Γιώργος Ανδρειωμένος

«”Πότε θα κάνει ξαστεριά”. Από τις ρίζες των Λευκών Ορέων στην πανελλήνια χρήση»

Εκδόσεις «Σιδέρης»

Αθήνα 2017, σελ. 374

Πότε και πού πρωτοεντοπίζεται το πασίγνωστο δημοτικό τραγούδι-ριζίτικο «Πότε θα κάνει ξαστεριά»; Ποιο είναι το ερμηνευτικό πρόβλημα των τελευταίων στίχων του; Ποιες άλλες παραλλαγές αυτού του τραγουδιού συναντάμε στο διάβα του χρόνου από την Ενετοκρατία έως τα χρόνια της Οθωμανικής διοίκησης; Πότε η «Ξαστεριά» ξεφεύγει από την Κρήτη και αποκτά πανελλήνιο και «πολιτικό» χαρακτήρα; Πώς συνδέεται η «Ξαστεριά» με τον Γιάννη Μαρκόπουλο και τον Νίκο Ξυλούρη; Τι κοινά έχουν η «Ξαστεριά» με το παραδοσιακό τραγούδι «Από ξένο τόπο κι απ’ αλαργινό», το δημώδες «Η βράκα», τη «Μασσαλιώτιδα», «τη «Διεθνή», το «Μπέλλα Τσάο»; Ποιες άλλες, ποικίλες χρήσεις της «Ξαστεριάς» μπορούμε να συναντήσουμε στη διαφήμιση, στη δημοσιογραφία, στο αθλητικό ρεπορτάζ, στην αστρολογία και αλλού;

Στα παραπάνω ερωτήματα και σε πολλά άλλα ακόμη δίνει απαντήσεις ο Γιώργος Ανδρειωμένος, καθηγητής στο Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, πολυγραφότατος συγγραφέας, ανήσυχος και ακάματος ερευνητής στο νέο του, ερεθιστικό βιβλίο με τον τίτλο «“Πότε θα κάνει ξαστεριά”. Από τις ρίζες των Λευκών Ορέων στην πανελλήνια χρήση».

Ο συγγραφέας, ύστερα από επιτόπια έρευνα για εντοπισμό προφορικής ύλης, από ενδελεχή μελέτη της σχετικής βιβλιογραφίας αλλά και συστηματικές πλοηγήσεις στο διαδίκτυο και στα λεγόμενα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, μας έδωσε ένα πρωτότυπο, μεστό και πλήρες δοκίμιο για το πασίγνωστο ριζίτικο τραγούδι «Πότε θα κάνει ξαστεριά», που ξεκίνησε από τα Λευκά όρη της Κρήτης, ενδεχομένως από τα βυζαντινά χρόνια, και γνώρισε πανελλήνια διάδοση, αλλάζοντας ταυτόχρονα σημασία, ανάλογα με την εκάστοτε συγκυρία. «Σε κάθε περίπτωση η “Ξαστεριά” σηματοδοτεί την πάλη, τον διαρκή αγώνα και την επαναστατική ανησυχία για ένα ελπιδοφόρο καθαρό και λαμπερό αύριο», γράφει χαρακτηριστικά ο συγγραφέας.

Η μελέτη αξίζει να προσεχθεί, νομίζω, και για δύο άλλους λόγους: Μας δείχνει την προσαρμοστικότητα και την αντοχή του λαϊκού πολιτισμού και του δημοτικού τραγουδιού. Διαβάζουμε σχετικά: «Η “Ξαστεριά” με τις συνεχείς εντάξεις της σε εναλλασσόμενα κοινωνικά και κοινωνικά συμφραζόμενα δείχνει το πόσο ζώσα και αναδιαμορφούμενη παραμένει η παράδοση του δημοτικού τραγουδιού και του λαϊκού πολιτισμού, που όχι μόνο συντηρείται, αλλά και ανανεώνεται σε σημαντικό βαθμό διατηρώντας τη λειτουργία της ως ιδεολογικής έκφρασης του λαού σε κρίσιμες στιγμές της ιστορικής του πορείας. Η ζωτικότητα αυτής της παράδοσης και η αξιοσημείωτη προσαρμοστικότητά της στις νέες ιστορικοκοινωνικές και γλωσσικές συνθήκες εκφράζει τη δύναμη της λαϊκής αντίστασης απέναντι στον κίνδυνο μιας ολοκληρωτικής αλλοτρίωσης».

Ο δεύτερος λόγος έχει να κάνει με τη διεπιστημονική προσέγγιση του θέματος. Με αναφορές στις φιλολογικές, ιστορικές, πολιτισμικές, κοινωνικές και ανθρωπολογικές επιστήμες και ερωτήματα πάνω στο πεδίο επιστημονικής μεθόδου και έρευνας που εστιάζει στην αναπαράσταση (performance) αναλύει και εξηγεί τους λόγους που ένα «μεμονωμένο κείμενο όπως η “Ξαστεριά” μπορεί να υποστεί διαδοχικές (ανα)παραστάσεις, ήτοι εντάξεις, απ-εντάξεις και επαν-εντάξεις είτε σε τοπική είτε σε ευρύτερη (π.χ. πανελλήνια) κλίμακα, από τη στιγμή που τοποθετείται σε διαφορετικά ιστορικά και κοινωνικά περιβάλλοντα. Αλλά και μέσα στα αυτά συμφραζόμενα, μπορεί να χρησιμοποιηθεί, επανεντασσόμενη, από διαφορετικές ομάδες, με διαφορετική στόχευση».

Ο Γιώργος Ανδρειωμένος κατέθεσε ένα βιβλίο χρήσιμο και τερπνό τόσο για την επιστημονική κοινότητα όσο και για το ευρύ κοινό, που είναι σίγουρο ότι θα αποτελέσει σημείο αναφοράς για άλλα παρόμοια, μελλοντικά εγχειρήματα.

Παναγιώτης Σκορδάς