μας, αντιπρόεδρο του Συμβουλίου διοίκησης του «Καποδιστριακού» Πανεπιστημίου Ν. Θωμαϊδη. Οι επαφές με τους αυτοδιοικητικούς παράγοντες της περιοχής και οι ανακοινώσεις που έγιναν κατά την επίσκεψή τους στη Λέσβο, για επανέναρξη νέων ανασκαφών και για την επαναλειτουργία του Μουσείου της Βρίσας που παραμένει κλειστό μετά τον καταστροφικό σεισμό που έπληξε τον οικισμό, δείχνει ότι το Παν. Αθηνών με τους εξειδικευμένους καθηγητές του είναι αποφασισμένο συνεχίσει την έρευνα πεδίου στην περιοχή των Βατερών, που θεωρείται σημαντικότατη απολιθωματοφόρα περιοχή επιστημονικής σπουδαιότητας. Το γεγονός ότι είναι ειλημμένη η απόφαση του Παν. Αθηνών να ασχοληθεί σοβαρά και επισταμένως με την υπόθεση των παλαιοντολογικών ευρημάτων των Βατερών απόδεικνύεται και από αυτά που δημοσιεύονται στην εφημερίδα «Πανεπιστήμιο Αθηνών», που κυκλοφόρησε ως ειδική έκδοση με το «Βήμα της Κυριακής» την περασμένη Κυριακή 24/11/24, και η οποία είναι η επίσημη «φωνή» του πανεπιστημίου για την επανέναρξη των ερευνών και για την επαναλειτουργία του Μουσείου στη Βρίσα. Σε άρθρο της που υπογράφει η Αγγελική Παπαδημητρίου αναφέρεται στην ιστορία και στις τελευταίες εξελίξεις για τα ευρήματα των Βατερών , ενώ στην ίδια έκδοση φιλοξενείται και συνέντευξη του διεθνούς φήμης Ολλανδού παλαιοντολόγου John de Vos, που έχει επισκεφθεί την περιοχή και έχει συμμετάσχει στις ανασκαφές και ο οποίος χαρακτηρίζει τα ευρήματα πολύ σημαντικά. Και τα δυο αυτά δημοσιεύματα αποκαλύπτουν και τις προθέσεις των επιστημόνων και της διοίκησης του ΕΚΠΑ, αλλά και την επιστημονική σπουδαιότητα των ευρημάτων για τη διεθνή επιστημονική κοινότητα. Παρακάτω, δημοσιεύουμε τα εν λόγω δημοσιεύματα της εφημερίδας του Παν. Αθηνών που αποδεικνύουν ότι η υπόθεση έρχεται ξανά στο προσκήνιο και μένει να δούμε ποια θα είναι η συνέχεια. 

Μανόλης Μανώλας

 Επαναλειτουργία του Μουσείου Βρίσας 

Ένα παράθυρο στον κόσμο της παλαιοντολογίας 

Της Αγγελικής Παπαδημητρίου 

Η Συλλογή Φυσικής Ιστορίας Βρίσας ιδρύθηκε το 1999 από τον ομότιμο καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών Μιχάλη Δερμιτζάκη. Εγκαταστάθηκε στο παλαιό, πετρόκτιστο σχολείο της Βρίσας, εκθέτοντας τα σημαντικά ευρήματα απολιθωμάτων που προέρχονταν από την περιοχή των Βατερών. Η λειτουργία του μουσείου διακόπηκε το 2017 λόγω ενός καταστροφικού σεισμού που προκάλεσε σημαντικές φθορές στο κτίριο και σε μέρος των εκθεμάτων. Πριν από τον σεισμό το μικρό μουσείο αποτελούσε σημαντικό πόλο έλξης για πλήθος επισκεπτών, σχολείων και τουριστών, που συνέρρεαν για να απολαύσουν τα αξιόλογα ευρήματα. Και αυτό καθώς το μουσείο διέθετε μια μεγάλη συλλογή απολιθωμάτων που ανακαλύφθηκαν ύστερα από ανασκαφές στην περιοχή των Βατερών, αλλά επίσης και δειγμάτων πετρωμάτων και ταριχευμένων ζώων του νησιού. 

Οι ανασκαφές στα Βατερά και τα ευρήματα 

Τα ευρήματα των ανασκαφών στα Βατερά χαρακτηρίζονται από ειδικούς ως ένας «παλαιοντολογικός θησαυρός». Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλούν τα απολιθώματα που ανήκουν σε πολλά διαφορετικά είδη ζώων, μεταξύ των οποίων προϊστορικά άλογα, μαμούθ, αντιλόπες, μια γιγαντιαία χελώνα, καθώς και τα πόδια ενός πιθήκου του γένους Paradolichopichopithecus (που αποτελεί και σημείο αναφοράς του μουσείου). Όσον αφορά τη γύρω περιοχή, τα Βατερά, εκτός από ένα πανέμορφο παραθαλάσσιο χωριό της Λέσβου, αποτελούν και ένα σύνθετο οικοσύστημα με μεγάλη βιοποικιλότητα. Τα Βατερά είναι απολιθωματοφόρος περιοχή μεγάλης επιστημονικής σπουδαιότητας και παρέχει νέες, εξαιρετικά χρήσιμες πληροφορίες για το φυσικό περιβάλλον κατά την έναρξη του Πλειστοκαίνου (δηλαδή της «εποχής των παγετώνων», 2 εκατομμύρια χρόνια νωρίτερα από τη σημερινή εποχή). Η γεωλογική δομή της περιοχής δημιουργεί αισιοδοξία στους ειδικούς επιστήμονες για την ύπαρξη σημαντικών παλαιοντολογικών ευρημάτων που περιμένουν να ανακαλυφθούν. Η ανάδειξη του φυσικού και πολιτισμικού αυτού αποθέματος της Λέσβου είναι έτσι αναγκαία και θα πραγματοποιηθεί σταδιακά με την έναρξη νέων ανασκαφών, τις οποίες θα επιμεληθεί το Πανεπιστήμιο Αθηνών με επικεφαλής τον καθηγητή Γεώργιο Λύρα. Είκοσι χρόνια μετά τις τελευταίες ανασκαφές, η επανέναρξή τους αναμένεται να φέρει στο φως σπουδαία ευρήματα της παλαιοντολογικής μας κληρονομιάς. Οι καθηγητές Ασημίνα Αντωναράκου, Γιώργος Λύρας, και Γιώργος Κοντακιώτης μαζί με τον αντιπρόεδρο του Συμβουλίου Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αθηνών Νικόλαο Θωμαΐδη, σε συνεργασία με την Τοπική Αυτοδιοίκηση, ξεκινούν μια νέα ερευνητική δραστηριότητα στο ήδη υπάρχον υλικό, προχωρώντας ταυτόχρονα στην υλοποίηση της ιδέας ενός νέου μουσείου και της αρχής νέων ανασκαφών. Η επαναλειτουργία του μουσείου είναι όχι μόνο μια ευκαιρία για την ανάκαμψη της τοπικής κοινωνίας, αλλά και μια σπουδαία ευκαιρία για την επιστημονική έρευνα και την εκπαίδευση. 

Το Μουσείο μετά τον σεισμό του 2017 παραμένει κλειστό και γίνονται ενέργειες για την αποκατάσταση της λειτουργίας του. Προβλέπεται να εκτεθούν σημαντικά ευρήματα από την περιοχή των Βατερών Λέσβου.  

John de Vos 

Στην Ελλάδα και πάλι πίσω... 

Ο διεθνούς φήμης παλαιοντολόγος John de Vos του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Naturalis της Ολλανδίας συμμετείχε στις ανασκαφές στα Βατερά και τον συναντήσαμε στη νέα φάση του παλαιοντολογικού «ταξιδιού» στην περιοχή. Ο ίδιος εργαζόταν στο Naturalis Biodiversity Center στην Ολλανδία, ως επιμελητής της συλλογής Dubois, ενώ ασχολείται ειδικά με τις μεταναστεύσεις των πανίδων. 

Πότε επισκεφθήκατε την Ελλάδα για πρώτη φορά λόγω της εργασίας σας; Πόσες φορές έχετε επιστρέψει από τότε; 

«Πρέπει να είναι περίπου 20 φορές. Στην αρχή κάναμε ανασκαφές στην Κρήτη. Αργότερα πήγαμε με τον καθηγητή Γιώργο Λύρα στη Χίο, στα Ψαρά, στη Νάξο και φυσικά στη Λέσβο». 

Στα Βατερά ποιες προκλήσεις αντιμετωπίσατε; 

«Το 1997 ο μέντορας μας ο Paul Sondaar προσκλήθηκε από τον καθηγητή Μιχ. Δερμιτζάκη να συμμετάσχει στις ανασκαφές στα Βατερά. Την επόμενη χρονιά πήγα και εγώ. Κάναμε ανασκαφές σε έξι σημεία και βρήκαμε ολόκληρη πανίδα που έμοιαζε με αυτή άλλων περιοχών της Ευρώπης που είχαν παρόμοια ηλικία. Υπήρχαν όμως δύο ζώα λίγο παράξενα, ο πίθηκος και μια γιγαντιαία χελώνα. Αυτά τα δύο έκαναν τη θέση ιδιαίτερη. Τα απολιθωμένα οστά από τα πόδια του πιθήκου ήταν μια μεγάλη ανακάλυψη, καθώς παρέχουν ένα κρίσιμο στοιχείο για τη σύνδεση ανάμεσα στους σύγχρονους ανθρώπους και τους προγόνους μας όσον αφορά τη διπολική όρθια στάση. 

Πράγματι, ο πίθηκος φαίνεται να περπατάει λίγο όρθια, όπως ο Αυστραλοπίθηκος. Θα μελετηθεί περαιτέρω. Ωστόσο, ο Παραδολιχοπίθηκος δεν έχει καμία σχέση με την μεταβατική μορφή προς τον άνθρωπο. Μπορεί να μοιάζει με τον Αυστραλοπίθηκο, αλλά δεν είναι μεταβατική μορφή. Θα ήταν ωραίο αν ήταν, αλλά δεν είναι». 

Τα ευρήματα από τα Βατερά αξίζουν να εκτεθούν σε μουσείο; Θα προτιμούσατε ένα μουσείο κοντά στο χώρο; 

«Φυσικά κοντά στο χώρο, ώστε οι κάτοικοι της περιοχής να μπορούν να δουν τι υπήρχε σε αυτήν και να αποτελεί πόλο έλξης για τους τουρίστες. Είχαμε κάνει μια μικρή έκθεση στη Βρίσα, βόρεια των Βατερών, σε ένα παλιό σχολείο, με δύο αίθουσες γεμάτες απολιθώματα που βρήκαμε. Στον κήπο υπήρχε μια μεγάλη χελώνα μήκους δύο μέτρων. Η χελώνα αυτή με προβληματίζει ακόμα, γιατί δεν καταλαβαίνω τι έκανε σε ανοιχτό τοπίο και πως επιβίωσε. Ελπίζω στο μέλλον να λυθεί αυτό το μυστήριο».